Της Νεφέλης Στούπα,
Όταν ένας οργανισμός έρχεται αντιμέτωπος με μικρόβια, αμύνεται με ποικίλους μηχανισμούς ανοσίας. Η ανοσία είναι η ικανότητα άμυνας έναντι των νόσων που προκαλούν τα μικρόβια ή τα προϊόντα τους, καθώς και η ικανότητα κατάλληλης άμυνας έναντι διαφόρων ιών, αλλά και περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως η γύρη, οι χημικές ουσίες και οι τραυματισμοί από άλλα ζώα. Υπάρχουν δύο κεντρικοί τύποι ανοσίας: η εγγενής και η επίκτητη.
Η εγγενής ανοσία περιλαμβάνει αμυντικούς μηχανισμούς που είναι εκ γενετής. Οι μηχανισμοί αυτοί δρουν ταχύτατα, είναι συνεχώς ενεργοί και οδηγούν στην άμεση αντίδραση του οργανισμού με σκοπό την προστασία από κάποια νόσο. Βέβαια, η εγγενής, ή αλλιώς φυσική, ανοσία δεν προϋποθέτει αναγνώριση του μικροβίου με κάποιον ειδικό τρόπο, αλλά δρα με τον ίδιο τρόπο έναντι όλων των μικροβίων. Παράλληλα, η εγγενής ανοσία δεν διαθέτει μνήμη, δηλαδή δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί κάποιου είδους αναγνώριση και να ανακαλεστεί προηγούμενη επαφή με μια ξένη ουσία.
Στοιχεία της εγγενούς ανοσίας είναι το δέρμα και οι βλεννογόνοι, που λειτουργούν ως πρώτη γραμμή άμυνας, ενώ τα φαγοκύτταρα (έχουν την ικανότητα να καταστρέφουν άλλα κύτταρα, μόρια και ουσίες), η φλεγμονή, ο πυρετός και οι αντιμικροβιακές ουσίες αποτελούν τη δεύτερη γραμμή άμυνας. Αναλυτικότερα, η φλεγμονή είναι ένας τοπικός μηχανισμός άμυνας που πυροδοτείται από βλάβη ιστών, που μπορεί να έχει προκύψει από μικροβιακή λοίμωξη, φυσικά αίτια (όπως θερμότητα, ακτινοβολία και αιχμηρά αντικείμενα) ή χημικά αίτια (ουσίες με ακραίες τιμές pH, οξέα και βάσεις).
Τα κύρια συμπτώματα εκδήλωσής της είναι η ερυθρότητα, ο πόνος, η θερμότητα και το οίδημα (συλλογή υγρού σε διάφορα σημεία του σώματος). Η φλεγμονή έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή του αιτίου της βλάβης και την απομάκρυνσή του μαζί με τα παραπροϊόντα του από το σώμα. Αν η καταστροφή του αιτίου της βλάβης δεν είναι δυνατή, η φλεγμονή είναι αρωγός στον περιορισμό των επιπτώσεών του. Τέλος, η φλεγμονή συνδράμει στην επιδιόρθωση και την αντικατάσταση των κατεστραμμένων ιστών από το βλαπτικό αίτιο ή τα παραπροϊόντα του.
Πηγή Εικόνας: Professor Dave Explains/ youtube.com
Ταυτόχρονα, εκτός από τη φλεγμονή, ο πυρετός αποτελεί, επίσης, μια συστηματική απάντηση του οργανισμού σε βλάβη και είναι στοιχείο της εγγενούς ανοσίας. Ο πυρετός είναι η υψηλή (σε σχέση με τη φυσιολογική) θερμοκρασία του σώματος, που συνήθως προκαλείται από βακτηριακή και ιογενή λοίμωξη. Η υψηλή θερμοκρασία του σώματος εντείνει τη δράση των αντιικών ιντερφερονών (ομάδα πρωτεϊνών που παρέχουν προστασία έναντι αρκετών διαφορετικών ιών) και αυξάνει την παραγωγή κάποιων πρωτεϊνών που μειώνουν τον διαθέσιμο για τα μικρόβια σίδηρο. Επίσης, δεδομένου ότι η υψηλή θερμοκρασία επιταχύνει τις αντιδράσεις του οργανισμού, συμβάλλει στην ταχύτερη αποκατάσταση των ιστών. Επομένως, η εγγενής ανοσία αφορά ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και αποτρέπει την είσοδο των μικροοργανισμών στον οργανισμό, ενώ παράλληλα συμβάλλει στην καταστροφή εκείνων που έχουν ήδη εισβάλει.
Όσον αφορά την επίκτητη ανοσία, αυτή περιλαμβάνει μηχανισμούς άμυνας που προϋποθέτουν ειδική αναγνώριση ενός μικροβίου που έχει ήδη ξεπεράσει τους αμυντικούς μηχανισμούς της εγγενούς ανοσίας. Προσαρμόζεται ανάλογα με την περίπτωση της μόλυνσης για να επιτύχει την καταστροφή ενός συγκεκριμένου παθογόνου μικροοργανισμού ή ιού. Σαφέστερα, η επίκτητη ανοσία είναι επαγόμενη και ειδική ως προς τον μικροβιακό εισβολέα ή την ξένη ουσία και αναπτύσσεται μέσω των λοιμώξεων ή μέσω το εμβολιασμού. Σε αντίθεση με την εγγενή ανοσία που δρα άμεσα, η επίκτητη ανοσία δεν αντιδρά αμέσως, αλλά διαθέτει μνήμη. Αυτό σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του ένα άτομο αποκτά ανοσία σε ορισμένες μεταδοτικές νόσους. Για παράδειγμα, άτομο που έχει αναρρώσει από την ευλογιά ή την ιλαρά, δεν ξαναπροσβάλλεται ποτέ από τις συγκεκριμένες νόσους, ακόμη και αν εκτεθεί σε αυτές στο μέλλον.
Μια ματιά στην ανοσία της αγέλης…
Η ανοσία της αγέλης εμφανίζεται όταν η πλειοψηφία ενός πληθυσμού αναπτύσσει ανοσία έναντι μιας μεταδοτικής ασθένειας, είτε μέσω εμβολιασμού είτε λόγω προηγούμενης μόλυνσης (μνήμη λόγω επίκτητης ανοσίας). Αυτό μειώνει σημαντικά την πιθανότητα μετάδοσης της νόσου από το ένα άτομο στο άλλο.
Η ανάπτυξη της ανοσίας της αγέλης είναι ένας σημαντικός τρόπος απόκτησης προστασίας από μεταδοτικές ασθένειες, όπως η ευλογιά, η ιλαρά, η παρωτίτιδα, η πολιομυελίτιδα και ο COVID-19. Μόλις επιτευχθεί, η ανοσία της αγέλης μπορεί να παρέχει κάποιο επίπεδο προστασίας ακόμα και σε μη εμβολιασμένα άτομα, κυρίως λόγω της μειωμένης πιθανότητας εξάπλωσης της νόσου. Δηλαδή, για έναν πληθυσμό που ένας σημαντικός αριθμός ατόμων έχει ήδη ανοσία, η ανοσία της αγέλης μπορεί να προστατεύσει τα άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, μειώνοντας την πιθανότητα να βρεθούν σε επαφή με ένα άτομο που έχει μολυνθεί.
Για να αναπτυχθεί ανοσία της αγέλης έναντι μιας εξαιρετικά μεταδοτικής ασθένειας, περίπου το 70% έως 90% ενός πληθυσμού πρέπει να έχει ανοσία. Για παράδειγμα, για την ιλαρά το 95% του πληθυσμού πρέπει να έχει αποκτήσει ανοσία. Ωστόσο, ανάλογα με τη σοβαρότητα της μόλυνσης, το ποσοστό του πληθυσμού που έχει αποκτήσει ανοσία μπορεί να είναι και 40%, προκειμένου να αποκτηθεί ανοσία της αγέλης.
Η ανοσία της αγέλης μπορεί να επιτευχθεί είτε μέσω μόλυνσης από έναν παθογόνο οργανισμό, η οποία μόλυνση ακολουθείται από ανάρρωση, είτε μέσω εμβολιασμού. Ο εμβολιασμός είναι ο καλύτερος τρόπος για την ανάπτυξη της ανοσίας της αγέλης, καθώς μπορεί να σταματήσει τη μετάδοση της ασθένειας, προσφέροντας προστασία στα άτομα που έχουν εμβολιαστεί, αλλά και στα άτομα που δεν μπορούν να εμβολιαστούν (όπως νεογέννητα, έγκυες γυναίκες ή ασθενείς που λαμβάνουν διάφορες θεραπείες). Αυτό συμβαίνει επειδή αυτά τα άτομα έρχονται σε επαφή με εμβολιασμένους που ακόμα και να έχουν τον ιό, έχουν μικρότερο ιικό φορτίο λόγω του εμβολίου και είναι πιο δύσκολο να τον μεταδώσουν.
Ωστόσο, η έμμεση προστασία που επιτυγχάνεται μέσω της ανοσίας της αγέλης με βάση τα εμβόλια μπορεί να διαφέρει από τη μια γεωγραφική τοποθεσία στην άλλη, καθώς εξαρτάται από γεωγραφικά μεταβλητούς παράγοντες, όπως η αποτελεσματικότητα και η κάλυψη του εμβολίου. Βέβαια, υπάρχουν ορισμένα μειονεκτήματα στην ανάπτυξη ανοσίας της αγέλης βασιζόμενης στον εμβολιασμό. Για ορισμένα εμβόλια, η αποτελεσματικότητα μειώνεται με την πάροδο του χρόνου και τα άτομα που δεν λαμβάνουν συμπληρωματική δόση του εμβολίου μπορεί να μην προστατεύονται από το παθογόνο και να το μεταδίδουν εξίσου εύκολα με τα άτομα που δεν έχουν εμβολιαστεί.
Τέλος, η ανοσία της αγέλης μπορεί να επιτευχθεί όταν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχει μολυνθεί και έχει αναρρώσει από μια μεταδοτική ασθένεια, όποτε και έχει αναπτύξει αντισώματα κατά του παθογόνου που προκαλεί την ασθένεια. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που ανάρρωσαν από τη θανατηφόρα πανδημία γρίπης το 1918 έγιναν τελικά ανθεκτικοί στον ιό της γρίπης Α H1N1.
Ωστόσο, η ανάπτυξη της ανοσίας της αγέλης μέσω της μόλυνσης της κοινότητας μπορεί να είναι επικίνδυνη, εάν τα αντισώματα που αναπτύχθηκαν κατά ενός παθογόνου δεν παρέχουν μακροπρόθεσμη προστασία. Για παράδειγμα, μελέτες έχουν βρει ότι άτομα που έχουν μολυνθεί στο παρελθόν με κοινούς κορωνοϊούς μπορούν να μολυνθούν ξανά με τους ίδιους ιούς μετά από μήνες ή χρόνια. Στην περίπτωση του COVID-19, πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι η προηγούμενη μόλυνση με νέο κορωνοϊό προστατεύει ένα άτομο από μελλοντική μόλυνση μόνο για περιορισμένο χρονικό διάστημα περίπου 5 μηνών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Tι είναι η ανοσία αγέλης και πώς επιτυγχάνεται;, uoa.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Is Herd Immunity a Potential Solution to the COVID-19 Pandemic?, historyofvaccines.org. Διαθέσιμο εδώ
- What Is Herd Immunity and How Does It Work, pfizer.com. Διαθέσιμο εδώ
- What Is Herd Immunity, news- medical.net. Διαθέσιμο εδώ
- Gerard Tortora, Berdell Funke, Christine Case, Εισαγωγή στη Μικροβιολογία, 2η Έκδοση, 2017
