Του Δημήτρη Καρυδάκη,
Στο πρώτο μέρος του άρθρου, τοποθετήσαμε χρονολογικά την εμφάνιση του θεσμού της Αισυμνητείας, δώσαμε έναν καλό ορισμό αυτού και ξεκινήσαμε να αναφέρουμε παραδείγματα γνωστών Αισυμνητών ή διαλλακτών της αρχαιότητας, ξεκινώντας με το παράδειγμα του Σόλωνα. Στο δεύτερο μέρος του παρόντος άρθρου, λοιπόν, θα συνεχίσουμε να παραθέτουμε περιπτώσεις Αισυμνητών, οι οποίοι διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην μετεξέλιξη της ιστορίας του Ελληνικού γίγνεσθαι.
Πιάνοντας το νήμα της σκέψης από εκεί που το αφήσαμε και περνώντας από την Αθήνα του Σόλωνα στην επίσης ρημαγμένη από τις έριδες των αριστοκρατών Μυτιλήνη, παρατηρούμε ότι, με το πέρας της βασιλείας του Πενθίλου, η Μυτιλήνη μαστίζεται από τις εσωτερικές διαμάχες των αριστοκρατικών «εταιρειών», φατριών δηλαδή οι οποίες επιθυμούσαν να καταλάβουν πραξικοπηματικά την εξουσία του νησιού για τον εαυτό τους. Με την επικράτηση της εταιρείας του Μελάγχρου και την επιβολή Τυραννίδας στο νησί, ήταν ο Πιττακός ο Μυτιληναίος (άλλος ένας εκ των επτά σοφών της αρχαιότητας), ο οποίος σε συνεργασία με τον φίλο του Αλκαίο κατατρόπωσαν τον Μέλαγχρο, γεγονός που εκτόξευσε την φήμη του Πιττακού στα ύψη.
Όντας στρατηγός της Μυτιλήνης κατά των Αθηναίων, -οι οποίοι ήθελαν να κυριαρχήσουν στο Σίγειο το 608-606 π.Χ.-, ο Πιττακός κατορθώνει να εξολοθρεύσει σε μάχη τον ολυμπιονίκη παγκρατίου και στρατηγό των Αθηναίων Φρύνωνα. Παρά την προσωρινή επικράτηση στο Σίγειο, ο Πιττακός αντιλήφθηκε ότι, πίσω στην πατρίδα του ο Μύρσιλος, πρώην συνεργάτης του Μελάγχρου, είχε επιβάλλει άλλη μια Τυραννίδα. Επιστρέφοντας στην Μυτιλήνη, ο Πιττακός συνεργάστηκε εν τέλει με τον Μύρσιλο (αφού πρώτα προσπάθησε να τον δολοφονήσει), μετά τον θάνατο του οποίου ο Μυτιληναίος στρατηγός εκλέγεται Αισυμνήτης του νησιού το 590 π.Χ.
Σαν Αισυμνήτης πλέον, ο Πιττακός κυβέρνησε δίκαια και σοφά λαμβάνοντας σημαντικά μέτρα για τον περιορισμό της ισχύος των αριστοκρατών, τόνωσε το εμπόριο της νήσου και την δικαστική εξουσία και θέσπισε νόμους για τα εγκλήματα που διαπράττονταν υπό την επήρεια μέθης. Χωρίς αυτά να ακούγονται ιδιαίτερα σημαντικά, ο Πιττακός ο Μυτιληναίος έμεινε στην ιστορία για την αντιμετώπιση του δολοφόνου του γιου του. Λέγεται ότι, όταν παρουσίασαν εμπρός του Αισυμνήτη τον δολοφόνο του γιου του, εκείνος προτίμησε να τον συγχωρήσει, παρά να τον τιμωρήσει, λέγοντάς του «συγγνώμη τιμωρίας κρείσσων» (καλύτερη η συγχώρεση από την τιμωρία), επιδεικνύοντας ασυνήθιστη ψυχική και ηθική δύναμη για την εποχή. Για τον ακέραιο χαρακτήρα και την αδαμάντινη ηθική του, ο Πιττακός ο Μυτιληναίος έμεινε στα χρονικά ως ένας από τους σπουδαιότερους ανθρώπους και άρχοντες του κόσμου, κερδίζοντας δικαίως για τον εαυτό του μια θέση στους επτά σοφούς της αρχαιότητας.
Με το τέλος των δέκα χρόνων της Αισυμνητείας του, ο Πιττακός παραιτήθηκε οικειοθελώς από την θέση του. Προς τιμήν της σοφής του διακυβέρνησης θα του παραχωρηθεί από τους κατοίκους της Μυτιλήνης ένα μεγάλο κτήμα προκειμένου να παραμείνει για να ζήσει την υπόλοιπη ζωή του, το οποίο όμως ο ίδιος αρνήθηκε, ζητώντας ένα πολύ μικρό κομμάτι για να διαμείνει. Ο σοφός θα αρνηθεί ακόμη και την γενναιόδωρη προσφορά χρημάτων του τότε Βασιλέα της Λυδίας, Κροίσου, απαντώντας του πως είχε ήδη περισσότερα από όσα είχε πραγματικά ανάγκη.
Ας κατευθυνθούμε τώρα στην Κόρινθο. Αμφίσημος σαν προσωπικότητα λόγω της σκληρότητας του χαρακτήρα του και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και ωμός, ο Περίανδρος της Κορίνθου (667-587 π.Χ.) ήταν ένας από εκείνους τους ανθρώπους οι οποίοι έδωσαν στον θεσμό της Αισυμνητείας τον αμφιλεγόμενό της χαρακτήρα. Διαδεχόμενος τον πατέρα του Κύψελο στη θέση του τυράννου της Κορίνθου και παρ’ όλη τη βιαιότητά του, ο Περίανδρος αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους μεταρρυθμιστές και εκσυγχρονιστές της Κορίνθου.
Η μία πλευρά του νομίσματος, λοιπόν, παρουσιάζει τον Περίανδρο ως έναν στυγνό δικτάτορα, ο οποίος δεν δίστασε σε καμία περίπτωση να θανατώσει με βίαιο τρόπο τόσο την ίδια του τη σύζυγο Λυσιδίκη, την οποία ξυλοκόπησε αλύπητα μέχρι θανάτου, αλλά ούτε και να στείλει στην πυρά τις προσωπικές του παλλακίδες, οι οποίες είχαν κατηγορήσει άδικα τη σύζυγό του, οδηγώντας τον να την δολοφονήσει άγρια. Η ωμότητα του Περιάνδρου όμως δεν σταμάτησε εκεί. Με τον γιο του, τον Λυκόφρωνα, να καταφεύγει μετά τον θάνατο της μητέρας του στην Επίδαυρο, όπου διατελούσε ως τύραννος ο παππούς του ο Προκλέας, όταν ο τότε νέος και ανήσυχος Λυκόφρων επιθύμησε να γίνει τύραννος σε κάποια κοντινή περιοχή της Κορινθίας, υπό την καθοδήγηση πάντοτε του παππού του, ο Περίανδρος δεν μπόρεσε να το δεχτεί και ορθώνοντας έναν πολυάριθμο στρατό, εισέβαλλε στην Επίδαυρο, όπου και δολοφόνησε τον πεθερό του, προσαρτώντας την πόλη της Επιδαύρου στην επικράτειά του.
Από την άλλη πλευρά, υπό την καθοδήγηση του Περιάνδρου, η Κόρινθος αναδείχθηκε σε κραταιά δύναμη στη Μεσόγειο μέσω της τόνωσης του εμπορίου, η οποία επήλθε μετά την κατάκτηση της Κέρκυρας, περιοχή που επέτρεπε την διεξαγωγή εμπορίου με τις πόλεις-κράτη των σικελικών ακτών. Ο Περίανδρος έλαβε επίσης σημαντικά μέτρα για την ομαλοποίηση του δημογραφικού ζητήματος της Κορίνθου, ακολουθώντας το αποικιακό εγχείρημα του πατρός και προκατόχου του, με το να ιδρύσει την αρχαία πόλη-κράτος της Απολλωνίας (κοντά στο σημερινό Φιέρ της Αλβανίας), αλλά και την Ποτίδαια στην Χαλκιδική. Επίσης, φρόντισε για την προστασία των γραμμάτων και των τεχνών, με τα κεραμικά είδη της Κορίνθου να γίνονται γνωστά σε όλους τους γειτονικούς στους Έλληνες λαούς της Μεσογείου.
Ταυτόχρονα, ο Περίανδρος προστάτευσε τα κατώτερα αγροτικά στρώματα, απαγορεύοντας στους πλούσιους γαιοκτήμονες και αριστοκράτες να αγοράζουν αλόγιστα δούλους/αγρότες, αυξάνοντας έτσι μονάχα την δική τους παραγωγή και μερίμνησε για την ύδρευση της πόλης μέσω της κατασκευής του υδραγωγείου της Κορίνθου, το οποίο αντλούσε νερό από την πηγή Πειρήνη. Στα σχέδια του Περιάνδρου ήταν ακόμη και η διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου, εγχείρημα το οποίο όμως δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει λόγω τεχνικών δυσκολιών. Αντ’ αυτού όμως κατασκεύασε μία λίθινη και οικονομικότερη ως προς την κατασκευή της διώρυγα, τον Δίολκο, ένα έργο το οποίο επέτρεπε το αποτελεσματικό πέρασμα των πλοίων της πόλης από τον Κορινθιακό στον Σαρωνικό κόλπο και αντιστρόφως, ισχυροποιώντας έτσι ακόμη περισσότερο τη δυνατότητα εμπορίου και ελεύθερης ναυσιπλοΐας της πόλης. Απομεινάρια του Διολκού είναι εμφανή ακόμη και σήμερα, δίπλα ακριβώς στη σύγχρονη διώρυγα της Κορίνθου, ορατά και επισκέψιμα για όλους.
Στον αναγνώστη ο οποίος έχει κατορθώσει να φτάσει στο παρόν σημείο του άρθρου, έχοντας διαβάσει και το πρώτο μέρος του, είναι λογικό να του έχουν δημιουργηθεί οι εξής απορίες: Πώς είναι δυνατόν ένας τόσο σκληρός άνθρωπος, πρώτον να ενταχθεί στους επτά σοφούς της αρχαιότητας και δεύτερον, πώς γίνεται να ήταν Αισυμνήτης εφόσον δεν εκλέχτηκε, αλλά απλά κληρονόμησε την θέση από τον πατέρα του;
Για το πρώτο ερώτημα, η απάντηση ίσως να βρίσκεται στην πρακτική σοφία που διακατείχε τον Περίανδρο, σοφία για την οποία ο τελευταίος είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη στον ελλαδικό χώρο, καθώς δεν ήταν λίγες οι φορές που σε αρκετούς πολέμους οι αντιμαχόμενες πόλεις-κράτη τον καλούσαν για να «διαιτητεύσει» και να βρει μια λύση προκειμένου να αποφευχθούν περαιτέρω απώλειες. Ξακουστή περίπτωση η μάχη στο Σίγειο μεταξύ Αθηναίων και Μυτιληναίων, οι οποίοι τον είχαν συμβουλευτεί σχετικά με το σε ποια πλευρά όφειλε να παραχωρηθεί το Σίγειο μετά την κατάκτησή του, με τον Περίανδρο να το παραχωρεί εν τέλει στους Αθηναίους. Στην δεύτερη ερώτηση, τα επιτεύγματα του Περιάνδρου είναι η απάντηση. Κατόρθωσε να ανακουφίσει με τα μέτρα του όλα τα κοινωνικά στρώματα και να εξομαλύνει τις κοινωνικές εντάσεις, οι οποίες όπως είδαμε αποτελούσαν κοινό φαινόμενο σε όλες τις πόλεις-κράτη της αρχαϊκής εποχής. Οπότε ναι, σίγουρα δεν εφάρμοσε τον κανόνα περί εκλογής και ναι, συνέχισε να είναι μοναδικός άρχων (Τύραννος) της Κορίνθου για σχεδόν 40 έτη (627-587 π.Χ.), αλλά εκπλήρωσε τον βασικό πυρήνα των αρμοδιοτήτων ενός Αισυμνήτη όπως αναφέρθηκε παραπάνω.
Καταληκτικά, η λίστα με τους Αισυμνήτες προφανώς και δεν περιορίζεται στα τρία άνωθεν παραδείγματα του Σόλωνα, του Πιττακού και του Περιάνδρου. Οι νομοθέτες Δράκων και Λυκούργος, ο νομομαθής Ζάλευκος στους Επιζεφύριους Λοκρούς της Νοτίου Ιταλίας, ο Βίας ο Πριηνεύς, ο Διονύσιος στις Συρακούσες και πολλοί άλλοι, είτε ανέδειξαν τον θεσμό της Αισυμνητείας είτε του έδωσαν έναν αμφίσημο χαρακτήρα, του οποίου όμως τη θετική επίδραση οφείλουμε να αναγνωρίσουμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό Έργο (2010), The History Book, London: DK Children
- Ekivolos.gr, Οι Αισυμνήτες. Διαθέσιμο εδώ
- mymolivos.com, Πιττακός. Διαθέσιμο εδώ
