Της Ζαφειρίας Πολυχρονιάδου,
Ολόκληρη η ελληνική Ιστορία βρίθει γεγονότων, είναι γεμάτη από ονόματα σπουδαίων ανθρώπων, ημερομηνίες και συνθηκολογήσεις. Ακόμη, όμως, και η περίοδος της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας μεμονωμένα, με απαρχές της το έτος 1830, όταν και ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος, δεν υπολείπεται γεγονότων, μαχών και σημαντικών ημερομηνιών. Επομένως, μπορεί αυτήν την περίοδο να καλύπτεται το χρονικό άνυσμα μονάχα δύο αιώνων, αλλά σε αυτήν τα τεκταινόμενα δεν παύουν να υφίστανται.
Την περίοδο αυτήν της ελληνικής Ιστορίας μέχρι και το έτος 1974 μελετά και ο Νικόλαος Αναστ. Βασιλειάδης στο έργο του Η Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία στα σχολικά εγχειρίδια της ελληνικής εκπαίδευσης, που εκδόθηκε από τις Εκδόσεις Μπαρμπουνάκης.
Ειδικότερα, το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη, με το πρώτο να παρουσιάζει τα γεγονότα της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας και πώς αυτά συμπεριλαμβάνονταν στην ιστοριολόγηση των μαθητικών τάξεων, όπως η Ελληνική Επανάσταση, η περίοδος της Βασιλείας του Όθωνα και της Αντιβασιλείας, η έλευση των προσφύγων το 1922, μέχρι και η περίοδος του Μεσοπολέμου. Από την άλλη, το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τα ιστορικά εγχειρίδια που χρησιμοποιούνταν στις εκπαιδευτικές δομές μέχρι το 1974, ενώ γίνεται και μια αναδρομή στα εκπαιδευτικά συστήματα και προγράμματα που υιοθετούνταν, ξεκινώντας από την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
«…αυτή η Ελλάς διά τας αρετάς των προγόνων μας εις τους αρχαίους καιρούς, έφθασεν εις τον κολοφώνα της δόξης της, δηλαδή της ανδρείας και της σοφίας, μάλιστα επί Μιλτιάδου, Θεμιστοκλέους, Περικλέους…, τώρα πάλιν ανέλαβεν την αρχαίαν κλήσιν και ωνομάζεται Ελλάς απ’ όλον τον Κόσμο, και θέλει ονομασθή ούτως εις τον αιώνα τον άπαντα».
Ο 19ος αιώνας υπήρξε ιδιαίτερα ταραχώδης για το ελληνικό κράτος, αλλά και μια συνεχής προσπάθεια σμίλευσης ενός συνδετικού κρίκου ανάμεσα στην ένδοξη παρελθούσα αρχαιότητα και στο παρόν του 19ου αιώνα, ώστε να αναδειχθεί η αναπόσπαστη συνέχεια του Ελληνισμού και να διαμορφωθεί μια ισχυρή εθνική συνείδηση στους νέους Έλληνες. Υπό αυτήν την ιδεολογία διαμορφώθηκε και το περιεχόμενο των σχολικών εγχειριδίων, αλλά και η σκοπιά υπό την οποία εξετάζονταν τα εκάστοτε γεγονότα. Για παράδειγμα, το αρχαίο και ένδοξο κλέος των Ελλήνων δεν έπαψε να μεταλαμπαδεύεται προς τις νέες γενιές, ως μια προσπάθεια «ύφανσης» του εθνικού φρονήματος των Ελλήνων, στα σχολικά εγχειρίδια, καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου και 20ού αιώνα.
Ακόμη, η Επανάσταση του 1821, το εθνικοαπελευθερωτικό αυτό κίνημα που μέχρι και σήμερα αποτελεί εθνική επέτειο, επισημαίνεται στα σχολικά βιβλία με επίκεντρο τους αγώνες, τις μάχες, αλλά και τις ίδιες τις προσωπικότητες των αγωνιστών. Η παρουσίαση της Επανάστασης και των αγώνων που κατέβαλαν οι Έλληνες για την αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού λειτουργούσε στα σχολικά εγχειρίδια παρόμοια με την ένδοξη αρχαιότητα και στόχευε στη σμίλευση της ελληνικής ταυτότητας και συνείδησης. Βέβαια, οι αλυτρωτικοί αυτοί αγώνες περιορίζονται από τους μελετητές της εποχής αποκλειστικά στη νότια Ελλάδα, με τις περιοχές που δεν γειτνίαζαν με τον απελευθερωμένο ελλαδικό χώρο, όπως η Μακεδονία, να αγνοούνται.
«Οι μεν αρχαίοι συνεπλήρωσαν τους αγώνας αυτών κατατροπωσάμενοι διά του Μεγάλου Αλεξάνδρου τους εχθρούς αυτών, … οι δε νεώτεροι θέλουσι συμπληρώσει τους αγώνας αυτών, όταν αναφάνη ο στιβαρός βραχίων, η μεγάλη καρδιά, ο νέος της Ελλάδας Αλέξανδρος, όστις ανατρέπων τους βεβήλους της Τουρκίας θρόνους,…».
Έπειτα, αφού γίνει η αρίθμηση των ιστορικών βιβλίων ανά εποχή και του περιεχομένου τους, ο Νικόλαος Βασιλειάδης προχωρά στην ανασκόπηση του εκπαιδευτικού προγράμματος, των μαθημάτων και της εκπαιδευτικής διαδικασίας που υφίσταντο, ξεκινώντας από τα Βυζαντινά χρόνια με την περιώνυμη «Τετρακτύς», που συναποτελείτο από τα μαθήματα της αριθμητικής, της αστροφυσικής, της γεωμετρίας, της μουσικής και της ρητορικής. Τα επόμενα χρόνια και, γενικότερα, η περίοδος του Μεσαίωνα θα αποδειχθούν δυσοίωνα για την εκπαίδευση, όταν γεγονότα όπως η Άλωση της Κωνσταντινούπολης τόσο από τους Σταυροφόρους το 1204 όσο και από τους Οθωμανούς το 1453, αλλά και η μακρά περίοδος της Οθωνοκρατίας θα δυσχεράνουν τη διαμόρφωση ενός ενιαίου εκπαιδευτικού συστήματος. Αργότερα, το κίνημα του Διαφωτισμού θα θέσει την εκπαίδευση και τη μόρφωση σε πρωτεύουσα θέση, αλλά από την Επανάσταση και έπειτα θα καταφέρει να εφαρμοστεί η άνωθεν ιδεολογία εμπράκτως.
Εν κατακλείδι, ορισμένα σημεία των τότε εκπαιδευτικών δομών εξακολουθούν να εντοπίζονται και στα σημερινά σχολικά εγχειρίδια της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Πρόκειται για ένα μάθημα το οποίο συμβάλλει στη συνειδητοποίηση της εθνικής μας ταυτότητας, αλλά και το οποίο «ταλανίζεται» από την υπερτόνιση συγκεκριμένων πτυχών της Ιστορίας και παραγκώνισης άλλων, με αποτέλεσμα τη διάσπαση της συνοχής του ιστορικού χρόνου. Πρόβλημα που μέχρι και σήμερα δεν έχει καταφέρει να αντιμετωπιστεί.
Σίγουρα, ο Νικόλαος Βασιλειάδης καταφέρνει με το συγκεκριμένο του μελέτημα να μας παρουσιάσει επαρκώς τη διαχείριση και παρουσίαση της ιστορικής γνώσης τον 19ο και 20ό αιώνα, σε συνάρτηση με την επικρατούσα ιδεολογία της εποχής, τα γεγονότα, αλλά και τα ιστορικά εγχειρίδια.
