Της Γεωργίας Ρούστα,
«Άραγε, πόσα δέντρα έχουν κοπεί για να έχω εγώ αυτήν τη συλλογή βιβλίων;». Αυτό είναι ένα ερώτημα που ενδεχομένως δεν έχει περάσει από το μυαλό ενός βιβλιοφάγου, παρόλα αυτά, περιστασιακά στοιχειώνει τις σκέψεις μου και, αναμφισβητήτως, πολλών άλλων. Το να διαβάζεις ένα βιβλίο σε φυσική μορφή σού προσφέρει μια διαφορετική ευχαρίστηση. Τα όμορφα εξώφυλλα, το ξεφύλλισμα των σελίδων, οι υπογραμμίσεις (πάντα με μολύβι) σε φράσεις που σε αγγίζουν λίγο πιο βαθιά. Ακόμη και απλώς να θαυμάζεις τη συλλογή που έχεις χτίσει με τα χρόνια με υπομονή και, φυσικά, πολύ διάβασμα, σου δημιουργεί ένα συναίσθημα μοναδικό και επιτεύξιμο μόνο μέσω των βιβλίων. Ωστόσο, βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου, ορθώς, η βιωσιμότητα και η προστασία του περιβάλλοντος περικλείουν κάθε ζήτημα. Ο χώρος της παραγωγής βιβλίων θα ήταν αδύνατον να μην αμφισβητηθεί ως προς την οικολογική του ηθικότητα.
Όπως είναι αυτονόητο, το βασικότερο ζήτημα σχετικά με την παραγωγή βιβλίων είναι η αποψίλωση των δασών. Ένα δέντρο αντιστοιχεί σε περίπου 8.333 φύλλα χαρτιού. Σε πρώτη σκέψη, το δεδομένο αυτό, ενδεχομένως, να μην μοιάζει ιδιαίτερα προβληματικό. Αντιθέτως, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί πως είναι «ικανοποιητικό». Λαμβάνοντας υπόψιν, όμως, την ποσότητα χαρτιού που χρησιμοποιείται με διάφορους τρόπους ετησίως, η αρχική μας εκτίμηση ίσως να μην μας φαίνεται και τόσο ελπιδοφόρα.
Ακόμη και αν αφαιρέσουμε από την εξίσωση το χαρτί που χρησιμοποιείται για φωτοτυπίες, αφίσες και κάθε άλλη χρήση του και εστιάσουμε αποκλειστικά στην παραγωγή χαρτιού που προορίζεται για την παραγωγή βιβλίων, σχολικών και μη, η αρχική μας σκέψη φαντάζει απόρροια άγνοιας ή απερισκεψίας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες μόνο, 626.000 τόνοι χαρτιού χρησιμοποιούνται για την παραγωγή βιβλίων κάθε χρόνο, ενώ περίπου 30.000.000 δέντρα κόβονται για την παραγωγή διδακτικών εγχειριδίων. Αντιληπτή, λοιπόν, γίνεται η σοβαρότητα του ζητήματος σε παγκόσμια κλίμακα.
Σε συνδυασμό με την υλοτομία δέντρων για την παραγωγή βιβλίων, θα πρέπει να συμμεριστούμε και την παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα κατά την κοπή των δέντρων, τη διαδικασία παραγωγής χαρτιού, αλλά και τη μεταφορά των βιβλίων στους χώρους όπου διατίθενται. Σύμφωνα με έρευνα στη Σουηδία, ένα βιβλίο 360 σελίδων παράγει 1,2 κιλά CO2 κατά τη διάρκεια ζωής του, συμπεριλαμβανομένων των αναφερθεισών διαδικασιών και των μέσων με τα οποία ο αγοραστής φτάνει στο βιβλίο ή/και αντίστροφα. Εκτός αυτού, λόγω των χημικών και των μηχανημάτων που χρησιμοποιούνται, πέρα από την ατμοσφαιρική ρύπανση, αναπόφευκτη είναι και η ρύπανση υδάτων, καθώς νερό ποτισμένο με διάφορες ουσίες αποτελεί βασικό συστατικό στη διαδικασία παραγωγής χαρτιού, όπως και στη λεύκανσή του.
Ως λάτρης των βιβλίων, κυρίως των φυσικών βιβλίων, τα δεδομένα αυτά αποτελούν κομβική βάση προβληματισμού. Σαφώς και το γεγονός ότι τα βιβλία προκύπτουν από δέντρα αποτελεί γενική γνώση, όμως, σε τι ποσοστό η γνώση αυτή έχει αποτελέσει έναυσμα για να καταφύγουμε σε άλλους τρόπους ανάγνωσης βιβλίων; Μία θετική συνέπεια της κατάκλισης της τεχνολογίας σε κάθε τομέα της ζωής μας είναι η άνθιση ανάγνωσης βιβλίων με νέους τρόπους, πιο φιλικούς προς τον πλανήτη μας.
Τα τελευταία χρόνια, η ανάγνωση βιβλίων σε ηλεκτρονική μορφή έχει αποκτήσει μεγάλη απήχηση. Μέσα από εφαρμογές, ένας αναγνώστης έχει πρόσβαση σε μεγάλη κλίμακα βιβλίων, φτάνοντας στο σημείο ακόμη της επιλογής να ακούει βιβλία (audio books). Επιπροσθέτως, μια νέα μορφή συσκευών δίνει την δυνατότητα στους λάτρεις των βιβλίων να διαβάζουν με έναν νέο τρόπο και να αποθηκεύουν τα βιβλία τους σε αυτήν την συσκευή. Η πιο γνωστή μορφή της είναι αυτή της Amazon με την ονομασία Kindle και εντάσσεται στην κατηγορία των συσκευών E–book Readers. Εφόσον βρισκόμαστε στην αναζήτηση πιο φιλικών προς το περιβάλλον τρόπων ανάγνωσης βιβλίων, σημαντική είναι η εξέταση και του βαθμού βιωσιμότητας των συσκευών αυτών.
Δεδομένου ότι μια τέτοιου είδους συσκευή αποτελεί μια ηλεκτρονική συσκευή, η ρύπανση του περιβάλλοντος κατά την κατασκευή της είναι ως έναν βαθμό αναπόδραστη. Για μία συσκευή e–reader χρησιμοποιούνται περίπου 15 κιλά ορυκτών, ενώ μέσω της ενέργειας που απαιτείται για τη σύνθεσή της παράγονται περίπου 30 κιλά CO2. Σε όλα αυτά, ας προσθέσουμε και την ενέργεια που θα χρειαστεί η συσκευή για την φόρτισή της επί χρόνια (εκτιμάται ότι ένα e–reader μπορεί να χρησιμοποιηθεί μέχρι 3 χρόνια ή και περισσότερα). Μέχρι αυτό το σημείο, θα συμπέραινε κάνεις πως τα βιβλία είναι λιγότερο επιβλαβή για το περιβάλλον. Ωστόσο, σε μια e–reader συσκευή μπορεί να αποθηκευτεί πληθώρα βιβλίων, χωρίς την περαιτέρω επιβάρυνση του περιβάλλοντος, ενώ η συσσωρευμένη αγορά βιβλίων ετησίως είναι δυνατόν να ξεπεράσει τα e–readers σε περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Τι κάνεις, όμως, όταν προτιμάς την ανάγνωση κανονικών βιβλίων, ενώ, ταυτόχρονα, επιθυμείς να διαβάζεις με έναν τρόπο πιο φιλικό προς το περιβάλλον; Τα second–hand βιβλιοπωλεία θα σου ανοίξουν έναν νέο κόσμο. Είναι χώροι ή καταστήματα στα οποία πωλούνται βιβλία που στο παρελθόν ανήκαν σε κάποιον άλλον ή δόθηκαν σε αυτά, με σκοπό την μεταπώλησή τους.
Όταν πρωτοάκουσα για τα βιβλιοπωλεία αυτά, η αλήθεια είναι πως δε με ενθουσίασε και τόσο η ιδέα να αγοράσω ένα βιβλίο χρησιμοποιημένο. Μέχρι που αποφάσισα να επισκεφτώ ένα. Πέρα από το αίσθημα που σου προσφέρει ο χώρος, που πολλές φορές θυμίζει βγαλμένος από κάποια προηγούμενη εποχή, μπορείς να βρεις πανέμορφες παλαιότερες εκδόσεις των αγαπημένων σου βιβλίων, να δώσεις ξανά ζωή σε ένα βιβλίο που βρισκόταν αρκετό καιρό ξεχασμένο και να ανακαλύψεις μικρές σημειώσεις ή αφιερώματα που έχουν αφήσει προηγούμενοι αναγνώστες, ενώ διαβάζεις το βιβλίο της επιλογής σου. Εκτός αυτού, υποστηρίζεις μια μικρή επιχείρηση αντί των βιβλιοπωλείων κολοσσών, παράλληλα με την προτίμηση μίας περιβαλλοντικά ηθικότερης ασχολίας.
Κάτι το οποίο πιθανόν να μην γινόταν αντιληπτό από κάποιον που δεν προτιμά την ανάγνωση βιβλίων είναι πως η ασχολία αυτή είναι ιδιαίτερα πολυέξοδη. Μία μέση τιμή ενός βιβλίου κυμαίνεται στα 13 με 17 ευρώ, πράγμα το οποίο σημαίνει πως για έναν άνθρωπο που διαβάζει τουλάχιστον 15 βιβλία τον χρόνο η ενασχόλησή του αυτή θα κοστίσει γύρω στα 195–255 ευρώ. Ωστόσο, για αρκετούς, ο ετήσιος αριθμός αναγνωσμένων βιβλίων είναι πολύ υψηλότερος από 15. Ίσως για αυτούς η καλύτερη, σε κλίμακα βιωσιμότητας, και η οικονομικότερη, μακροπρόθεσμα, εναλλακτική είναι αυτή των συσκευών τύπου Kindle. Η αγορά μιας τέτοιας συσκευής θα κοστίσει περίπου 150 ευρώ, ενώ παρέχονται διάφορες επιλογές, όπως το να αγοράσεις έναν αριθμό βιβλίων μαζί με τη συσκευή, να έχεις απεριόριστο αριθμό βιβλίων κ.ά. Φυσικά, όλα αυτά σε διαφορετικές τιμές, μη συμπεριλαμβανομένης της αγοράς βιβλίων εντός συσκευής. Τα second–hand βιβλιοπωλεία είναι η απάντηση σε όσους δεν επιθυμούν να διαβάζουν βιβλία από ηλεκτρονικές συσκευές και, μάλιστα, υπό πιο οικολογικές και οικονομικές συνθήκες.
Αυτό που προκύπτει, λοιπόν, από τα ανωτέρω, είναι πως η βιώσιμη ανάγνωση βιβλίων συνυφαίνεται και με ένα οικονομικό πρόσημο, εφόσον σε πέρας χρόνου οι προαναφερθείσες συσκευές ανάγνωσης βιβλίων αποδεικνύονται ως ο οικολογικότερος τρόπος, στην περίπτωση που εναλλακτικώς θα αγοράζονταν πολλά βιβλία τα οποία τώρα βρίσκονται ενσωματωμένα σε αυτήν. Το γεγονός αυτό επιβάλλει έναν φραγμό στους οικονομικά ασθενέστερους αναγνώστες, περιορίζοντας κατά συνέπεια το εύρος των επιλογών τους σχετικά με τη βιώσιμη φιλαναγνωσία.
Ανεξαρτήτως οικονομικού υπόβαθρου, ένας λάτρης βιβλίων δε θα μπορούσε ποτέ να αποχωριστεί αυτήν του την ασχολία. Σε κάθε περίπτωση, αναζητά νέους τρόπους ανάγνωσης βιβλίων, που ανταποκρίνονται καλύτερα στις δικές του ανάγκες και προτιμήσεις. Άλλωστε, δεν θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά. Για πολλούς, αποτελούν μια διέξοδο από την πραγματικότητα, ένα μικρό διάλειμμα από την καθημερινή νωθρότητα και ρουτίνα, μια μικρή ματιά σε νέους κόσμους και διαστάσεις. Δεν έχουμε όλοι δικαίωμα σε αυτό;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How Many Trees Cut Down Each Year or in 2022? The Deforestation Crisis Explained, 8billiontrees.com, διαθέσιμο εδώ
- What is the most eco-friendly option for reading a book?, ciraig.org, διαθέσιμο εδώ
- You may need to read dozens of books each year to offset that new e-reader, popsci.com, διαθέσιμο εδώ
