Της Ιωάννας Μπινιάρη,
Ένα ζήτημα εξαιρετικά ενδιαφέρον τόσο νομικά όσο και κοινωνιολογικά είναι και αυτό της παρακολούθησης του μαθήματος των Θρησκευτικών στα σχολεία και η πλέον υπάρχουσα δυνατότητα απαλλαγής από αυτό. Συνιστά ένα θέμα που έχει απασχολήσει πολλάκις το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ), αλλά έχει κριθεί και από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ).
Το εν λόγω ζήτημα τέθηκε πρόσφατα στο προσκήνιο με αφορμή την απόφαση υπ’ αριθμ. 1478/2022 του Συμβουλίου της Επικρατείας, το οποίο εκδίκασε την αίτηση ακυρώσεως κατά της 61178/ΓΔ4/28.5.2021, κοινής αποφάσεως της Υπουργού και της Υφυπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων (Β΄ 2286) με τίτλο: «Τροποποίηση της υπό στοιχεία 79942/ΓΔ4/21.05.2019 υπουργικής απόφασης “Εγγραφές, μετεγγραφές, φοίτηση και θέματα οργάνωσης της σχολικής ζωής στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης” (Β΄ 2005)», κατά το μέρος που με αυτήν ρυθμίζεται η απαλλαγή των μαθητών/μαθητριών από το μάθημα των Θρησκευτικών.
Ειδικότερα, με την αίτηση ζητήθηκε η ακύρωση της προσβαλλόμενης αποφάσεως: α) καθ’ ο μέρος αφορά τις προϋποθέσεις απαλλαγής των μαθητών και μαθητριών από το μάθημα των Θρησκευτικών (αναγνώριση δικαιώματος απαλλαγής μόνο για τους μη Ορθόδοξους Χριστιανούς μαθητές και επίκληση λόγων «θρησκευτικής συνείδησης» και όχι «συνείδησης» στην αίτηση περί απαλλαγής) και τη διαδικασία συλλογής και επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων και β) καθ’ ο μέρος με αυτήν προβλέπεται η εναλλακτική απασχόληση των απαλλασσόμενων από το μάθημα των Θρησκευτικών μαθητών και μαθητριών, αντί να προβλέπεται η διδασκαλία ισότιμου μαθήματος συναφούς περιεχομένου με το μάθημα των Θρησκευτικών.
Αρχικά, το ΣτΕ έλαβε υπόψη τις 1749-50/2019 αποφάσεις της μείζονος Ολομέλειας του Δικαστηρίου, με τις οποίες έχει κριθεί, καθ’ ερμηνεία των διατάξεων των άρθρων 16 παρ. 2 και 13 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος και 2 του Πρώτου Προσθέτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, ότι «το μάθημα των Θρησκευτικών, το οποίο αποβλέπει στην ανάπτυξη της ορθόδοξης χριστιανικής συνειδήσεως, απευθύνεται αποκλειστικά –ως εκ του περιεχομένου του– στους μαθητές, που ασπάζονται το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα και όχι στους ετερόδοξους, αλλόθρησκους ή άθεους μαθητές. Οι τελευταίοι έχουν ευθέως, βάσει της συνταγματικής διατάξεως του άρθρου 13 παρ. 1 του Συντάγματος, δικαίωμα πλήρους απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών, χωρίς καμία δυσμενή συνέπεια, εφ’ όσον οι γονείς τους ή οι ίδιοι –αν είναι ενήλικοι– υποβάλουν δήλωση ότι δεν επιθυμούν για λόγους θρησκευτικής συνειδήσεως να παρακολουθήσουν τα τέκνα τους τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών. Η δήλωση, εξάλλου, αυτή, που θα μπορούσε να έχει το εξής περιεχόμενο: «Λόγοι θρησκευτικής συνείδησης δεν επιτρέπουν τη συμμετοχή (μου ή του παιδιού μου) στο μάθημα των Θρησκευτικών», δεν παραβιάζει τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 13 του Συντάγματος, εφ’ όσον γίνεται χάριν απαλλαγής των μαθητών αυτών από την επιβαλλόμενη –κατ’ αρχήν από το Σύνταγμα και τον νόμο– υποχρέωση παρακολουθήσεως του μαθήματος αυτού.
Για τους μαθητές, όμως, αυτούς, που απαλλάσσονται από τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών, και προκειμένου να αποτραπεί η δημιουργία «ελεύθερης ώρας» και, εντεύθεν, ο κίνδυνος απομακρύνσεως των μαθητών από το ανωτέρω συνταγματικώς επιβαλλόμενο μάθημα χωρίς αποχρώντα λόγο, η Πολιτεία οφείλει να προβλέψει τη διδασκαλία ισότιμου μαθήματος, συναφούς –κατά την αντίληψή της– περιεχομένου (π.χ. μαθήματος ηθικής), εφόσον, βεβαίως, συγκεντρώνεται ικανός αριθμός μαθητών κατά την αντίληψη πάντοτε της Πολιτείας. Περαιτέρω, εφ’ όσον διασφαλίζεται η συνταγματική υποχρέωση του Κράτους για την ανάπτυξη, κατά τα άνω, της ορθόδοξης χριστιανικής συνειδήσεως των μαθητών εκείνων, οι οποίοι, ανήκοντες στην πλειοψηφία του ελληνικού λαού, ασπάζονται το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα, δεν εμποδίζεται η Πολιτεία να περιλαμβάνει στα σχολικά προγράμματα του μαθήματος των Θρησκευτικών και εκπαίδευση «θρησκειολογικού» χαρακτήρα με πληροφορίες και γνώσεις και για άλλες –πέραν της Ορθοδοξίας– θρησκείες και δόγματα».
Εκτός, όμως, από το ζήτημα της θρησκευτικής ελευθερίας, που κατοχυρώνεται συνταγματικά στο άρθρο 13 του Συντάγματος, εν προκειμένω τέθηκε και το ζήτημα της συλλογής, επεξεργασίας και χρήσης των προσωπικών δεδομένων ενός ατόμου, τα οποία προστατεύονται στο άρθρο 9Α του ισχύοντος Συντάγματος. Μάλιστα, το Δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψη την έννοια του άρθρου 36 παρ. 4 του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία των Δεδομένων (GDPR), έκρινε ότι στην προκειμένη περίπτωση, που προσβάλλεται κανονιστική πράξη με περιεχόμενο την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ειδικής κατηγορίας κατά το άρθρο 9 παρ. 1 του Κανονισμού, τα οποία συνδέονται με την άσκηση του συνταγματικού δικαιώματος της ελευθερίας της θρησκευτικής συνειδήσεως σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 1 του Συντάγματος, απαιτείται ως ουσιώδης τύπος, η έλλειψη του οποίου οδηγεί σε ακύρωση της πράξεως, η παροχή γνώμης της εποπτικής αρχής, ήτοι της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, πριν από την έκδοσή της.
Συνεπώς, διαπιστώνεται –εν προκειμένω– ότι κατέχει εξαιρετική σημασία το να διαφυλάσσεται ο σεβασμός των θρησκευτικών πεποιθήσεων των μαθητών και των γονέων τους, χωρίς να εκτίθενται τα εν λόγω άτομα προς τον έξω κόσμο, αν δεν το επιθυμούν. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να μην παραβιάζεται και να προστατεύεται αδιαπραγμάτευτα από την Πολιτεία και τον νόμο το δικαίωμα στην εκπαίδευση, αλλά και η ελευθερία της σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, που κατοχυρώνονται τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών στα σχολεία, διαθέσιμο εδώ
- Το ΣτΕ ακυρώνει απόφαση για την απαλλαγή των μαθητών από τα Θρησκευτικά διότι δεν ζητήθηκε γνώμη της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, διαθέσιμο εδώ
