Του Βασίλη Μυρλίδη,
Το 2022 είναι μια χρονιά που οι περισσότερες χώρες ανά την υφήλιο βιώνουν κρίσεις σε διάφορους τομείς, με κυριότερες την πληθωριστική και ενεργειακή κρίση. Η οικονομία πάντα κινείται κυκλικά. Αρχικά, κυμαίνεται ανοδικά, έπειτα από ένα σημείο, όμως, έρχεται η κρίση και μετά η ύφεση της οικονομίας. Ακόμα, όταν ξεσπάει η κρίση σε έναν τομέα, συνήθως, αυτή επεκτείνεται και στους υπόλοιπους (domino effect). Τα τελευταία χρόνια, με την υγειονομική κρίση, τον υψηλό πληθωρισμό –που αναπόφευκτα θα συνέβαινε λόγω της υπερπροσφοράς χρήματος για την καταπολέμηση των συνεπειών από τα lockdowns– και την ενεργειακή κρίση που ξεκίνησε από τα μέσα του 2021 και εντάθηκε με τον πόλεμο στην Ουκρανία, η παγκόσμια οικονομία και πολιτική δέχεται τρομερές πιέσεις. Σε όλο αυτό το σκηνικό, ένα βασικό κλειδί στην όλη υπόθεση είναι το πετρέλαιο.
Όταν ξεκίνησε η υγειονομική κρίση, οι υποχρεωτικοί εγκλεισμοί έριξαν τη ζήτηση για τον «μαύρο» χρυσό. Οι θαλάσσιες μεταφορές περιορίστηκαν και ολόκληρη η οικονομία βρισκόταν σε χειμερία νάρκη, με τους πολίτες να επιβιώνουν σε μεγάλο βαθμό από την κρατική βοήθεια (προσφορά χρήματος). Οι εγκλεισμοί δημιούργησαν προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα (προβλήματα που στην Κίνα συνεχίζουν λόγω της πολιτικής zero–covid), η τιμή του πετρελαίου, όπως και η ζήτησή του, έπεσε. Συγκεκριμένα, η τιμή του brent oil, στις αρχές του Ιανουαρίου του 2020, βρισκόταν στα $65 και την 19η Απρίλιου βρισκόταν στα $24,81. Εκείνη ακριβώς τη χρονική στιγμή, στις 20 Απριλίου, η παραγωγή του OPEC ανερχόταν σε 32.11 εκατ. βαρέλια την ημέρα (bbl/d). Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα, μέσα σε 2 μήνες, η παραγωγή έπεσε στα 24 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Είναι σαφές πως μέσω αυτής της πτώσης της παραγωγής, η τιμή του πετρελαίου άρχισε πάλι να αυξάνεται. Με το τέλος του εγκλεισμού, όταν και η ζήτηση αποκαταστάθηκε, η προσφορά δε μπορούσε να ανταποκριθεί αμέσως. Έτσι, οι τιμές στην ενέργεια άρχισαν να αυξάνονται. Ακόμα, το καρτέλ του OPEC+ αποφάσισε τον Οκτώβριο να εφαρμόσουν μείωση παραγωγής κατά 2 εκατ. βαρέλια την ημέρα, απόφαση που έσπρωξε την τιμή του πετρελαίου προς τα πάνω.
Το γεγονός, όμως, που έφερε την αγορά πετρελαίου στο μάτι του κυκλώνα δεν είναι άλλο από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η Ρωσία χρησιμοποιεί την ενέργεια ως ατμομηχανή της οικονομίας της. Έτσι, με το ξέσπασμα του πολέμου, πολλές κυρώσεις της δύσης στόχευαν να χτυπήσουν τα έσοδα της Ρωσίας από την ενέργεια. Πρωταρχικός σκοπός της Δύσης ήταν η μείωση των εσόδων της Μόσχας από το πετρέλαιο, ενώ, ταυτόχρονα, να μη διαταραχθεί η παγκόσμια προσφορά πετρελαίου, κάτι που θα έκανε τις συνέπειες (αύξηση τιμών) από την ενεργειακή κρίση πολύ χειρότερες. Ήδη από την αρχή του πολέμου, οι εισαγωγές πετρελαίου της Ευρώπης μειώθηκαν κατακόρυφα, ενώ από την άλλη αυτές της Ινδίας αυξήθηκαν και της Κίνας παρέμειναν στα ίδια επίπεδα. Σε αυτή την λογική, οι ευρωπαίοι ηγέτες αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο, ενώ, παράλληλα, αποφάσισαν να επιβάλουν πλαφόν $60 στο ρωσικό αργό που μεταφέρεται σε τρίτες χώρες (με αρχή την 5η Δεκεμβρίου του 2022).
Από τη μία, η σκέψη είναι ορθή, καθώς έτσι η Ευρώπη θα σταματήσει να χρηματοδοτεί την πολεμική μηχανή του Putin, χωρίς να σταματήσει η ροή πετρελαίου προς τρίτες χώρες (Κίνα, Ινδία κ.α.), ενώ, ταυτόχρονα, η προσφορά ρωσικού πετρελαίου αναπόφευκτα θα μειωθεί. Γεγονός που θα επιφέρει μειωμένα έσοδα και θα πιέσει τη ρωσική οικονομία. Παρόλα αυτά, για πολλούς λόγους το πλαφόν αποτελεί προβληματική λύση. Η τιμή που αγοράζουν οι περισσότερες τρίτες χώρες είναι κοντά στην τιμή του πλαφόν, μπορεί και χαμηλότερη. Έτσι, η ίδια η Ρωσία, κόντρα στις προσδοκίες, δε μείωσε, αλλά αντιθέτως αύξησε την παραγωγή πετρελαίου τον Νοέμβριο, κάνοντας τους ηγέτες της Δύσης να αμφισβητούνε την απόφαση για τόσο υψηλή τιμή στο πλαφόν.
Το χειρότερο, όμως, είναι πως δημιουργούνται και άλλα προβλήματα από αυτή την κατάσταση, όπως για παράδειγμα οι συνέπειες που απορρέουν για την ευρωπαϊκή ναυτιλία. Ειδικότερα, είναι η απαγόρευση μεταφοράς ρωσικού πετρελαίου και η απροθυμία των ασφαλιστικών να παρέχουν υπηρεσίες στα πλοία τρίτων χωρών, που θα μεταφέρουν πετρέλαιο. Επίσης, η παράκαμψη των κυρώσεων μέσω διάφορων τεχνικών μεταφοράς σε τρίτες χώρες και από εκεί στη Δύση εντείνουν το πρόβλημα, καθώς η Ρωσία δε θα δεχθεί το αναμενόμενο πλήγμα στα έσοδά της, παρακάμπτωντας τις κυρώσεις. Το πρόβλημα, όμως, που τρομάζει περισσότερο τους οικονομολόγους είναι η σταδιακή άρση των σκληρών μέτρων στην Κίνα. Η άρση των μέτρων θα τονώσει την Κινεζική οικονομία, άρα και τις ενεργειακές της ανάγκες (αύξηση της ζήτησης για ενέργεια). Επιπλέον, σε πιο βραχυπρόθεσμο τουλάχιστον χρονικό ορίζοντα, ασκούνται ανοδικές πιέσεις στις τιμές του πετρελαίου από την μεγάλη καθυστέρηση της διέλευσης των δεξαμενόπλοιων, που μεταφέρουν ρωσικό αργό, από τα στενά του Βοσπόρου. Δίνεται, λοιπόν, στη Ρωσία η δυνατότητα να μειώσει την παραγωγή πετρελαίου, ώστε να αυξηθούν κατά πολύ οι τιμές. Αυτό θα της έδινε διαπραγματευτική ισχύ και παρά το κόστος που θα επωμιζόταν σε μεγάλο βαθμό, θα καθιστούσε τις κυρώσεις όπλο της.
Η Ευρώπη, από τη δημιουργία της μέχρι και σήμερα, είναι σε μεγάλο βαθμό ενεργειακά εξαρτώμενη είτε από τις χώρες της Μέσης Ανατολής είτε από τη Ρωσία. Οι συζητήσεις για χαμηλότερη τιμή στο πλαφόν ή την εύρεση ενέργειας από άλλες αγορές αποτελούν ευκαιριακές λύσεις. Άποψή μου είναι πως το πραγματικό στοίχημα είναι η ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης. Η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει στην έρευνα και στις υποδομές, ώστε να αναπτύξει ένα σύστημα από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και σταδιακά να εκμηδενίσει την ανάγκη για εισαγωγές ενέργειας (ειδικότερα όταν αυτές αποτελούν επιβλαβή ορυκτά καύσιμα). Τότε και μόνο τότε θα έχει πραγματικά τη δύναμη να επηρεάζει τις ισορροπίες, ειδικότερα όταν έχει απέναντί της τύραννους, όπως ο Putin. Τύραννοι, οι οποίοι δε συμμορφώνονται με κάποιο ιδεώδη και δεν αποτελούν φερέγγυους συνομιλητές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πετρέλαιο: Ηρεμία (πριν την καταιγίδα;) στην αγορά, naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πετρέλαιο: Ο ΟΠΕΚ μειώνει, η Ρωσία αυξάνει την παραγωγή, ot.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πώς το πλαφόν της Δύσης στο ρωσικό πετρέλαιο μπορεί να αναστατώσει τις αγορές, ot.gr, διαθέσιμο
- Η επόμενη μέρα για τη ναυτιλία µετά το πλαφόν στο ρωσικό πετρέλαιο, capital.gr, διαθέσιμο εδώ
