Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Η ενέργεια είναι ένας κρίσιμος πόρος για την ικανοποίηση των διαφόρων απαιτήσεων της σύγχρονης κοινωνίας. Όμως, οι λογαριασμοί ενέργειας αυξάνονται για τα νοικοκυριά σε όλη την Ευρώπη, λόγω των ανησυχιών για τον εφοδιασμό με φυσικό αέριο και πετρέλαιο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Μια νέα έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (Ι.Ε.Α.) διαπίστωσε ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να αντιμετωπίσει έλλειψη φυσικού αερίου ύψους 27 δις κυβικών μέτρων το 2023. Αυτό ισοδυναμεί σχεδόν με το 7% της ετήσιας κατανάλωσης της περιοχής (CNN, 2022). Από τη στιγμή που η Ε.Ε. εισήγαγε το 40% του φυσικού αερίου της από τη Ρωσία, η ενεργειακή κρίση έχει οδηγήσει πολλά από τα κράτη–μέλη της να είναι εκτεθειμένα σε υψηλές τιμές ενέργειας (BCC, 2022). Ο βαρύς χειμώνας του 2023 ακόμη δεν έχει έρθει και τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά θα πρέπει να επιλέξουν μεταξύ «φαγητού και θέρμανσης».
Οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας για τα νοικοκυριά αυξήθηκαν σε 22 κράτη–μέλη της Ε.Ε. το πρώτο εξάμηνο του 2022, σε σύγκριση με το πρώτο εξάμηνο του 2021. Η μεγαλύτερη αύξηση (εκφρασμένη σε εθνικά νομίσματα), καταγράφηκε στην Τσεχία (+62%), μπροστά από τη Λετονία (+59%) και τη Δανία (+57%). Επίσης, τα δύο τρίτα (66%) των ενηλίκων στη Βρετανία αναφέρουν ότι το κόστος ζωής τους αυξήθηκε από τον Ιανουάριο του 2022 και οι αυξανόμενες τιμές της ενέργειας αποτελούν έναν αυξανόμενο παράγοντα συμπίεσης των προϋπολογισμών των νοικοκυριών (Οffice for National Statistics, 2022). Στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, οι Αμερικανοί ανησυχούν για την ενεργειακή κατάσταση στις Η.Π.Α., σημαντικά περισσότερο από ό,τι έχουν ανησυχήσει εδώ και μια δεκαετία. Σχεδόν οι μισοί Αμερικανοί (το 47%), δηλώνουν ότι ανησυχούν πολύ για τη διαθεσιμότητα και την οικονομική προσιτότητα της ενέργειας. Ποσοστό αυξημένο από το 37% πριν από ένα χρόνο και υπερδιπλάσιο από το αντίστοιχο του 2020 (Jones, 2022).
Στην Ελλάδα, η χονδρεμπορική τιμή ανά μεγαβατώρα διαμορφώθηκε στα €303,19 τον Ιούλιο και εκτοξεύτηκε στα €616,38 τον Αύγουστο. Ήταν, μάλιστα, η δεύτερη υψηλότερη τιμή στην Ευρώπη, θέση που μοιράζεται με τις Βουλγαρία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ουγγαρία, όλες έχουν τιμές στα €616 (euro2day, 2022). Το κόστος του ρεύματος στο διάστημα «Ιανουάριος-Μάρτιος 2022» σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2021 αυξήθηκε κατά 343% (CNN, 2022b). Η εκτίναξη του κόστους του ρεύματος επιδείνωσε υπερβολικά και την αδυναμία των νοικοκυριών να ανταποκριθούν στις ενεργειακές ανάγκες του σπιτιού τους. Σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα του Ινστιτούτου Νίκου Πουλαντζά (ΙΝΠ, 2022), όλα τα επιμέρους στοιχεία (άνεση στο σπίτι τον χειμώνα, άνεση στο σπίτι το καλοκαίρι, προβλήματα υγείας λόγω ελλιπούς κάλυψης ενεργειακών αναγκών, παρουσία υγρασίας στην κατοικία, καθυστέρηση στην πληρωμή λογαριασμών) κινούνται σε ανησυχητικά επίπεδα, ενώ η κατάσταση που καταγράφεται στην Ελλάδα είναι κατά πολύ χειρότερη από εκείνη των υπολοίπων κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η έρευνα επισήμανε πως το 50% των νοικοκυριών δυσκολεύονται να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες.
Ωστόσο, ακόμη και πριν από την έναρξη της ενεργειακής κρίσης, η επαρκής θέρμανση του σπιτιού δεν ήταν δεδομένη για όλους. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σχεδόν το 7% του πληθυσμού δεν ήταν σε θέση να θερμάνει σωστά το σπίτι του το 2021. Όπως δείχνει το Γράφημα 2, η χώρα με την υψηλότερη ενεργειακή φτώχεια είναι η Βουλγαρία, όπου σχεδόν ένας στους τέσσερις ανθρώπους (23,7%) δεν έχουν επαρκή θέρμανση στο σπίτι τους, ακολουθεί η Λιθουανία (22,5%), η Κύπρος (19,4%) και η Ελλάδα (17,5%).
Η ενεργειακή φτώχεια μπορεί να νοηθεί ως η κατάσταση κατά την οποία ένα νοικοκυριό δεν μπορεί να καλύψει τις οικιακές ενεργειακές του ανάγκες. Σύμφωνα με τη Eurostat, περίπου 36 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ε.Ε. (8% του πληθυσμού) δεν μπορούσαν να διατηρήσουν το σπίτι τους επαρκώς ζεστό το 2020. Επιπλέον, περίπου το 6% του πληθυσμού της Ε.Ε. είχε ληξιπρόθεσμες οφειλές στους λογαριασμούς κοινής ωφέλειας και σχεδόν το 13% ζούσε σε κατοικίες με διαρροή ή υγρασία το 2019. Το 2018, τα φτωχότερα ευρωπαϊκά νοικοκυριά (δηλαδή, το χαμηλότερο εισοδηματικό κλιμάκιο του 10%) δαπάνησαν το 8,3% των δαπανών τους για ενέργεια (European Parliament, 2022).
Η ενεργειακή φτώχεια σχετίζεται γενικά με την ευημερία των κοινωνιών στο τομέα της ενέργειας. Στη σύγχρονη βιβλιογραφία, στις αναπτυσσόμενες χώρες αναγνωρίζεται η ενεργειακή φτώχεια ως έλλειψη πρόσβασης σε καθαρότερες πηγές ενέργειας, ενώ στις ανεπτυγμένες οικονομίες αναγνωρίζεται η ενεργειακή φτώχεια ως οικονομική προσιτότητα. Οι “Shahzad et al. (2022)” αντιλαμβάνονται την ενεργειακής φτώχεια ως την έλλειψη προσιτών, επαρκών, αξιόπιστων, φιλικών προς το περιβάλλον και ασφαλών ενεργειακών υπηρεσιών για την ανάπτυξη.
Ενώ η ακαδημαϊκή έρευνα για την ενεργειακή φτώχεια κερδίζει έδαφος από το 2012 και έπειτα (όπως βλέπουμε και στο Γράφημα 3), τα ερευνητικά ευρήματα μέχρι στιγμής παραμένουν αποσπασματικά, ποικίλα και διεπιστημονικά. Η βιβλιογραφία για την ενεργειακή φτώχεια έχει αναφέρει μικτά και αποκλίνοντα συμπεράσματα όσον αφορά (1) τις διάφορες κοινωνικοοικονομικές διαστάσεις, (2) την έννοια και τον ορισμό του όρου, (3) τη μέθοδο μέτρησης/αξιολόγησης και (4) τις συνέπειες σε διάφορους τομείς (δημόσια υγεία κ.λπ.). Ένα κοινό συμπέρασμα, όμως, είναι ότι η παρουσία της ενεργειακής φτώχειας επηρεάζει την ποιότητα ζωής των κατοίκων, την εργασία και την προσωπική ζωή και μπορεί να περιορίσει την ανάπτυξη των κοινωνιών. Με άλλα λόγια, η ενέργεια δεν εκτιμάται για τον εαυτό της, αλλά είναι μάλλον εργαλειακή, καθώς η ενέργεια χρησιμεύει για τη βελτίωση της ευημερίας και των μέσων διαβίωσης (Pelz et al., 2018). Ακόμα, η οικονομική προσιτότητα και η προσβασιμότητα στην ενέργεια –μεταξύ άλλων παραγόντων– συνδέονται με την αύξηση των τιμών των καυσίμων, την έλλειψη υποδομών και το τεχνολογικό χάσμα. Τέλος, η ενεργειακή φτώχεια έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και τη σωματική βία.
Από την έκθεση του βρετανικού Ινστιτούτου Ισότητας της Υγείας (Ι.Η.Ε.) με θέμα «Ενεργειακή φτώχεια, κρύα σπίτια, ανισότητες στην Υγεία», προβλέπεται ότι η μεγάλη ακρίβεια στις τιμές της Ενέργειας αυτόν τον χειμώνα θα προκαλέσει σημαντική ανθρωπιστική κρίση, βυθίζοντας εκατομμύρια νοικοκυριά στην ενεργειακή φτώχεια (Ριζοσπάστης, 2022). Επισημαίνεται πως η ενεργειακή φτώχεια και αυτόν το χειμώνα θα βυθίσει στο σκοτάδι και στο κρύο περισσότερα νοικοκυριά, τονίζοντας ότι οι ανεπαρκείς πόροι για ασφαλή στέγη, χωρίς υγρασία και κρύο, θα προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα σε βρέφη, παιδιά και ευπαθείς κατηγορίες ενηλίκων, αλλά και θανάτους, κυρίως παιδιών, λόγω μεγάλης φτώχειας. Επίσης, αναφέρεται ότι περίπου το 10% των θανάτων κατά τη χειμερινή περίοδο συνδέονται άμεσα με την ενεργειακή φτώχεια και το 21,5% των θανάτων με κρύα σπίτια, προμηνύοντας τους νεκρούς που θα έχουμε και φέτος λόγω της ενεργειακής φτώχειας. Για αυτό και ο χειμώνας αναμένεται με κοινωνικές αναταραχές, καθώς σύμφωνα με μια συντηρητική εκτίμηση, 10.000 διαμαρτυρίες έχουν λάβει χώρα παγκοσμίως από τον περασμένο Νοέμβριο, με την καθηγήτρια Naomi Hossain να αναφέρει ότι «αν ήταν πολιτικός, θα ανησυχούσε πραγματικά» (Reuters, 2022).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Europe will still be fighting an energy crisis in 2023, edition.cnn.com, διαθέσιμο εδώ
- Εκτοξεύθηκε η ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα – Στα ύψη η χονδρεμπορική τιμή ενέργειας, cnn.gr, διαθέσιμο εδώ
- Νέο σοκ, στα €616/MWh η χονδρεμπορική τιμή ρεύματος στην Ελλάδα, euro2day.gr, διαθέσιμο εδώ
- Energy poverty in the EU, europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Electricity and gas prices in the first half of 2022, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Εξέλιξη και όψεις του φαινομένου της ενεργειακής φτώχειας στην Ελλάδα, poulantzas.gr, διαθέσιμο εδώ
- Pelz, S., Pachauri, S., & Groh, S. (2018). A critical review of modern approaches for multidimensional energy poverty measurement. Wiley Interdisciplinary Reviews: Energy and Environment, 7(6), e304
- Analysis: Heat or eat? Winter protests loom as energy poverty sweeps Europe, reuters.com, διαθέσιμο εδώ
- Εκατομμύρια νοικοκυριά βυθίζονται στην ενεργειακή φτώχεια, rizospastis.gr, διαθέσιμο εδώ
