Του Δημήτρη Κόλια,
Μετά από διαμάχες δεκαετιών αποφασίσαμε, επιτέλους, ότι η κλιματική αλλαγή, ο υπερπληθυσμός, η μόλυνση του περιβάλλοντος και άλλα είναι υπαρκτά ζητήματα. Έχουμε, πλέον, κατανοήσει σχεδόν καθολικά πως πρέπει άμεσα να λάβουμε μέτρα, ώστε να αποφύγουμε τις αναμενόμενες συνέπειες των πράξεών μας. Όπως είναι φυσικό, το επόμενο βήμα είναι η αναζήτηση εφικτών και εύκολα διαθέσιμων λύσεων.
Στο σημείο αυτό είναι που η κατάσταση δυσκολεύει ή καλύτερα, την δυσκολεύουμε. Βλέπετε η έκδοση της κοινωνίας στην οποία ζούμε σήμερα είναι βασισμένη στην τεχνολογική πρόοδο και, φυσικά, στον καπιταλισμό. Ο συνδυασμός αυτών των δύο είναι και ο λόγος που αυτό το άρθρο σήμερα, κατά πάσα πιθανότητα διαβάζεται μέσω Facebook. Η εξάρτηση που έχουμε αποκτήσει στη σύγχρονη τεχνολογία μας ωθεί να αναζητούμε τις λύσεις στους «μπελάδες» μας μέσω αυτής. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι κατανοητός. Στην τελική, η χρήση της τεχνολογίας μας επέτρεψε να «εξαφανίσουμε» ένα σορό ασθένειες και, πάνω από μισό αιώνα πριν, να πατήσουμε στο φεγγάρι. Γιατί, λοιπόν, είναι απίθανο μια εταιρία να εφεύρει ένα «κουμπί» που, ας πούμε, σταματά το λιώσιμο των πάγων;
Η απάντηση είναι πως συνήθως οι ίδιες εταιρίες που προτείνουν αυτές τις «υπερσύγχρονες» λύσεις είναι και αυτές που προκαλούν το πρόβλημα εξαρχής, ή έστω επωφελούνται από το status quo. Στην πραγματικότητα, αν πράξουμε τα απαραίτητα θα χάσουν πολλά περισσότερα από εμάς. Παρακάτω, λοιπόν, παραθέτω μερικά «πράσινα» και φουτουριστικά project που υπέπεσαν στην προσοχή μου, καθώς και γιατί αυτά βαθμολογούνται από το «σχεδόν άχρηστα» στο «απλά χαζά».
Για αρχή ας ρίξουμε μια ματιά στην γνωστή σε όλους μας εταιρεία παραγωγής ηλεκτρικών αυτοκινήτων Tesla. Όπως πιθανώς γνωρίζετε, η Tesla, η οποία έχει δανειστεί το όνομα ενός πραγματικά πρωτοπόρου φυσικού, του Nicola Tesla, είναι η μεγαλύτερη παραγωγός E.V. (electric vehicles) στον κόσμο. Ο ιδρυτής της και νέος ιδιοκτήτης του Twitter, Elon Musk, δεν χάνει ευκαιρία να δηλώσει πως η εταιρία του, λίγο-πολύ, σώζει τον πλανήτη. Η λογική είναι πως όσα περισσότερα οχήματα της Tesla πωλούνται, τόσο λιγότερα αυτοκίνητα με συμβατικούς κινητήρες κυκλοφορούν. Άρα η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου μειώνεται. Που είναι, λοιπόν, το πρόβλημα; Ας ξεκινήσουμε από την παραγωγή ενέργειας. Είναι, φυσικά, αλήθεια ότι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα κατά τη χρήση τους δεν παράγουν ρύπους, ωστόσο για να κινηθούν πρέπει να φορτίσουν την μπαταρία τους.
Σήμερα, πάνω από το 60% της παραγωγής ηλεκτρισμού παγκοσμίως γίνεται από ορυκτά καύσιμα (2021), άρα οι πιθανότητες λένε πως όταν φορτίζεται ένα Tesla, ή όποιο άλλο E.V., η ενέργεια που καταναλώνεται είναι κάθε άλλο παρά «πράσινη». Ας αναφερθούμε όμως και στις μπαταρίες των ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Οι μπαταρίες αυτές, όπως και όλες σχεδόν οι σύγχρονες μπαταρίες, έχουν ως βάση το λίθιο. Την ίδια στιγμή χρησιμοποιούνε και άλλα μέταλλα όπως κοβάλτιο και χρυσό. Τα τρία αυτά μέταλλα εντοπίζονται στον φλοιό του πλανήτη από όπου και τα εξορύσσουμε. Η ίδια η εξόρυξη αυτών των στοιχείων είναι, κυριολεκτικά, καταστροφική για το περιβάλλον γύρω από τα ορυχεία. Μια ματιά στο τοπίο κοντά στα ορυχεία χρυσού στην Χαλκιδική είναι αρκετή για να το επιβεβαιώσει κανείς.
Τέλος, αν και δεν αφορά άμεσα το περιβάλλον, πρέπει να αναφερθεί πως οι εταιρίες που εξορύσσουν το κοβάλτιο, ειδικά στην Αφρική, έχουν κατηγορηθεί πως χρησιμοποιούν ανήλικους εργάτες στα ορυχεία τους. Κυριολεκτικά παιδιά-σκλάβους με ελάχιστες αποδοχές και προστασία κατά την εργασία. Άρα ποια είναι η ετυμηγορία για την Tesla και τα λοιπά ηλεκτρικά οχήματα; Σχεδόν άχρηστα, παθητικά ζημιογόνα για το περιβάλλον και τα χρήματα για την ανάπτυξη της τεχνολογίας τους θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για την έρευνα κινητήρων υδρογόνου.
Το επόμενο project, ή mega-project, όπως συχνά αναφέρεται, είναι πρόσφατο, βγαλμένο από ταινία ή καλύτερα “thriller” επιστημονικής φαντασίας και κατά την γνώμη μου δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ. Αναφέρομαι στο “The Line”, ή «Η Γραμμή», όπως ονόμασε η Σαουδική Αραβία την νέα υπερ-πόλη που προσπαθεί να χτίσει. Περιληπτικά, το “The Line” είναι μια γραμμική πόλη, μήκους 170km, ύψους 500m και πλάτους 200m, που επιχειρείται να χτιστεί από την Κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας κυριολεκτικά στην μέση του πουθενά. Όπως είναι αναμενόμενο, το “The Line” πλασάρεται, ως μια «πράσινη», ενεργειακά ουδέτερη πόλη του μέλλοντος, ίσως και ως λύση σε κάποιες πτυχές του υπερπληθυσμού. Πιθανώς θα αναρωτιέστε γιατί διαφωνώ με την υλοποίησή του.
Κατ’ αρχάς, λόγω της ίδιας της κατασκευής του. Στο σημείο αυτό μπορεί να ευθύνεται η «πλύση εγκεφάλου» που μου έγινε στο χημικό τμήμα, αλλά δεν μπορώ να διανοηθώ πώς μια κατασκευή που θα χρειαστεί τσιμέντο, ατσάλι και μηχανήματα για μια απόσταση 170 χιλιομέτρων σε μήκος και μισό χιλιόμετρο σε ύψος μπορεί να χαρακτηριστεί ως «πράσινη» και «φιλική προς το περιβάλλον». Στο ίδιο μήκος κύματος δεν έχει, μέχρι στιγμής, δημοσιευτεί καμία μελέτη που να εξηγεί πώς θα λειτουργεί αυτό το έργο από άποψη κυκλοφορίας αέρα, ψύξης, θέρμανσης και φυσικού φωτισμού, πάρα μόνο ότι όλα είναι «πράσινα», άρα ιδανικά. Ταυτόχρονα δεν έχει δοθεί βάση στο πως αυτή η πόλη θα επηρεάσει το φυσικό περιβάλλον στο οποίο θα χτιστεί. Ας μην ξεχνάμε πως, στην τελική, μιλάμε για ένα μεταλλικό φράγμα εκατοντάδων χιλιομέτρων που εάν ολοκληρωθεί θα αποκόψει εντελώς μια χερσόνησο από το υπόλοιπο οικοσύστημα της περιοχής. Δεν υπάρχει καμία σκέψη στο αν η περιοχή θα οδηγηθεί σε μια οικολογική καταστροφή. Δεν πρόκειται παρά για ένα vanity-project τρισεκατομμυρίων, τα οποία χρήματα θα μπορούσαν κάλλιστα να αξιοποιηθούν αλλού.
Η επόμενη και τελευταία καταχώρηση αφορά μια πληθώρα τεχνολογιών και project που σχετίζονται με την συγκομιδή σκουπιδιών από ποτάμια και λιμάνια. Η κατάσταση εδώ είναι περίεργη, καθώς η πλειοψηφία αυτών των project χρηματοδοτείται συνήθως από εθελοντές, με τους διοργανωτές πολύ συχνά να μην προσπαθούν να παραπλανήσουν σκόπιμα. Κάποια γνωστά παραδείγματα είναι η Teamseas και τα Seabins. Η πρώτη ήταν μια εθελοντική προσπάθεια από τους YouTubers Mr Beast και Mark Rober να καθαρίσουν κάποιους τόνους σκουπιδιών από ποτάμια και ακτές. Ως μέρος του project χρηματοδότησαν μια εταιρία που παράγει πλωτούς συλλέκτες σκουπιδιών, οι οποίοι θα τοποθετηθούν σε ποτάμια, ώστε να εμποδίζουν τα σκουπίδια από το φτάνουν στη θάλασσα εξαρχής. Που είναι, λοιπόν, το πρόβλημα;
Στην πραγματικότητα, η ενέργεια αυτή κάνει κάτι λιγότερο από μια τρύπα στο νερό. Το μεγαλύτερο μέρος των σκουπιδιών που φτάνουν στη θάλασσα δεν επιπλέουν στο βάθος που οι συγκομηδείς μπορούνε να μαζέψουν, ούτε έχουν κάποια δυνατότητα να φιλτράρουν μικροπλαστικά. Επίσης, το πρόβλημα δεν είναι τα ίδια τα σκουπίδια· είναι ότι οι επιχειρήσεις δεν τα απορρίπτουν σωστά. Η λύση στο πρόβλημα αυτό δεν είναι ούτε μοντέρνα, ούτε τεχνολογική, είναι καθαρά πολιτική. Για παράδειγμα, αυστηροί έλεγχοι και υψηλά πρόστιμα σε όποιον μολύνει τα ποτάμια. Η ίδια λογική ισχύει και για τα seabins, κάδους δηλαδή που τοποθετούνται σε λιμάνια και ρουφάνε τα σκουπίδια που επιπλέουν στην επιφάνεια. H ετυμηγορία; Επιφανειακές λύσεις που αντιμετωπίζουν κάποια από τα συμπτώματα και όχι το ίδιο το πρόβλημα.
Με άλλα λόγια όταν μια νέα «γυαλιστερή» λύση παρουσιάζεται για κάποιο από τα προβλήματά μας, ειδικά όσον αφορά το περιβάλλον, καλό είναι να σιγουρευόμαστε ότι πρώτον κάνει όντως δουλειά και δεύτερον ότι τα αποτελέσματα που φέρνει είναι ουσιαστικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Electricity, IEA, διαθέσιμο εδώ
- Toyota CEO Akio Toyoda talks about why he isn’t all-in on EVs — and what made him do a ‘happy dance’, CNBC, διαθέσιμο εδώ
- The Dark Reality Behind Saudi Arabia’s Utopian Dreams, NY Times, διαθέσιμο εδώ
