Της Μαρίας Ιορδανίδου,
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος –για τους περισσότερους– έχει ταυτιστεί πλήρως με τη γενοκτονία του εβραϊκού έθνους και άλλων κοινωνικο–εθνοτικών ομάδων (Σλάβοι, Κομμουνιστές, τσιγγάνοι, ομοφυλόφιλοι, χρόνια άρρωστοι) από το Ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας. Ήδη από τις αρχές του 1933, τη χρονιά που το ναζιστικό κόμμα σχημάτισε κυβέρνηση, ξεκίνησε η εφαρμογή των σχεδίων που είχε θέσει το κόμμα. Μια προϋπόθεση αρκετά υψηλά στην ιεραρχία της ναζιστικής ιδεολογίας ήταν η κοινωνική εκκαθάριση της Γερμανίας από όλες τις μειονοτικές ομάδες, που το καθεστώς θεωρούσε επιβλαβείς για το γνήσιο «γερμανικό αίμα». Οι Εβραίοι αποτελούσαν το κύριο πρόβλημα για τους Ναζί, που διακινδύνευε την καθαρότητα της «ανώτερης Άριας φυλής».
Στην αρχή της διακυβέρνησης του Ναζιστικού καθεστώτος, η όλη σκέψη ήταν η εκδίωξη των Εβραίων της Γερμανίας και γενικότερα όλων των μεγάλων εβραϊκών κοινοτήτων της Ευρώπης. Αυτή είναι και η λεγόμενη περίοδος διωγμού των Εβραίων από το 1933 μέχρι το 1939. Σε όλη τη διάρκειά της, οι διώξεις και οι θανατώσεις Εβραίων, αλλά και κάθε κατώτερης –για το καθεστώς– ομάδας ανθρώπων, νομιμοποιούνται. Οποιοσδήποτε αστυνομικός του καθεστώτος είχε το δικαίωμα να φυλακίσει ή να σκοτώσει ανθρώπους των ναζιστικών στιγματισμένων ομάδων, εάν «παρανομούσαν».
Οι νέοι αυτοί νόμοι πυροδοτούν ακόμα περισσότερο το κύμα αντισημιτισμού, που γενικότερα επικρατούσε στην Ευρώπη. Τα μποϊκοτάζ των επιχειρήσεων των Εβραίων και τα αντι-εβραϊκά πογκρόμ καθίστανται ένα σύνηθες συστηματοποιημένο φαινόμενο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Kristallnacht (νύχτα των Κρυστάλλων), αλλιώς γνωστή και ως Pogromnacht (νύχτα των Πογκρόμ), η οποία έλαβε χώρα στις 9-10 Νοεμβρίου του 1938 στη Γερμανία, την Αυστρία και σε ένα μέρος της κατεχόμενης Τσεχοσλοβακίας. Οι οργανωμένες αυτές επιθέσεις εναντίον κάθε εβραϊκής επιχείρησης, κατοικίας και συναγωγής, φανέρωσε το πόσο βαθιά ριζωμένος ήταν ο αντισημιτισμός στη ναζιστική κοινωνία, οδηγώντας τον στην πιο ακραία μορφή του.
Στη διάρκεια των διώξεων και των αντι-εβραϊκών πογκρόμ, χιλιάδες Εβραίοι σκοτώθηκαν μεμονωμένα και άτυπα λόγω των ακραίων βιαιοπραγιών, που λάμβαναν χώρα μέχρι την αρχή του πολέμου. Δεν υπήρχε ακόμα κάποιος οργανωμένος τρόπος εξόντωσης, αλλά ούτε και η ανάγκη για αυτό. Στη αρχή, ο διωγμός τους και μόνο, η εξαφάνισή τους από την ευρωπαϊκή ήπειρο φαινόταν –εν μέρει– αρκετή. Βέβαια, δεν είχαν τα κατάλληλα μέσα για την υλοποίηση της διά εξαναγκασμού μετακίνησής τους. Τα πράγματα, όμως, θα πάρουν άλλη τροπή με την αρχή του πολέμου και την κατάκτηση της Πολωνίας. Η Πολωνία κατείχε μια από τις μεγαλύτερες εβραϊκές κοινότητες στην Ευρώπη, της οποίας το 90% σχεδόν εξολοθρεύθηκε ολοκληρωτικά στα στρατόπεδα εξόντωσης.
Με την κατάκτηση της Πολωνίας θα ξεκινούσαν ουσιαστικά όλες οι οργανωμένες προσπάθειες της ναζιστικής κοινοπολιτείας να εξαλείψει κάθε κατώτερη –για την προαναφερθείσα– κοινωνική ομάδα και φυλή. Στην κυριότητά της θα έρθει ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων, οι οποίοι θα αποτελέσουν «πρόβλημα» στη διαχείριση του εβραϊκού ζητήματος. Πλέον, το αρχικό σχέδιο καταναγκαστικής μετατόπισής τους χάνει τη λειτουργικότητά του και αρχίζει να μετατρέπεται στο φρικιαστικό σενάριο θανάτωσής τους, που γνωρίζουμε σήμερα. Τα πράγματα θα χειροτερέψουν ακόμα περισσότερο με την περίφημη επιχείρηση Μπαρμπαρόσα και την εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση, τον Ιούνιο του 1941. Ο αριθμός των εβραϊκών κοινοτήτων, που μεταβαίνουν υπό τον έλεγχο της Γερμανίας, αυξάνεται δραματικά, με αποτέλεσμα το καθεστώς να υιοθετήσει ακόμα πιο ακραίες τακτικές. Οι ταχύτατες κατακτήσεις του τρίτου Ράιχ στην Πολωνία, τη Γαλλία και ένα μέρος της Σοβιετικής επικράτειας, θα προσδώσουν έναν καινούριο αέρα αυτοπεποίθησης στην εξωτερική πολιτική της Ναζιστικής κυβέρνησης, αλλά και στην εσωτερική διαχείριση των εβραϊκού ζητήματος.
Με τις πρώτες σοβιετικές κατακτήσεις, μεταπηδάμε από την περίοδο διωγμού στην περίοδο των «ταγμάτων θανάτου». Η περίοδος αυτή αποτελεί μία –ίσως– πρώιμη φάση, πριν καταλήξουμε στην οριστική μορφή εξόντωσης στα ναζιστικά στρατόπεδα. Τα τάγματα θανάτου, αφού «ξεγύμνωναν» κάθε εβραϊκή γειτονιά μαζί με τους κατοίκους της από οποιαδήποτε κινητή εβραϊκή περιουσία (πολύτιμα αντικείμενα, κοσμήματα, ρουχισμό), τους συγκέντρωναν σε μη κατοικημένες περιοχές (δάση, χωράφια κλπ.) και τους εκτελούσαν μαζικά, πυροβολώντας τους και θάβοντάς τους σε ομαδικούς τάφους. Ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός των κατακτημένων περιοχών με εβραϊκό πληθυσμό θα καταστήσει δυσλειτουργικές ακόμα και τις μαζικές ταφές, ανοίγοντας τον δρόμο για τη σύλληψη του οργανωμένου σχεδίου μαζικής εξόντωσης των Εβραίων μέσω των στρατοπέδων εξόντωσης. Το σχέδιο θα λάβει την κωδική ονομασία «τελική λύση» και η αντίστοιχη επιχείρηση για την πραγματοποίησή του, θα λάβει το όνομα του διοικητή του Κεντρικού Γραφείου Ασφάλειας του Ράιχ(RSHA), Ράινχαρντ Χάιντριχ.
Ο ίδιος ο Ράινχαρντ Χάιντριχ, που ήταν αμέσως μετά τον Χάινριχ Χίμλερ στην ιεραρχία των SS, θα συγκαλέσει στις 20 Ιανουαρίου 1942 τη διάσκεψη του Βάνζεε (Wannsee Conference), μετά από εντολή που θα λάβει από τον Χέρμαν Γκέρινγκ. Σε αυτή θα παρευρεθούν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι των SS και γενικότερα σημαντικά στελέχη του ναζιστικού κόμματος. Σκοπός της συνάντησης αυτής δεν ήταν η δημιουργία του σχεδίου εξόντωσης, καθώς υπήρχε ήδη, αλλά περισσότερο η επικύρωσή του. Τα τάγματα θανάτου από καιρό πριν είχαν πραγματοποιήσει μαζικές εξολοθρεύσεις Εβραίων σε φορτηγά-πρώιμους μικρούς θαλάμους αερίων, ενώ είχαν ήδη ξεκινήσει οι δοκιμαστικές εξοντώσεις στο Άουσβιτς, με το περίφημο θανάσιμο όπλο των ναζί, το Zyklon B. Η διάσκεψη διεξήχθη κυρίως για να ενημερώσει πρώτον, όλους τους παρευρισκόμενους για τις νέες τους αρμοδιότητες, αλλά και δεύτερον, για να επιλυθούν οποιαδήποτε μικροπροβλήματα είχαν προκύψει.
Για πολλούς ιστορικούς, η διάσκεψη του Βάνζεε ίσως και να αποτελεί την απαρχή του ολοκαυτώματος, καθώς καθόρισε τη μοίρα του εβραϊκού έθνους, τοποθετώντας το στην τελική ευθεία για την εφαρμογή της «τελικής λύσης». Πριν από το συγκεκριμένο συμβούλιο, χιλιάδες Εβραίοι μαζί με άλλες ομάδες –επίσης στιγματισμένες από το καθεστώς– ήταν έγκλειστοι σε γκέτο υπό άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Εκεί, αρκετοί πέθαιναν από την πείνα, τις αρρώστιες και τις μαζικές εκτελέσεις, κυρίως με πυροβόλα κ.ά.. Η στιγμή, όμως, που θα ξεκινήσει η πρακτική προετοιμασία και υλοποίηση της οργανωμένης και συστηματικής εξολόθρευσης των ανθρώπων αυτών μέσω του στρατοπεδικού συστήματος έρχεται μετά την εν λόγω διάσκεψη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- encyclopedia.ushmm.org, Η διάσκεψη του Βανζεε και η «τελική λύση», Διαθέσιμο εδώ
- encyclopedia.ushmm.org, Η «Τελική Λύση», Διαθέσιμο εδώ
- encyclopedia.ushmm.org, Τάγματα Θανάτου, Διαθέσιμο εδώ
- Berenbaum, Michael, Wannsee Conference, Διαθέσιμο εδώ
- Jasch, Hans-Christian, Kreutzmüller, (2017). The Participants: The Men of the Wannsee Conference, New York: Berghahn Books.
