Της Ιωάννας Λυμιώτη,
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS την περασμένη Πέμπτη, ξεκίνησε εκ νέου ένας διάλογος σχετικά με την εξασφάλιση ορθής ενημέρωσης ως προς τα θέματα σεξουαλικής ασφάλειας και υιοθέτησης υγιών σεξουαλικών συνηθειών. Στο επίκεντρο της συζήτησης τέθηκε και πάλι το ζήτημα της ορθής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης ως αναμφισβήτητο πρωταρχικό μέσο για την επίτευξη των παραπάνω στόχων.
Πράγματι, τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, οι αναφορές στο ζήτημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι πολύπλευρες και έντονες. Οι φωνές που αναγνωρίζουν τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ως προϋπόθεση για την υγιή «διείσδυση» των νέων στη σεξουαλική δραστηριότητα, αλλά και την πλήρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους έχουν πολλαπλασιαστεί και είναι πιο επιτακτικές από ποτέ. Οι μέχρι τώρα προσπάθειες, όμως, των κυβερνήσεων να ανταποκριθούν στις παραπάνω απαιτήσεις έχουν αποδειχθεί ανεπαρκείς. Η ένταξη ειδικών σεμιναρίων και ενημερωτικών ημερίδων κατά κύριο λόγο σε Λύκεια αλλά και σε Γυμνάσια, η οποία κρίθηκε ως το καταλληλότερο και πιο πρόσφορο μέτρο, αποτέλεσε μια αρχή, ωστόσο ανέδειξε μια σειρά από προβλήματα που χρόνια ταλανίζουν την ελληνική εκπαίδευση.
Πρώτη και βασικότερη παθογένεια, συνυφασμένη με το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, είναι η προσπάθεια κάλυψης ελλείψεων και ανεπαρκειών με επιφανειακές και προσωρινές λύσεις. Έτσι και στο ζήτημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, αντί να προηγηθεί μια εις βάθος ανάλυση του ζητήματος και να εξακριβωθούν η κατάλληλη εκπαιδευτική βαθμίδα, τα αποτελεσματικότερα εργαλεία και ο τρόπος ένταξης στο πρόγραμμα μαθήματων, επιλέγεται μια «εύκολη» λύση χωρίς την ανάγκη συνολικής ανασκόπησης και αναθεώρησης του συστήματος. Το αν και κατά πόσο, όμως, η παρακολούθηση ενός σεμιναρίου σε κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα –ή έστω σε κάθε σχολική χρονιά– είναι αρκετή, ώστε ένας έφηβος να κατανοήσει και να αφομοιώσει όλες τις πληροφορίες που θα τον βοηθήσουν να υιοθετήσει μια υγιή σεξουαλική συμπεριφορά, αμφισβητείται από πολλούς.
Αποδεδειγμένα, ιδιαίτερα σε μικρότερες ηλικίες, ένα σεμινάριο μπορεί να προσφέρει μια βασική ενημέρωση και να αποτελέσει μια πρώτη επαφή με ένα αντικείμενο, ωστόσο δε μπορεί να αποτελέσει πηγή ουσιαστικής εμβάθυνσης και κατανόησης. Ιδιαίτερα σε ένα ζήτημα, όπως η σεξουαλική δραστηριότητα, που για τα παιδιά δεν είναι οικείο ούτε συζητείται ανοιχτά, η απλή συγκέντρωση ορισμένων πληροφοριών μπορεί να προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερη σύγχυση και ανασφάλεια. Όταν, μάλιστα, ο λόγος που χρησιμοποιείται είναι επίσημος κι επιστημονικός, με έννοιες και ορολογία οι οποίες δεν επεξηγούνται διεξοδικά, είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα παιδιά είτε θα παρερμηνεύσουν είτε δε θα συγκρατήσουν τις πληροφορίες που θα λάβουν. Δυστυχώς, σε τέτοια σεμινάρια η συγκεκριμένη μορφή πληροφόρησης αποτελεί τον κανόνα και όχι την εξαίρεση. Κι αυτό γιατί η διεξαγωγή τους ανατίθεται είτε σε ειδικούς της σεξουαλικής υγείας –οι οποίοι έχουν μεν τις γνώσεις, όχι όμως και την εκπαιδευτική δεινότητα– είτε σε απλούς καθηγητές διαφορετικού αντικειμένου που δε διαθέτουν το γνωστικό υπόβαθρο για να ενημερώσουν ορθά τους μαθητές.
Στο ίδιο πλαίσιο, η αποστολή ενός σύντομου ενημερωτικού φυλλαδίου στα σχολεία με μοναδική οδηγία την ανάγνωσή του στα παιδιά από έναν τυχαίο καθηγητή, παρότι συνιστά συνήθη πρακτική του Υπουργείου, ούτε αποτελεί σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ούτε αναμένεται πράγματι να φέρει αποτελέσματα. Πέρα, όμως, από τα ελλιπή μέσα, την απουσία οργάνωσης και τη μη προετοιμασία των υπευθύνων για τη διεξαγωγή της σεξουαλικής αγωγής, προβληματισμοί εγείρονται και ως προς την καταλληλότητα του μέχρι τώρα περιεχομένου των συγκεκριμένων δράσεων. Αφενός, παρατηρείται ότι δεν καλύπτονται με πληρότητα όλα τα ζητήματα σεξουαλικής ασφάλειας· πράγμα λογικό, αφού στη μορφή που διοργανώνονται τα σχετικά σεμινάρια, έχουν ελάχιστη διάρκεια και συνοπτικό περιεχόμενο. Ακόμα πιο ανησυχητικός, όμως, φαίνεται να είναι ο χαρακτήρας αυτών των προγραμμάτων, ο οποίος είναι ιδιαίτερα διδακτικός, αγγίζοντας τα όρια του εκφοβισμού. Η ενημέρωση, έτσι, μοιάζει περισσότερο να αποτρέπει τους νέους από τη σεξουαλική δραστηριότητα, παρουσιάζοντάς την ως περίπλοκη, επικίνδυνη και προβληματική, αντί να προωθεί υγιείς σεξουαλικές συμπεριφορές.
Δε χρειαζόμαστε, επομένως, απλώς σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, αλλά ορθή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση για όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Σε μια τέτοια μορφή, η σεξουαλική αγωγή δε μπορεί να είναι ενιαία, αλλά ειδικά διαμορφωμένη για κάθε βαθμίδα. Ξεκινώντας από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, όταν τα παιδιά αποκτήσουν την απαραίτητη κατά ειδικούς ωριμότητα, θα πρέπει να λάβουν μια πρώτη βασική ενημέρωση. Αυτή, φυσικά, θα πρέπει να παρέχεται σε απλό, κατανοητό ύφος και να έχει ειδικά διαμορφωμένο περιεχόμενο, ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ηλικίας. Για παράδειγμα, τα παιδιά είναι καλό να κατανοήσουν τι σημαίνει η επικείμενη είσοδος τους στην εφηβεία, πώς αυτή συνδέεται με τη σεξουαλικότητα, τι αλλαγές να περιμένουν στο σώμα τους αλλά και τι σηματοδοτεί η μετάβαση αυτή για την ατομική τους ανάπτυξη.
Στο Γυμνάσιο αλλά και στο Λύκειο, όταν, δηλαδή, οι νέοι διανύουν την περίοδο της εφηβείας και αποκτούν σιγά σιγά ενεργή σεξουαλική ζωή, η σεξουαλική αγωγή πρέπει να είναι σφαιρική και πολύπλευρη. Η απαραίτητη και η εις βάθος κατανόησή της εκ μέρους των νέων προϋποθέτει τη συχνή και κατ’ επανάληψη επαφή με το συγκεκριμένο ζήτημα. Προτιμότερη, επομένως, κρίνεται η καθιέρωση ενός ενημερωτικού προγράμματος σε σταθερή βάση (ως μάθημα) ή έστω ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Το περιεχόμενο της ενημέρωσης θα πρέπει να είναι ευρύ και να καλύπτει όλες τις διαφορετικές εκφάνσεις της σεξουαλικής ζωής: από τη σεξουαλική ασφάλεια και την πρόληψη, μέχρι το ζήτημα της συναίνεσης, αλλά και την εξερεύνηση και αποδοχή της ατομικής σεξουαλικής ταυτότητας. Με αυτόν τον τρόπο, εξασφαλίζεται όχι μόνο η μείωση επικίνδυνων σεξουαλικών συμπεριφορών αλλά και η καλύτερη κατανόηση της σεξουαλικής ταυτότητας, η αποφυγή των διακρίσεων και των προκαταλήψεων. Κυρίως, όμως, η ενημέρωση οφείλει να μη στοχεύει στην τρομοκράτηση και τον εκφοβισμό των νέων, προωθώντας την αποχή από τη σεξουαλική δραστηριότητα, αλλά να ωθεί στην ανάπτυξη υγιούς σεξουαλικής συμπεριφοράς.
Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, επομένως, αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της σύγχρονης εκπαιδευτικής διαδικασίας και πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν κατά τη διαμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος. Ως συνέπεια, δε θα εξασφαλιστεί μόνο η προστασία της υγείας και της σεξουαλικής ζωής των νέων, αλλά και η πλήρης ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What is Sex Education?, plannedparenthood.org, διαθέσιμο εδώ
- The importance of comprehensive sexuality education for Africa’s young people, unaids.org, διαθέσιμο εδώ
