Της Χρυσοβαλάντου Μανουσαρίδου,
Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία υπήρξε μια πανίσχυρη δύναμη που περιλάμβανε εκτεταμένες περιοχές και πολυάριθμους πληθυσμούς. Τόσο η μεγάλη έκταση της αυτοκρατορίας, όσο και ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός των κατοίκων, έκαναν επιτακτική την ανάγκη διαμοιρασμού της αυτοκρατορίας σε μικρότερα «κομμάτια», που θα ήταν πιο εύκολο να διοικηθούν. Φυσικά, η δημιουργία των ρωμαϊκών επαρχιών είχε ως στόχο τη βέλτιστη λειτουργία του κράτους και την ορθότερη διαχείρισή του.
Ήδη από τον 2ο αιώνα π.Χ., η Ρώμη απέκτησε σταδιακά μεγάλη επιρροή. Επεκτατικοί πόλεμοι λάμβαναν χώρα συνεχώς και τα περισσότερα ανεξάρτητα κράτη έγιναν πλέον ρωμαϊκές επαρχίες. Μετά τη μοναρχική διακυβέρνηση του Αυγούστου, υπήρχε η ανάγκη διατήρησης των υπαρχόντων συνόρων, συνεπώς οι επεκτάσεις μειώθηκαν, δεν σταμάτησαν όμως εντελώς. Κατά την περίοδο της Res Publica, δημιουργήθηκαν οι εξής επαρχίες: 1) η Σικελία, το 240 π.Χ., 2) η Κορσική και η Σαρδηνία, το 238 π.Χ., 3) εντεύθεν των Άλπεων, Γαλατία (Gallia Cisalpina), το 203 π.Χ., 4) η Ισπανία, το 197 π.Χ., 5) η Ιλλυρία, το 167 π.Χ., 6) η Αφρική και η Μακεδονία, το 146 π.Χ., 7) η Ασία, το 129 π.Χ., 8) η Ναρβονική Γαλατία, το 120 π.Χ., 9) η Κιλικία, το 103 π.Χ., 10) η Βιθυνία, Κρήτη και Κυρηναϊκή, το 74 π.Χ., και 11) η Συρία, το 64 π.Χ.
Κατά την περίοδο της ηγεμονίας του Αυγούστου και αργότερα, προστίθενται στην αυτοκρατορία κάποιες νέες περιοχές, γνωστές και ως «συγκλητικές επαρχίες»: 1) η Αχαΐα το 27 π.Χ., η οποία χωρίζεται από τη μακεδονική επαρχία, 2) το 25 π.Χ. πραγματοποιείται αναδιοργάνωση της Γαλατίας, 3) η Ραιτία το 5 π.Χ., 4) η Ιουδαία το 6 μ.Χ., 5) η Καππαδοκία το 18 μ.Χ., 6) από το 20 έως και το 50 μ.Χ., η Ιλλυρία χωρίζεται σε δύο: στη Δαλματία και τη Παννονία, 7) το Νορικόν το 40 μ.Χ., 8) η Βρετανία, Λυκία και Παμφυλία το 43 μ.Χ. και 9) η Θράκη το 46 μ.Χ.
Οι ρωμαϊκές επαρχίες στη Δύση και την Ανατολή στελεχώνονταν με Ρωμαίους διοικητές, στο πρόσωπο των οποίων είχαν συγκεντρωθεί όλες οι εξουσίες: στρατιωτική, διοικητική, πολλές φορές και δικαστική. Στόχος του διοικητή της επαρχίας ήταν η διατήρηση της ειρήνης, ο έλεγχος της φορολογίας –που γινόταν με την είσπραξη των φόρων, οι οποίοι ωφελούσαν την επαρχία, αλλά και την αυτοκρατορία γενικότερα– και η οργάνωση της δικαιοσύνης. Στο Ρωμαϊκό Δίκαιο θεσπίστηκαν οι Leges Provinciae, δηλαδή Νόμοι των Επαρχιών που ρύθμιζαν και εξασφάλιζαν την ομαλή λειτουργία διοίκησης των επαρχιών. Θεσπίστηκαν το 146 π.Χ. από τον Σκιπίωνα Αιμιλιανό, μετά από κατανόηση της ανάγκης για ειδικές ρυθμίσεις, και συντάσσονταν από νομικούς συμβούλους, τους legatus. Ο διοικητής κάθε επαρχίας ήταν αρχικά πραίτωρ και στη συνέχεια προπραίτωρ ή ανθύπατος. Είχε απεριόριστη δύναμη-εξουσία μέσα στην επαρχία του και συνήθως η θητεία ήταν ετήσια (κάποιες φορές και διετής). Βοηθοί του έπαρχου ήταν οι Legati (απεσταλμένοι), ο Quaestor (ταμίας) και το συμβούλιο (consilium). Φυσικά, οι έπαρχοι όφειλαν να ενημερώνουν τον αυτοκράτορα για σοβαρά θέματα, ενώ υπήρχε έλεγχος και από τη Σύγκλητο για τη σωστή διαχείριση της επαρχίας.
Ένας τρόπος διαχωρισμού των επαρχιών ήταν σε «ελεύθερες» και «υποτελείς». Οι ελεύθερες επαρχίες είχαν διοικητική και δικαστική αυτονομία, και η εξουσία ασκούνταν από την τοπική αριστοκρατία, ενώ οι υποτελείς επαρχίες ελέγχονταν από τον Ρωμαίο διοικητή. Οι επαρχίες μετά την διακυβέρνηση του Αυγούστου άλλαξαν και διαχωρίζονταν πλέον σε αυτοκρατορικές και συγκλητικές. Στις αυτοκρατορικές επαρχίες, ο αυτοκράτορας είχε το αποκλειστικό δικαίωμα να διορίσει τον έπαρχο-κυβερνήτη. Γεωγραφικά, οι αυτοκρατορικές επαρχίες τοποθετούνταν στα σύνορα της αυτοκρατορίας, όπου οι κίνδυνοι εχθρικών επιθέσεων ήταν περισσότεροι. Στις συγκλητικές επαρχίες, ο κυβερνήτης διοριζόταν από το σώμα της Συγκλήτου. Οι επαρχίες αυτές ήταν συνήθως μακριά από τα σύνορα, επομένως συχνά δεν υπήρχαν καν στρατιές λεγεώνων για να διαφυλάξουν τα σύνορά τους, αφού οι πιθανότητες εξέγερσης ή εχθρικής απειλής ήταν ελάχιστες.
Η κυριαρχία της Ρώμης στους ηττημένους λαούς ήταν πολύ σημαντική. Ιδιαίτερα, η σύζευξη με τον ελληνικό κόσμο και η επιρροή της Ελλάδας στη Ρώμη βοήθησε στη διαμόρφωση του ρωμαϊκού πολιτισμού όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Η ανταλλαγή πληροφοριών, γνώσεων, παραδόσεων, εθίμων και κουλτούρας αποτελεί ένα πολιτισμικό «πάντρεμα», που ως επί το πλείστον έχει ευεργετικά αποτελέσματα για τους λαούς. Κανένας πολιτισμός δεν έχει μείνει ανεπηρέαστος, και ίσως η τόσο σημαντική πρόοδος που έχει επιτευχθεί στις μέρες μας να οφείλεται στην ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ime.gr, Η εξάπλωση της αυτοκρατορίας και η συμβολή της στη διαμόρφωση του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, Διαθέσιμο εδώ
- slideplayer.gr, Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία και ο ελληνικός κόσμος, Διαθέσιμο εδώ
- Hayward, Laura, (2020), Imperial Rome vs. Provincial Rome: What’s the difference?, Διαθέσιμο εδώ
- britannica.com, Province, ancient Roman goverment, Διαθέσιμο εδώ
