Της Ευσταθίας Παππά,
Η εποχή που διανύουμε έχει φέρει στο προσκήνιο –περισσότερο από ποτέ άλλοτε– το ζήτημα της «πολιτικής ορθότητας». Σε μια εποχή που στο κέντρο του ενδιαφέροντος βρίσκεται η καταπολέμηση της κοινωνικής αδικίας και η οικουμενική ανατροπή μιας ιστορικά διαπιστωμένης ανισότητας, σε βάρος ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και μειονοτήτων. Αυτή η εκτεταμένη προσπάθεια που εκτυλίσσεται –ως επί το πλείστον– στο πεδίο των media, μας καλεί, ή μάλλον επιτάσσει, τη χρήση ενός πολιτικά ορθού λόγου, μια πρακτικά επαναπροσδιορισμένη διάλεκτο, που βασικό της στόχο έχει κυρίως τη συμπεριληπτικότητα. Η πρακτική αυτή, η άνοδος της οποίας εντοπίζεται την τελευταία δεκαετία, δεν εστιάζει αποκλειστικά στην μεταβολή του τρόπου με τον οποίο εκφραζόμαστε ή συμπεριφερόμαστε, αλλά κατέχει ρόλο πλέον ουσιαστικότερο. Απευθύνεται σε προθέσεις –και όχι σε πράξεις–, στις βαθιά ριζωμένες και κοινωνικά εμπεδωμένες πεποιθήσεις μας και μακροχρόνια στην αντικατάστασή τους από τα αισθήματα του σεβασμού και της κοινωνικής ευπρέπειας.
Παρόλα ταύτα, παρακολουθούμε καθημερινά στο πλαίσιο των social media (και όχι μόνο), πολέμιους της πολιτικής ορθότητας να κατακεραυνώνουν τον όρο, προτάσσοντας –εκτός των άλλων– το επιχείρημα της καταπίεσης, την αφαίρεση δηλαδή του δικαιώματός τους στην ελεύθερη έκφραση. Συνιστά, επομένως, κατά την άποψη αυτήν, κίνδυνο του δημοσίου λόγου χαρακτηριστικό πρωταρχικό για ένα υγιές δημοκρατικό σύστημα–, αγνοώντας την αρχή της πολυφωνίας. Υποστηρίζεται ταυτόχρονα πως η πρακτική εφαρμογή του «πολιτικώς ορθού» θέτει όρια στον αυθορμητισμό. Συντάσσει συστηματικά κοινωνίες, στις οποίες οι ανθρώπινες σχέσεις εξασθενούν, εφόσον θεμελιώνονται στην υποκρισία και την επιτήδευση. Διαμορφώνει προσωπικότητες ανελεύθερες, στείρα δομημένες, που υστερούν ουσιαστικής σκέψης και κρίσης. Η αίσθηση του χιούμορ υποτιμάται, δίνοντας τη θέση της σε μια διαρκή αίσθηση ανασφάλειας και φόβου για μια ενδεχόμενη αποδοκιμασία ή μομφή.
Προκύπτει, ακόμα, το ερώτημα του κατά πόσο η πολιτική ορθότητα εκπληρώνει τον στόχο της απάλειψης των στερεοτυπικών διακρίσεων ή μεγεθύνει το πρόβλημα, στοχοποιώντας τις μειονότητες, δημιουργώντας ένα περιβάλλον θυματοποίησης για εκείνες, εστιάζοντας συγκριτικά ακόμη περισσότερο στη διαφορετικότητα τους και συνεπώς στην αδυναμία τους. Το ερώτημα, ωστόσο, που γεννάται από τα παραπάνω επιχειρήματα, δεν αφορά στο κατά πόσο αυτά πράγματι αληθεύουν, αλλά πολύ περισσότερο, στο ποιοι αποτελούν τους εχθρούς της πολιτικής ορθότητας, και αν οι ίδιοι μοιράζονται κοινά γνωρίσματα.
Αν λάβουμε υπόψιν τα ευγενή κίνητρα του πολιτικά ορθού λόγου, τα οποία και αποβλέπουν σε μια σταδιακή καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα σημαντικό συμπέρασμα. Τα άτομα που αδιαφορούν και αντιτίθενται σε μια πιο ευπρεπή διάλεκτο δεν ενδιαφέρονται στ’ αλήθεια για την προστασία των μειονοτήτων, για τη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για τις κοινωνικά περιφρονημένες ομάδες ή για την προάσπιση των δικαιωμάτων τους.
Βασίζοντας τη σκέψη μας σε αυτό το επιχείρημα, είμαστε σε θέση να καταλήξουμε στο γεγονός ότι οι πολέμιοι της πολιτικής ορθότητας αποτελούν –χωρίς να συνιστά απόλυτο κανόνα– άτομα τα οποία ανήκουν σε εξαιρετικά προνομιούχες ομάδες. Άτομα τα οποία δεν έχουν υποβληθεί σε διαδικασία διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους, αλλά ανήκουν σε ένα φάσμα ζωής ιδανικά πλασμένο για εκείνα, σαν να απέχουν από την κοινωνική πραγματικότητα. Άτομα τα οποία δεν έχουν βιωματική σχέση με τις κοινωνικά στοχοποιημένες ομάδες, όπως φέρ’ ειπείν η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, άτομα με αναπηρίες, οι γυναίκες, αλλόθρησκοι κ.ά., και δεν γνωρίζουν τις δυσχερείς συνθήκες διαβίωσης των μελών τους.
Αντ’ αυτού, σπεύδουν να υποστηρίξουν πως υπονομεύεται η ελευθερία του λόγου τους, την ίδια στιγμή που παραβλέπουν την καταπάτηση των ελευθεριών και τη χρόνια διάκριση σε βάρος άλλων. Χρησιμοποιώντας συχνά ατάκες χιουμοριστικού χαρακτήρα, αναβιώνονται στερεότυπα, τα οποία αφενός θίγουν τις προσωπικότητες των στοχοποιημένων ατόμων και αφετέρου προσβάλλουν ιδιότητες, οι οποίες είτε εκούσια, είτε ακούσια, τα ορίζουν κοινωνικά.
Παρόλο που το ζητούμενο είναι μια αποτελεσματική εφαρμογή της πολιτικής ορθότητας, το μέσο για επιτευχθεί αυτό δεν είναι η ακραία αυστηροποίηση και το υπερβολικό φιλτράρισμα στα λεγόμενά μας, αλλά η ανατροπή της εσωτερικευμένης μας αίσθησης για την κοινωνική πραγματικότητα. Το «κλειδί» για την αλλαγή δε βασίζεται στην επιβολή μίας μόνο γνώμης –της ατομικότητας– ή την απόρριψη της μίας ή της άλλης θέσης, αλλά στην αυτοδιάθεση του ατόμου, την προαίρεσή του και το δικαίωμά του στην επιλογή μεταξύ του ηθικού ή του μη ηθικού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- 9+1 επιχειρήματα κατά της πολιτικής ορθότητας, ampa.lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
- Mη φοβάστε την πολιτική ορθότητα, efsyn.gr, διαθέσιμο εδώ
- People Who Say Society Is Too Politically Correct Tend Not to Have Experienced Discrimination, demos.org, διαθέσιμο εδώ
