Της Άννας Νικολέτας Γρίβα,
Υπατία: πρότυπο πραγματικού επιστήμονα, αστρονόμου, μαθηματικού και φιλοσόφου, πρότυπο θάρρους και τόλμης, πρότυπο γυναίκας που δεν άφησε το φύλο της να τη σταματήσει, σε μία εποχή κατά την οποία γυναίκα σήμαινε «λιγότερος» άνθρωπος… Δυστυχώς, έργο αμιγώς δικό της δεν έχει διασωθεί, όπως και τα έργα στων οποίων τη συγγραφή βοήθησε έχουν στην πλειοψηφία τους χαθεί στο πέρασμα του χρόνου, με αποτέλεσμα το έργο του συγγραφέως Μάρκου Δενδρινού να καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολο.
Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος, βασιζόμενος σε επιλεγμένες μελέτες ιστορικών της επιστήμης, αλλά και στην προσωπική του μελέτη, κατάφερε να συνθέσει το σύγγραμμα Υπατία, με υπότιτλο «Αστρονομία, Μαθηματικά και Φιλοσοφία στο λυκόφως του αρχαίου κόσμου», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αρμός. Το βιβλίο αυτό δίνει φως στη σύνθετη προσωπικότητα της Υπατίας, την ανασύσταση των φιλοσοφικών της αντιλήψεων, αλλά και την πολύτιμη επιστημονική της συνεισφορά.
Δύο λόγια για τον συγγραφέα: Ο Μάρκος Δενδρινός είναι Καθηγητής Πληροφορικής και Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο Τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Οι προπτυχιακές του σπουδές ήταν στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ, ενώ διαθέτει PhD στη Φασματική Ανάλυση/Ψηφιακή Επεξεργασία Σημάτων από το ΕΜΠ και MSc στην Ιστορία & Φιλοσοφία της Επιστήμης από το Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ. Το επιστημονικό του έργο απαρτίζεται από 9 βιβλία Πληροφορικής και 40 δημοσιεύσεις σε περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων με κριτές. Οι αναφορές στις δημοσιεύσεις του ξεπερνούν τις 350.
Επιστρέφοντας, όμως, στην Υπατία, ποια ήταν αλήθεια η εμβληματική αυτή προσωπικότητα, που αποτελεί πλέον σύμβολο στους αγώνες υπέρ της πνευματικής εξέλιξης, αλλά και του φεμινισμού; Η Υπατία ήταν Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός. Δίδαξε στην Αλεξάνδρεια της Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) Αιγύπτου, όπου και διέμενε, και αργότερα δολοφονήθηκε από όχλο φανατικών χριστιανών, βρίσκοντας βίαιο θάνατο από διαμελισμό. Θεωρείται η πρώτη γυναίκα που διακρίθηκε στην επιστήμη των μαθηματικών.
Η Υπατία αποτελούσε σύμβολο της μάθησης και της επιστήμης, τις οποίες οι πρώτοι Χριστιανοί ταύτιζαν με την ειδωλολατρία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να βρεθεί στο επίκεντρο της έντασης μεταξύ χριστιανών και εθνικών (μη χριστιανών), οι διαμάχες μεταξύ των οποίων ταλάνιζαν την Αλεξάνδρεια της εποχής.
Ο Δενδρινός, λοιπόν, ανέλαβε δύσκολο έργο, καθώς πέραν της σημαντικής έλλειψης πηγών, έπρεπε να παρουσιαστούν και οι κοινωνικές συνθήκες της εποχής, κυρίως αυτές που αφορούν τη θρησκεία και τον φανατισμό, προκειμένου να μπορέσει κανείς να κατανοήσει την τεράστια σημασία του έργου της Υπατίας. Την παρουσίαση αυτή την πραγματοποιεί από την αρχή κιόλας του βιβλίου, εισάγοντας τον αναγνώστη σταδιακά στη μελέτη των έργων της.
Καθώς, όπως αναφέρει και ο γράφων, τα σχόλιά της στα Αριθμητικά του Διόφαντου και στα Κωνικά του Απολλώνιου Περγαίου έχουν χαθεί, η δική της συνεισφορά στην επιστήμη εντοπίζεται από τον Δενδρινό, μέσω της μελέτης συγγενών κειμένων της εποχής, αλλά και της μελέτης του μέρους που της αντιστοιχεί στα Σχόλια του πατέρα της, Θέωνος, στη Μαθηματική Σύνταξη του Κλαύδιου Πτολεμαίου. Τέλος, η αναζήτηση των φιλοσοφικών της πεποιθήσεων εστιάζεται στις επιστολές και τους ύμνους του κυριότερου μαθητή της, του Συνέσιου, επισκόπου Κυρήνης. Αποτελεί μια πηγή που έως τώρα δεν είχε αξιοποιηθεί επαρκώς, με σκοπό την αποτύπωση των ιδεών και του έργου της Υπατίας.
Όπως γίνεται, λοιπόν, εμφανές η Υπατία αποτελεί μία προσωπικότητα σύμβολο πολλών αρετών, που έμεινε γνωστή, όχι μόνο ως υπερασπιστής της επιστήμης, που βρήκε τραγικό θάνατο, αλλά και ως πρότυπο πνευματικού ανθρώπου. Ο Μάρκος Δενδρινός, κατάφερε να σταθεί επάξιος της –όσο πιο λεπτομερούς ήταν δυνατόν– απεικόνισης του έργου και των ιδεών της, συγγράφοντας ένα βιβλίο ιστορικό, αλλά, ταυτόχρονα, άκρως ενδιαφέρον για τον κάθε αναγνώστη.
