Του Χρήστου Μητρόπουλου,
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τάραξε απροσδόκητα την παγκόσμια κοινότητα. Έκτοτε, οι επιπτώσεις του πολέμου είναι παραπάνω από εμφανείς στους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας και της διεθνούς ασφάλειας. Παράλληλα, έχει προκληθεί εκτεταμένη ανθρωπιστική κρίση και η γεωπολιτική δυναμική έχει μετασχηματιστεί. Ο πόλεμος έχει μεγάλο αντίκτυπο στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Η Ρωσία –καιρό πριν την έναρξη των εχθροπραξιών στην Ουκρανία– είχε φροντίσει να αποκτήσει καλές σχέσεις με όλες τις φιλοδυτικές χώρες της Μέσης Ανατολής, οι οποίες είχαν ανταποκριθεί θετικά στο ρωσικό κάλεσμα για διάφορους λόγους. Οι κυβερνήσεις των κρατών που δεν είχαν καλές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες (όπως το Ιράν και η Συρία), ήταν ήδη κοντά στη Ρωσία. Η πετυχημένη εξωτερική ρωσική πολιτική στη Μέση Ανατολή ήταν απόρροια και της στάσης των κυβερνήσεων των κρατών αυτών απέναντι στις ρωσικές προθέσεις. Κάποιες φιλοδυτικές κυβερνήσεις το θεώρησαν μια καλή ευκαιρία, εν μέσω περιόδου αύξησης της ρωσο-δυτικής αντιπαλότητας, ώστε να ασκήσουν πίεση στη Δύση, προκειμένου να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους στην περιοχή. Ένας ακόμη λόγος είναι οι απειλητικές διαθέσεις του Ιράν και η εύρεση ενός ισχυρού συμμάχου (Ρωσία), που θα λειτουργήσει σαν ασπίδα προστασίας. Κάποιες άλλες κυβερνήσεις είδαν στη Ρωσία έναν εναλλακτικό προμηθευτή όπλων αντί της Δύσης, με μία σημαντική διαφορά: η προμήθεια δεν συνοδευόταν με αιτήματα περί δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρά την αυξημένη ρωσική επιρροή, οι χώρες της Μέσης Ανατολής δεν κατάφεραν να γλιτώσουν από τις επιπτώσεις του πολέμου.
Η Ρωσία και η Ουκρανία είναι πολύ σημαντικοί παραγωγοί σιτηρών, αφού περίπου το 1/3 του σιταριού του πλανήτη προέρχεται από αυτές τις χώρες. Από τις αρχές του πολέμου, η Ρωσία εμπόδισε τις εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών. Το πλήγμα από τη διακοπή της μεταφοράς σιτηρών στα κράτη της Μέσης Ανατολής ήταν σημαντικό. Κάποια από αυτά βασίζονταν στις δύο αυτές χώρες για παραπάνω από τις μισές εισαγωγές σιτηρών τους. Η Αίγυπτος, η οποία αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς σιτηρών στον κόσμο, μαζί με τη Λιβύη και τον Λίβανο, επλήγησαν περισσότερο.
Ο συνεχώς αυξανόμενος πληθωρισμός έχει, επίσης, επηρεάσει κάποιες από τις πιο αδύναμες οικονομίες των κρατών της Μέσης Ανατολής. Στο Ιράν και το Ιράκ, οι αυξανόμενες τιμές των εμπορευμάτων έχουν οδηγήσει τους ανθρώπους στους δρόμους. Από την άλλη μεριά, κάποιες χώρες επωφελήθηκαν από την ιδιαίτερη κατάσταση. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν –για διαφορετικούς λόγους– η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία.
Η Τουρκία, μετά την άρνησή της να υπογράψει το δυτικό πακέτο κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας και την απειλή ότι θα εμποδίσει την ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των δυτικών κυβερνήσεων. Παρά τις τεταμένες σχέσεις με τη Δύση, ο ρόλος που έπαιξε η Τουρκία στο να πείσει τη Ρωσία να επιτρέψει την επανέναρξη των ουκρανικών εξαγωγών σιτηρών, εκτιμήθηκε από τους δυτικούς. Περισσότερο από όλους ωφελήθηκε ο ίδιος ο Ερντογάν, που αντιμετώπιζε μια βυθιζόμενη οικονομία στο εσωτερικό, την ίδια ώρα που το επόμενο έτος έρχονται εκλογές. Μέσω της διαμεσολάβησης μεταξύ των εμπόλεμων και σχετικά με την ένταξη των σκανδιναβικών χωρών στο ΝΑΤΟ, της εξαιρετικής σχέσης με τη Ρωσία –ενώ δημόσια αντιτίθεται στον πόλεμο– και της πώλησης drones στην Ουκρανία, ο Τούρκος Πρόεδρος έχει καταφέρει να κερδίσει πολύτιμο χρόνο στο εσωτερικό και να προσδώσει νέα δυναμική –ως προς το πρόσωπό του– στο εξωτερικό.
Η Σαουδική Αραβία όχι μόνο αρνήθηκε να αυξήσει την παραγωγή πετρελαίου της, ώστε να ικανοποιήσει τις δυτικές ανάγκες, αλλά και συντάχθηκε με τη ρωσική γραμμή για μείωση της παραγωγής πετρελαίου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη διατήρηση των τιμών του πετρελαίου σε υψηλά επίπεδα, γεγονός που βοηθά τις εξαγωγές της Ρωσίας και πλήττει τη Δύση, η οποία –κατά κόρον– εισάγει το πολύτιμο καύσιμο. Η οικονομική ανάπτυξη επιταχύνεται σημαντικά. Μόνο το πρώτο τετράμηνο του 2022, η οικονομία αναπτύχθηκε κατά 9.9%.
Η συνεχής ενασχόληση της Ρωσίας με τον πόλεμο στην Ουκρανία έχει επιφέρει τη μείωση της παρουσίας της στο χώρο της Συρίας. Η εξέλιξη αυτή, εκτός από το κενό που δημιουργεί και την ενίσχυση του ιρανικού στοιχείου εκεί, δημιουργεί και δυσκολίες σχετικά με την ικανότητα της Ρωσίας να μπορέσει να διατηρήσει την ισορροπία μεταξύ των γεωπολιτικών δρώντων της περιοχής. Δηλαδή μεταξύ του Ισραήλ, του Ιράν, της Τουρκίας, του καθεστώτος Assad και των δυνάμεων των Κούρδων.
Παράλληλα, η μείωση της ρωσικής παρουσίας στην περιοχή θα αποδυναμώσει την ισχύ της ως πολύτιμος εταίρος για τα κράτη της Μέσης Ανατολής. Εφόσον ο πόλεμος συνεχιστεί, η Ρωσία θα επιδείξει αδυναμία τροφοδότησης όπλων στα κράτη αυτά, αφενός λόγω των δυτικών κυρώσεων, αφετέρου, γιατί θα τα χρειάζεται η ίδια στο πεδίο της μάχης.
Πράγματι, το ρωσικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στην Ουκρανία. Από την άλλη μεριά, το ενδιαφέρον της Δύσης επικεντρώνεται τόσο στην Ουκρανία όσο και στην Κίνα. Η έλλειψη ενδιαφέροντος από τις μεγάλες δυνάμεις για την περιοχή της Μέσης Ανατολής θα δώσει δικαιώματα σε διάφορες περιφερειακές δυνάμεις να πάρουν περισσότερες πρωτοβουλίες, που –ενδεχομένως– να οδηγήσουν σε συγκρούσεις. Συμπερασματικά, όσο ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται, οι πιθανότητες για μια νέα περίοδο σύγκρουσης και αναταραχής στη Μέση Ανατολή αυξάνονται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How the War in Ukraine is Hitting the Middle East, ISPI, Διαθέσιμο εδώ
- Four ways the Ukraine war has impacted the Middle East, CNN, Διαθέσιμο εδώ
