Του Θάνου Αβαρικιώτη,
Η Ελλάδα, προτού ξεσπάσει η οικονομική κρίση –που κάποιοι λιγότερο και κάποιοι περισσότερο έχουμε βιώσει– βρισκόταν στο απυρόβλητο, καθώς υπήρχε η αντίληψη ότι ήταν σχεδόν αδύνατο μια χώρα, που βρίσκεται κάτω από την «ομπρέλα» της Ε.Ε., να πτωχεύσει. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, όμως, έβγαλε στην επιφάνεια όλες τις αμαρτίες του παρελθόντος, αφού πλέον είναι γνωστό πως η Ελλάδα αποτελούσε μια χώρα, η οποία ζούσε με λάθος νοοτροπία επί σειρά ετών. Βασικά της λάθη ήταν η παράδοσή της σχετικά με την αποπληρωμή των δανείων της, αφού επικρατούσε η τακτική «λαμβάνω νέα δάνεια από τις αγορές, για να πληρώσω τα παλιά δάνεια». Την ίδια στιγμή, έκανε ολοένα και περισσότερες εισαγωγές, μειώνοντας την παραγωγική της δύναμη (με την ένταξή της στην Ε.Ε., τα εγχώρια προϊόντα περιορίστηκαν κατά μεγάλο βαθμό, επειδή είτε ήταν ακριβότερα είτε ήταν παρωχημένα σε σύγκριση με τα εισαγόμενα).
Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, η Ελλάδα εκτέθηκε στους επενδυτές, οι οποίοι έχασαν την εμπιστοσύνη τους και πλέον κανείς δεν ήταν πρόθυμος να επενδύσει ξανά σε εκείνη. Η Ελλάδα, όμως, χωρίς να μπορεί να γεμίσει με χρήματα τα ταμεία της μέσω του δανεισμού και αφού είχε χάσει την παραγωγική της δύναμη, ζήτησε τη συνδρομή των Ευρωπαίων για τη στήριξη της οικονομίας της, καθώς της ήταν αδύνατο να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις που είχε προς τους οφειλέτες. Από την άλλη πλευρά, για τους Ευρωπαίους ήταν μονόδρομος να βοηθήσουν τη χώρα μας, καθώς η χρεοκοπία ενός μέλους της Ε.Ε. και, μάλιστα, μιας σχετικά μικρής οικονομίας, θα έθετε υπό αμφισβήτηση τη δύναμη της Ε.Ε. Έτσι, λοιπόν, το γνωστό πρώτο μνημόνιο συμφωνήθηκε κατευθείαν, ως η πλέον λογική λύση και από τις δύο μεριές.
Έχει υιοθετηθεί, βέβαια, η αντίληψη από πολλούς, ότι το πρώτο μνημόνιο δεν ήταν πετυχημένο. Για να εξακριβωθεί η επιτυχία των προγραμμάτων, πρέπει να αναλύσουμε ποιος ήταν ο σκοπός του πρώτου μνημονίου και πώς θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα μνημόνιο πετυχημένο. Λαμβάνοντας υπόψιν ότι η χώρα όχι μόνο δε βγήκε από την κρίση μετά από αυτό, αλλά υπέγραψε δύο νέα μνημόνια, τίθεται το εξής ερώτημα: Επιτεύχθηκε, τελικά, ο στόχος για τη διάσωση της ελληνικής οικονομίας;
Για να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά, ας αναλύσουμε καλύτερα τι ακριβώς συνέβη την εποχή εκείνη. Το πρώτο μνημόνιο που υπογράφηκε, πρέπει να γίνει αντιληπτό πως δεν ήταν το μόνο πρόγραμμα που συμφωνήθηκε την περίοδο εκείνη, καθώς άλλα δύο προγράμματα, που είχαν σκοπό τη δανειοδότηση της Ελλάδας, έλαβαν χώρα. Συνολικά, το μνημόνιο και τα δύο προγράμματα στόχευαν στο «συμμάζεμα» της Ελλάδας, με τον έλεγχο δημοσίων δαπανών και την προσπάθεια πάταξης της φοροδιαφυγής να αποτελούν μερικούς από τους στόχους που τέθηκαν. Για να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί, όμως, η λεγόμενη εσωτερική υποτίμηση ήταν απαραίτητη. Με απλά λόγια, η εσωτερική υποτίμηση είναι τα μέτρα που έφεραν την εξαθλίωση και το αίσθημα φόβου στους Έλληνες πολίτες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η μείωση μισθών και συντάξεων, η αύξηση της φορολογίας και ο περιορισμός των κοινωνικών δαπανών. Στόχος των συμφωνιών, έπειτα από την ολοκλήρωσή τους, ήταν το 2013 να είχε αυξηθεί κατά πολύ το χρέος της Ελλάδας ως ποσοστό του Α.Ε.Π., λόγω της ύφεσης που θα ερχόταν και έπειτα, μέσω των πλεονασμάτων που θα πετύχαινε η ελληνική οικονομία, το χρέος να μειωνόταν από το 2013 (που όμως, έτσι και αλλιώς, θα παρέμενε πολύ μεγαλύτερο από εκείνο του 2010).
Ενδεικτικά, το χρέος τον Γενάρη του 2010 ήταν €311 δις, ενώ τον Δεκέμβριο του 2011 είχε αυξηθεί στα €356 δις. Βλέποντας αυτή την εξέλιξη θα έλεγε κάποιος πως το μνημόνιο μόνο πετυχημένο δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί. Παρόλα αυτά, πρέπει να αναλυθεί το ποσό αυτό, για να καταλάβουμε τι ακριβώς έγινε εκείνη τη χρονιά, δίνοντας βάση σε ποιους χρωστούσε η Ελλάδα πριν και μετά το μνημόνιο. Η Ελλάδα, λοιπόν, πριν το πρώτο μνημόνιο είχε υποχρεώσεις ύψους €212 δις σε ξένους ιδιώτες, €49 δις σε εγχώριες τράπεζες, €28 δις σε εγχώριους επενδυτές, €12 δις στην Τράπεζα της Ελλάδος και €11 δις σε θεσμικούς (ΤΡΟΪΚΑ). Έπειτα από την ολοκλήρωση του μνημονίου, η Ελλάδα χρωστούσε περισσότερα χρήματα, όπως είδαμε, με σημαντική διαφοροποίηση σε ποιόν χρωστούσε. Αναλυτικά, σε ξένους ιδιώτες χρωστούσε πλέον μόνο €138 δις, σε εγχώριες τράπεζες €59 δις, σε εγχώριους επενδυτές €19 δις, στην Τράπεζα της Ελλάδος €15 δις, ενώ στους θεσμικούς €125 δις.
Γίνεται, λοιπόν, σαφές πως τελικά σκοπός του προγράμματος ήταν να αλλάξει χέρια το χρέος της Ελλάδας. Μπορεί να φαντάζει ανούσιο το συγκεκριμένο γεγονός, όμως η εξέλιξη αυτή είναι κομβικής σημασίας, καθώς μείωσε την έκθεση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος στο χρέος (αφού οι τράπεζες της Ευρώπης είχαν επενδύσει τεράστια ποσά στην Ελλάδα μέχρι το 2010, θεωρώντας την ασφαλή αγορά). Έτσι, στην περίπτωση που η Ελλάδα χρεωκοπούσε, τα χρεόγραφα που είχαν αγοράσει δεν θα είχαν πλέον αξία και η ζημιά για εκείνες θα ήταν γιγαντώδης. Έτσι, το μέλλον της Ευρώπης θα βρισκόταν σε κίνδυνο, αφού πέρα από την οικονομική διάσταση του θέματος, θα είχε κλονιστεί η εμπιστοσύνη και η ασφάλεια που παρουσιάζει η Ε.Ε.. Συνεπώς, η Ελλάδα, αποπληρώνοντας τους ξένους επενδυτές μέσω των θεσμών και ακολουθώντας τις οδηγίες τους, απέκλειε την περίπτωση χρεοκοπίας της.
Συνοψίζοντας, καταλαβαίνουμε ότι στόχος του πρώτου μνημονίου ήταν η μείωση υποχρεώσεων της Ελλάδας προς τους ιδιώτες και ακόμα περισσότερο προς στους ξένους επενδυτές, στόχος που επιτεύχθηκε. Έτσι, τυπικά, το πρόγραμμα θεωρείται ότι ολοκληρώθηκε ορθά. Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα μπήκε σε μια περίοδο σκληρής ύφεσης, βιώνοντας εικόνες εξαθλίωσης και υποβάθμισής της. Πλέον, μία δεκαετία αργότερα, οι περισσότεροι –όχι άδικα– λαμβάνουν σαν τιμωρία τη «βοήθεια» των εταίρων και θεωρούν πως, βάσει της οικονομικής λογικής, το μνημόνιο απέτυχε να βοηθήσει την Ελλάδα να ξεπεράσει την κρίση, μία κρίση που βιώνει μέχρι σήμερα. Η οικονομική λογική αντιμετώπισης κρίσεων αποσκοπεί στο να παρθούν μέτρα, ώστε η κρίση να ξεπεραστεί –το πολύ– σε μία τριετία και από εκεί και πέρα η οικονομία να ανακάμψει σε επίπεδα μεγαλύτερα από αυτά που υπήρχαν προ-κρίσεως. Με βάση την οικονομική λογική, λοιπόν, τα μνημόνια απέτυχαν παταγωδώς, καθώς η Ελλάδα δεν ανέκαμψε σε αυτά τα επίπεδα, ακόμα και μία δεκαετία αργότερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η αρχή της τραγωδίας: Οκτώ χρόνια από την υπογραφή του πρώτου Μνημονίου, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το πρώτο Μνηµόνιο, 2010-2011, huffingtonpost.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τι Πραγματικά Ήταν το Πρώτο Μνημόνιο, youtube.com -Greekonomics-, διαθέσιμο εδώ
- Sovereign Debt Investor Base for Advanced Economies, IMF, διαθέσιμο εδώ
