Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Οι περισσότεροι άνθρωποι που ζουν στην Ελλάδα ή έχουν ελληνική καταγωγή, ακούγοντας τις χρονολογίες από το 1940 ως το 1949 σκέφτονται συνειρμικά μια πολύ δύσκολη κατάσταση για τη χώρα μας. Το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι κακουχίες της Κατοχής, αλλά και τα δυσεπούλωτα τραύματα που άφησε πίσω του ο Εμφύλιος συντάραξαν την Ελλάδα κατά τη δεκαετία εκείνη και χωρίς αμφιβολία άφησαν το αποτύπωμά τους και στην εξωτερική της πολιτική. Ίσως σε ένα βιβλίο για την ταραχώδη εκείνη περίοδο να μην περιμένει κανείς να διαβάσει μια ανάλυση της ελληνικής διπλωματίας –αλλά αυτόν ακριβώς τον συνδυασμό κάνει ο συγγραφέας του έργου που παρουσιάζουμε σήμερα.
Το βιβλίο τιτλοφορείται Δεκαετία πολέμων: Διλήμματα της ελληνικής διπλωματίας 1940-1949 και κυκλοφόρησε φέτος, συνεπώς οι ενδιαφερόμενοι φιλίστορες μπορείτε να το αναζητήσετε από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος. Το πόνημα υπογράφει ο Μανόλης Κούμας, Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας των Διεθνών Σχέσεων στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο ίδιος έχει γράψει ήδη τέσσερα βιβλία και έχει πλούσια ακαδημαϊκή αρθρογραφία για ζητήματα που αφορούν σε ελληνική εξωτερική πολιτική, διεθνείς σχέσεις και δυνάμεις στη Μεσόγειο.
Ο πρόλογος του βιβλίου μάς δίνει μια πρώτη αίσθηση της διάρθρωσης του περιεχομένου που θα ακολουθήσει, καθώς πρόκειται για μια αναδρομή στα διλήμματα, τις ανάγκες και τις στρατηγικές της ελληνικής διπλωματίας για τη συγκεκριμένη δεκαετία. Ο συγγραφέας εξηγεί ότι η έρευνά του αφορά τη διπλωματική στάση των επίσημων Ελληνικών Κυβερνήσεων ή όσων είχαν επισήμως ως αρμοδιότητα την εξωτερική πολιτική, και όχι τις αντιλήψεις άλλων μη κρατικών ομάδων και δρώντων.
Το πρώτο κεφάλαιο αφορά ουσιαστικά τα προλεγόμενα ως προς τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε αυτό το σημείο αναλύονται οι στάσεις των ηγετικών μορφών της ελληνικής πολιτικής, αναφορικά κυρίως με τις μεγαλύτερες δυνάμεις του διεθνούς συστήματος, μέχρι και την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Ο Κούμας παρουσιάζει στην έρευνά του και ειδικότερα θέματα, όπως το γεγονός ότι υπήρχε ακόμη και μια μικρή φιλογερμανική πλευρά, που υποστήριζε ότι οι δυνάμεις του Άξονα θα ήταν πιο πρόθυμες να στηρίξουν την Ελλάδα στις βαλκανικές της ανησυχίες από τους Βρετανούς, ενώ ιδιαίτερη είναι και η αναφορά στον Πλαστήρα, ο οποίος κατηγορούσε ευθαρσώς την ελληνική Κυβέρνηση για την επιλογή να αντιμετωπίσει τους Ιταλούς και Γερμανούς.
Το δεύτερο κεφάλαιο εκτείνεται από το 1941 ως το 1945 και αφορά την πρόσληψη του διεθνούς συστήματος από τους πολιτικούς της εποχής. Ο Κούμας εκτιμά ότι την περίοδο εκείνη, οι Έλληνες πολιτικοί δεν είχαν υπολογίσει την πιθανότητα της ακραίας πόλωσης που ήρθε κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Ενώ δεν απέκλειαν τη Σοβιετική επιρροή για την Ελλάδα, δεν τη θεωρούσαν και εξαιρετικά πιθανή, και μάλλον πίστευαν ότι μετά τον πόλεμο η ισορροπία δυνάμεων θα είχε περισσότερα κέντρα από τους δύο αυτούς πόλους (ΗΠΑ – ΕΣΣΔ). Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται μεταξύ άλλων και οι στάσεις των Ελλήνων διπλωματών προς ζητήματα όπως τη ρήξη Τίτο – Στάλιν, τις διεκδικήσεις της Τουρκίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ.
Το επόμενο κεφάλαιο αφορά στην περίοδο 1944 – 1947. Η Ελλάδα, εξουθενωμένη από την Κατοχή και τον Εμφύλιο, βρίσκεται σε δεινή κατάσταση, καθώς οι παραγωγικές δομές βρίσκονται κατεστραμμένες και ο πληθυσμός υποφέρει από την ένδεια. Η εποχή εκείνη φέρνει μεγάλα διλήμματα προς επίλυση για την ελληνική διπλωματία. Η εξωτερική πολιτική αρχίζει ήδη από τις διαπραγματεύσεις για την υιοθέτηση του Χάρτη του ΟΗΕ να διαβλέπει τους δύο αντιθετικούς πόλους: ένα βασικό δίλημμα ήταν αν έπρεπε η χώρα να ανοιχθεί προς τους Βρετανούς και τους Αμερικανούς ή να δείξει ουδετερότητα, ενώ βασική ανησυχία για αρκετούς πολιτικούς δεν ήταν ο σοβιετικός κίνδυνος, αλλά οι διάφορες ιμπεριαλιστικές τάσεις στα Βαλκάνια, που απειλούσαν κατά τη γνώμη τους την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας. Αυτή η ανησυχία φαίνεται και στην επόμενη περίοδο (1947-1949), κατά την οποία το δίλημμα της ουδετερότητας επιλύεται υπέρ των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου, και η Ελλάδα, με γνώμονα την εγγύηση της ασφάλειας, πραγματοποιεί τις προπαρασκευαστικές ενέργειες για την προσχώρησή της στο ΝΑΤΟ, η οποία έγινε τελικά το 1952.
Ένα μόνο άρθρο, όσο λεπτομερές κι αν είναι, πραγματικά αδυνατεί να περιγράψει το βάθος της έρευνας και τις ενδελεχείς αναλύσεις του βιβλίου, το οποίο προσφέρει και πλουσιότατη ενδεικτική βιβλιογραφία –για αυτό και σας προτείνω να σπεύσετε να το διαβάσετε, ιδιαίτερα αν η ελληνική εξωτερική πολιτική είναι ένα πεδίο που σας ενδιαφέρει. Πρόκειται ασφαλώς για ένα βιβλίο που δεν θα πρέπει να λείψει από τις βιβλιοθήκες όσων ασχολούνται με τις Διεθνείς Σχέσεις ή τη Σύγχρονη Ιστορία της χώρας μας.
