Της Γιάννας Φουρνάρη,
«Τι θες να γίνεις όταν μεγαλώσεις;». Μια από τις πιο συχνές ερωτήσεις που δεχόμασταν στα παιδικά μας χρόνια και που συνήθως ακολουθούνταν από μία εμφατική –όλο βεβαιότητα και ανυπομονησία– απάντηση. «Αστροναύτης» και σχεδόν νιώθαμε το σώμα μας να αιωρείται, «χορεύτρια» και ήδη υποκλινόμασταν σε μία σκηνή, «τραγουδιστής» και ήμασταν έτοιμοι να μοιράσουμε αυτόγραφα –τι κι αν ακόμα δεν ξέραμε ούτε την αλφαβήτα;. Κάποιοι έμειναν πιστοί στην αρχική τους δήλωση, άλλοι άλλαξαν γνώμη, αφού στην πορεία κέρδισε το ενδιαφέρον τους κάτι άλλο, ενώ άλλοι ακόμα αμφιταλαντεύονται. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, γίνεται εμφανής και η ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού μας συστήματος στο πεδίο του επαγγελματικού προσανατολισμού.
Αρχικά, το σχολείο ελάχιστα προωθεί την ουσιαστική «γνωριμία» των παιδιών με όλο το φάσμα των επαγγελμάτων. Ένα παιδί, έτσι, καταλήγει να έχει ρεαλιστική, ολοκληρωμένη εικόνα και αρκετές παραστάσεις από πολύ λίγα επαγγέλματα, κυρίως από αυτό του δασκάλου-καθηγητή, καθώς και από τις δουλειές των γονιών του ή άλλων κοντινών του προσώπων. Αντί για αυτό, θα μπορούσαν καθ’ όλη τη διάρκεια της μαθητικής ζωής να οργανώνονται, σε μικρές ομάδες και ανάλογα με την ηλικία των μαθητών, επισκέψεις σε εργασιακούς χώρους ποικίλων κλάδων. Κάτι τέτοιο θα ήταν άκρως βοηθητικό, καθώς τα παιδιά θα μπορούσαν να ανακαλύψουν το ενδιαφέρον τους για έναν τομέα που ως εκείνη τη στιγμή ενδεχομένως να μη γνώριζαν ή να απέρριπταν, στηριζόμενα σε μια ανακριβή ή στερεοτυπική εικόνα. Ακόμα, έτσι θα μπορούσε να γίνει και μία αρνητική επαναξιολόγηση ενός επαγγέλματος, να συνειδητοποιήσει, δηλαδή, ο μαθητής πως τελικά οι συνθήκες ζωής που συνοδεύουν ένα επάγγελμα δε συνάδουν με τις επιθυμίες του και να στραφεί σε εναλλακτικές κατευθύνσεις. Εκτός αυτών, ωφέλιμη θα ήταν και η οργάνωση ομιλιών προς τους μαθητές από επαγγελματίες διαφόρων χώρων και ακολούθως, η διατύπωση αποριών από τα παιδιά.
Η ανεπάρκεια του ελληνικού σχολείου στον τομέα του επαγγελματικού προσανατολισμού επεκτείνεται και στην αδυναμία αυτού καθ’ αυτού του σχολικού προγράμματος να αναδείξει τα ταλέντα και τις κλίσεις των παιδιών. Συγκεκριμένα, δίνεται δυσανάλογη έμφαση στα Θεωρητικά και στα Θετικά μαθήματα εις βάρος των Καλλιτεχνικών. Μαθήματα όπως η Αισθητική Αγωγή –ιδίως στο Δημοτικό– χρησιμοποιούνται από τον εκπαιδευτικό για την κάλυψη κενών στα υπόλοιπα μαθήματα. Αντ’ αυτού, τα Καλλιτεχνικά θα έπρεπε να καταλαμβάνουν μεγαλύτερο μέρος του προγράμματος. Να λειτουργούν ως οι ώρες κατά τις οποίες τα παιδιά θα χρησιμοποιήσουν τα χέρια τους, θα νιώσουν υφές, θα χτυπήσουν χορδές και θα τραγουδήσουν, θα δημιουργήσουν με χρώματα, χαρτιά και ψαλιδάκια –και κάποια απ’ όλα θα χαμογελάνε λίγο περισσότερο από τα υπόλοιπα και κάτι θα φλογίζει μέσα τους. Κι αυτό δεν πρέπει να χάνεται.
Συγκεκριμένα, ο εκπαιδευτικός πρέπει όχι μόνο να αναγνωρίζει τις κλίσεις του μαθητή, αλλά και να έχει τα εφόδια να τον βοηθήσει να τις καλλιεργήσει –ενέργεια ιδιαίτερα σημαντική, καθώς οι εξωσχολικές δραστηριότητες αποτελούν πολυτέλεια για πολλές οικογένειες. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που μαθητές με ενδιαφέρον για την υποκριτική πρέπει να περιμένουν τις τρεις-τέσσερις σχολικές γιορτές για να συμμετάσχουν σε κάποιο θεατρικό ή παιδιά με ταλέντο στον αθλητισμό δεν έχουν την κατάλληλη καθοδήγηση, αφού ενίοτε, η Γυμναστική είναι συνώνυμο του «πάρτε μια μπάλα και παίξτε».
Τέλος, ουσιαστική στήριξη θα πρέπει να παρέχεται στους μαθητές της τρίτης Γυμνασίου, ώστε να αποφασίζουν για την κατεύθυνση που θέλουν να ακολουθήσουν, καθώς και για να τους αναλύονται οι διάφορες ειδικότητες των Επαγγελματικών Λυκείων. Έτσι, μέσω του σχολείου πρέπει να οργανώνονται ατομικές συνεδρίες κάθε μαθητή με έναν σύμβουλο επαγγελματικού προσανατολισμού. Αυτός, κατόπιν μελέτης ερωτηματολογίων συμπληρωμένων από τον μαθητή και συζήτησης μαζί του, θα πρέπει να του προτείνει επαγγέλματα που θεωρεί πως θα του ταίριαζαν και να τον ενημερώνει σφαιρικά γύρω από αυτά.
Επίσης, ιδιαίτερα σημαντικό είναι να ωθήσει τον έφηβο η επιλογή εργασίας να είναι προϊόν αποκλειστικά δικής του επιθυμίας και να τον βοηθήσει να αναγνωρίσει και να διαχειριστεί ενδεχόμενη προσπάθεια χειραγώγησής του από το οικογενειακό του περιβάλλον. Ο μαθητής, έτσι, απεγκλωβισμένος από καταπιεστικές βλέψεις άλλων και κυνηγώντας αυτό που θα γεμίζει συναισθηματικά τον ίδιο, θα έχει πολύ ισχυρότερο κίνητρο και θα καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια για να πετύχει τον στόχο του.
Μέσα στην τρέχουσα προβληματική κατάσταση υπάρχουν ευτυχώς ατομικές πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών, οι οποίοι με ενδιαφέρον αφουγκράζονται τις κλίσεις των μαθητών και πολλές φορές οργανώνουν ομάδες –Περιβάλλοντος, Θεάτρου, Ρητορικής–, και κάπως έτσι δίνονται τα πρώτα ερεθίσματα για μελλοντικούς βιολόγους, ηθοποιούς, δικηγόρους… Αυτό, ωστόσο, δεν πρέπει να είναι λόγος εφησυχασμού των αρμόδιων για την οργάνωση του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού, καθώς για την ουσιαστική αναβάθμισή του είναι αναγκαίο να ληφθούν και συστηματικά μέτρα δράσης.
