Της Δήμητρας-Αδελαΐδας Αργυρίου,
Το πρόγραμμα δομημένης διδασκαλίας TEACCH αποτελεί μία εξαιρετικά αποτελεσματική μέθοδο θεραπευτικής παρέμβασης σε άτομα με αυτισμό. Oι Eric Schopler και Robert Reichler, από το 1966, έθεσαν τις βάσεις για την ανάπτυξη και τη δημιουργία του προγράμματος TEACCH, μέσω σχετικών ερευνών που εκπονούσαν εκείνη την περίοδο. Το πρόγραμμα ξεκίνησε να εφαρμόζεται επισήμως, για πρώτη φορά, στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, το 1972. Η λέξη TEACCH αποτελεί ακρωνύμιο των “Treatment and Education of Autistic and Communication Handicapped Children”. Στα ελληνικά, αποδίδεται ως «Θεραπεία και Εκπαίδευση Παιδιών με Αυτισμό και Διαταραχές Επικοινωνίας».
Όμως, πού βασίζεται το πρόγραμμα TEACCH και ποιες είναι οι βασικές αρχές που το διέπουν; Η βασικότερη αρχή της μεθόδου παρέμβασης TEACCH είναι πως κάθε άτομο που ανήκει στο φάσμα του αυτισμού μαθαίνει με διαφορετικό τρόπο, ενώ επίσης διαφέρουν και οι μαθησιακές του ανάγκες. Μέσω της Δομημένης Διδασκαλίας TEACCH (structured TEACCHing) παρέχονται τα απαραίτητα εργαλεία και τεχνικές ώστε τα άτομα με αυτισμό να μπορέσουν βάσει ενός εξατομικευμένου προγράμματος, προσαρμοσμένου στις δικές τους ανάγκες, να κατακτήσουν τους ακαδημαϊκούς αλλά και τους θεραπευτικούς τους στόχους. Η Δομημένη Διδασκαλία TEACCH εστιάζει:
- Στην προσαρμογή του περιβάλλοντος διδασκαλίας, το οποίο οργανώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να προάγονται η συγκέντρωση και η διατήρηση της προσοχής των ατόμων σε συνδυασμό με τη δημιουργία ενός χώρου όπου τα άτομα μπορούν να εμπλακούν σε δραστηριότητες με τη μέγιστη δυνατή αυτονομία και λειτουργικότητα
- Στην οπτική ή και γραπτή παράθεση πληροφοριών, οι οποίες υποκαθιστούν, υποστηρίζουν και συμπληρώνουν τη λεκτική επικοινωνία
- Στην παροχή δομημένης υποστήριξης σε κοινωνικές δραστηριότητες.
Στόχος της θεραπευτικής μεθόδου είναι η αυτόνομη, λειτουργική και ενεργητική εμπλοκή των ατόμων σε δραστηριότητες, πλούσιες σε νόημα. Επιπλέον, μέσω του προγράμματος TEACCH, αναπτύσσονται η προσαρμοστικότητα, η ανεξαρτησία και η αυτό-αποτελεσματικότητα (self-efficacy) των θεραπευόμενων.
Πού και πώς εφαρμόζεται το πρόγραμμα Δομημένης Διδασκαλίας TEACCH; Συνήθως, το πρόγραμμα εφαρμόζεται σε πλαίσιο τάξης. Ωστόσο, υπάρχουν και προγράμματα παρέμβασης κατ’ οίκον, ενώ και οι γονείς ή και οι φροντιστές έχουν ενεργητικό ρόλο στην εφαρμογή τεχνικών της μεθόδου TEACCH ώστε να υπάρχει μία συνέχεια της παρέμβασης και στο σπίτι. Η Δομημένη Διδασκαλία TEACCH περιλαμβάνει:
- Την οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος
- Τη δημιουργία εξατομικευμένων προγραμμάτων
- Τη δημιουργία «Συστημάτων Εργασίας (Δραστηριότητας)» (Work (Activity) systems)
- Την οπτική δόμηση/ παρουσίαση των δραστηριοτήτων ή/ και των εργασιών.
Οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος
Η οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος πραγματοποιείται βάσει της αρχής της Δομημένης Διδασκαλίας. Πιο συγκεκριμένα, οι χώροι όπου θα διενεργηθεί η παρέμβαση TEACCH (τάξη, σπίτι, αίθουσα θεραπειών κ.λπ.) διαμορφώνονται με τέτοιον τρόπο, ώστε να μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητό το πού μπορεί να πραγματοποιηθεί η εκάστοτε δραστηριότητα. Κάθε δραστηριότητα, δηλαδή, «απασχολεί» ένα συγκεκριμένο σημείο του χώρου. Εκεί βρίσκονται όλα τα απαραίτητα υλικά για την πραγματοποίησή της. Για τη διευκόλυνση και την αύξηση της ενεργητικής συμμετοχής των ατόμων είναι απαραίτητη η εκπαίδευση των ατόμων στο να μπορούν να παραμένουν σε κάποιο χώρο για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (παραμονή στη δραστηριότητα), όπως επίσης θα πρέπει στον χώρο να υπάρχουν τα κατάλληλα έπιπλα και βοηθήματα ώστε τα άτομα να μπορούν να μεταβαίνουν στα διαφορετικά σημεία δραστηριοτήτων (σταθμοί δραστηριοτήτων) με άνεση και ευκολία.
Επιπρόσθετα, οι δομημένες τάξεις περιλαμβάνουν χώρους για ομαδικές δραστηριότητες, αλλά και χώρους για ατομικές δραστηριότητες. Αυτό σαφώς προϋποθέτει η τάξη να είναι καταλλήλου μεγέθους. Συνολικά, η δομημένη τάξη περιλαμβάνει:
- Χώρο διδασκαλίας
- Χώρο ελεύθερου παιχνιδιού
- Χώρο δομημένου παιχνιδιού
- Χώρο ατομικής εργασίας
- Χώρο ομαδικής εργασίας
- Χώρο φαγητού
- Χώρο/ περιοχή μετάβασης.
Είναι πολύ σημαντικό, κάθε στιγμή οι δάσκαλοι/θεραπευτές/γονείς να έχουν άμεση οπτική επαφή με τα άτομα και τον χώρο εργασίας τους, ώστε να μπορέσουν να παρέμβουν σε περίπτωση ανάγκης.
Δημιουργία εξατομικευμένων προγραμμάτων
Το πρόγραμμα βοηθά το άτομο να κατανοήσει σε ποιες δραστηριότητες θα πρέπει να εμπλακεί κατά τη διάρκεια της ημέρας/της θεραπείας κ.λπ. Η τελική μορφοποίηση του προγράμματος γίνεται αυστηρά βάσει των αναγκών, των στόχων και των προσωπικών ενδιαφερόντων των ατόμων. Για παράδειγμα, αν ένα άτομο δε γνωρίζει να διαβάζει, τότε το πρόγραμμά του οπτικοποιείται, χρησιμοποιούνται δηλαδή εικόνες αντί για λέξεις/προτάσεις. Το πρόγραμμα αποτελεί εργαλείο εξαιρετικής σημασίας για τα άτομα με αυτισμό. Αυτό διότι στα άτομα με αυτισμό δεν αρέσουν οι αλλαγές, αυτά προτιμούν τη ρουτίνα και νιώθουν ασφάλεια όταν εμπλέκονται σε κάτι γνώριμο. Μέσω του προγράμματος, λοιπόν, όχι μόνο προσδίδεται στα άτομα μία αίσθηση ασφάλειας, αφού γνωρίζουν τι να περιμένουν μέσα στην ημέρα τους, αλλά διευκολύνονται και στις μεταβάσεις τους τόσο από σε δραστηριότητα σε δραστηριότητα όσο και από χώρο σε χώρο κ.λπ.
«Συστήματα Εργασίας (Δραστηριότητας)»
Το «Συστήματα Εργασίας (Δραστηριότητας)» αποτελεί μία οργανωτική μέθοδο δραστηριοτήτων, ώστε τα άτομα να γνωρίζουν το:
- Τι θα κάνουν;
- Πού και πότε θα το κάνουν;
- Πόσο χρόνο θα διαρκέσει η δραστηριότητα;
- Πώς θα ξέρουν ότι ολοκλήρωσαν τη δραστηριότητα;
- Τι θα ακολουθήσει, τι θα κάνουν μετά;
Οπτική δόμηση/ παρουσίαση δραστηριοτήτων/εργασιών
Η οπτική δόμηση/παρουσίαση των δραστηριοτήτων αποτελεί ένα σύστημα επικοινωνίας για τους θεραπευόμενους όπου μπορούν να επικοινωνήσουν και να κάνουν γνωστές τις ανάγκες τους αυτόνομα. Τα στάδια που ακολουθούν είναι:
- Η οπτική οργάνωση, όπου τα υλικά τοποθετούνται σε διαφορετικά κουτιά
- Οι οπτικές οδηγίες που αφορούν τον τρόπο που τα άτομα θα ασχοληθούν με τα υλικά
- Η οπτική σαφήνεια που αποτελεί τη σηματοδότηση του σκοπού της δραστηριότητας.
Η μέθοδος παρέμβασης Δομημένης Διδασκαλίας TEACCH, σύμφωνα με πλήθος ερευνητικών μελετών, είναι μία εξαιρετικά αποτελεσματική μέθοδος εκπαίδευσης δεξιοτήτων σε άτομα με αυτισμό. Ωστόσο, δε θα πρέπει να ξεχνάμε πως κάθε άτομο είναι μοναδικό, με μοναδικές ανάγκες και δεξιότητες. Επομένως, θα πρέπει πάντοτε να γίνεται προσεκτική αξιολόγηση του ιστορικού του ατόμου, καθώς και εκτίμηση των αναγκών του, ώστε να πραγματοποιηθεί η καταλληλότερη επιλογή σχετικά με τον σχεδιασμό του θεραπευτικού πλάνου και των μεθόδων παρέμβασης που θα το διέπουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- TEACCH Autism Program, University of North Carolina School of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- What is TEACCH?, autismspeaks.org. Διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι το TEACCH, ergotherapeia.com. Διαθέσιμο εδώ
