Του Θεόδωρου Δημούδη,
Ο ελλαδικός χώρος αποτελεί για χιλιάδες χρόνια τώρα σταυροδρόμι διάφορων πολιτισμών και λαών. Λόγω της κομβικής του γεωγραφικής θέσης και της εύκολης προσβασιμότητας που τον χαρακτηρίζει, τόσο από στεριά όσο και από θάλασσα, πολλές πληθυσμιακές ομάδες έχουν αλληλεπιδράσει με τους γηγενείς πληθυσμούς. Πληθώρα κατακτητών, ισχυρές μεταναστευτικές ροές και προσφυγικά κύματα έχουν κατακλύσει τους Έλληνες καθ΄ όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους, με αποτέλεσμα να διεγείρονται προβληματισμοί σχετικά με τη γενετική ταυτότητα των σύγχρονων Ελλήνων. Κατά πόσο το γενετικό μας υλικό μοιάζει με αυτό του Ομήρου, του Αριστοτέλη και του Μ. Αλεξάνδρου; Η αρχαιογενετική μελέτη μπορεί να μας δώσει την απάντηση.
Η καταγωγή των Ελλήνων
Στην Ελλάδα εικάζεται ότι ο Homo sapiens ζούσε τουλάχιστον πριν από 210.000 χρόνια. Όμως, η μετακίνηση των Πρωτο-Ελλήνων, δηλαδή των ανθρώπων που μιλούσαν την αρχαιότερη μορφή της ελληνικής γλώσσας, στην ηπειρωτική Ελλάδα φαίνεται να έγινε από τα νησιά του Αιγαίου περίπου 2000-3000 χρόνια πριν. Με την πλήρη γονιδιωματική αλληλούχηση από σκελετούς της Εποχής του Χαλκού που βρέθηκαν σε διάφορες αρχαιολογικές τοποθεσίες στην περιοχή του Αιγαίου και του ευρύτερου ελλαδικού χώρου, αλλά και τη μιτοχονδριακή ανάλυση ακόμα περισσότερων οστών, οι επιστήμονες αποφάνθηκαν ότι οι πληθυσμοί του Αιγαίου είχαν κατά περίπου 50% κοινή καταγωγή με τους ανθρώπους από την Ποντο-Κασπιανή στέπα. Η μελέτη εκτιμά ότι τα μεταναστευτικά κύματα από τη μεγάλη στέπα βόρεια του Αιγαίου διαμόρφωσαν τη σημερινή Ελλάδα. Όλα αυτά τα πιθανά μεταναστευτικά κύματα προηγήθηκαν χρονικά της εμφάνισης της πιο πρώιμης μορφής της ελληνικής γλώσσας, υποστηρίζοντας έτσι τις θεωρίες σχετικά με την ανάδυση της Πρωτο-Ελληνικής γλώσσας είτε στην Ανατολία είτε στη στέπα του Πόντου-Κασπίας.
Οι επιστήμονες μελέτησαν το DNA από δόντια 19 ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων 10 Μινωιτών από την Κρήτη (2900 π.Χ.-1700 π.Χ.), 4 Μυκηναίων (1700 π.Χ.-1200 π.Χ.) και 5 ατόμων από άλλους πολιτισμούς της Εποχής του Χαλκού. Συγκρίνοντας 1,2 εκατ. ζεύγη βάσεων σε αυτά τα γονιδιώματα με αυτά άλλων 334 αρχαίων ανθρώπων παγκοσμίως και 30 σύγχρονων Ελλήνων, συσχέτισαν τα άτομα μεταξύ τους. Οι αρχαίοι Μυκηναίοι και Μινωίτες συνδέονταν στενότερα μεταξύ τους και πήραν τα τρία τέταρτα του DNA τους από πρώιμους αγρότες που ζούσαν στα νησιά του Αιγαίου και τη νοτιοδυτική Ανατολία. Οι Μυκηναίοι όμως διέφεραν στο ότι είχαν κάποιο DNA (4% έως 16%) από βόρειους προγόνους που ήρθαν από την Ανατολική Ευρώπη ή τη Σιβηρία. Αυτό υποδηλώνει ότι ένα δεύτερο κύμα ανθρώπων από την ευρασιατική στέπα ήρθαν στην ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά δεν έφτασαν στην Κρήτη. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι Μινωίτες και οι Μυκηναίοι έμοιαζαν, μιας και οι δύο έφεραν γονίδια για καστανά μαλλιά και καστανά μάτια, πράγμα που αποτυπώνεται στην τέχνη τους.
Όταν οι ερευνητές συνέκριναν το DNA των σύγχρονων Ελλήνων με αυτό των αρχαίων Μυκηναίων, βρήκαν πολλές γενετικές επικαλύψεις. Οι σύγχρονοι Έλληνες μοιράζονται παρόμοιες αναλογίες DNA από τις ίδιες προγονικές πηγές με τους Μυκηναίους. Σύμφωνα με τον κ. Τριανταφυλλίδη, διακεκριμένο γενετιστή και πρώην πρόεδρο του τμήματος Βιολογίας ΑΠΘ, «Τα στοιχεία της Γενετικής αποδεικνύουν αδιαμφισβήτητα ότι οι σημερινοί κάτοικοι της Κρήτης είναι απόγονοι των Μινωιτών που ζούσαν στον ίδιο τόπο. Στην υπόλοιπη Ελλάδα, οι Έλληνες σε ποσοστό 70% έχουν ίδια γενετική σύσταση με τους Μυκηναίους». Σε αυτό προσυπογράφουν και η κ. Περιστέρα Πάσχου, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής του ΔΠΘ, καθώς και ο κ. Πέτρος Δρινέας, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Rensselaer στις ΗΠΑ, όπου από τη σύγκριση γενετικών αλληλουχιών Μινωιτών με περισσότερα από 14.000 άτομα βρήκαν ότι το μιτοχονδριακό DNA των Μινωιτών είναι ακόμα εμφανές στους σύγχρονους κατοίκους του οροπεδίου του Λασιθίου.
Η γενετική σχέση των Ελλήνων με άλλους λαούς
Από την ανάλυση 270.898 μονονουκλεοτιδικών πολυμορφισμών (SNPs), προκειμένου να διερευνηθεί η σύσταση του Ελληνικού πληθυσμού, βρέθηκε ότι οι Έλληνες έχουν μεγαλύτερη γενετική συγγένεια με τους Ιταλούς και ακολούθως με τους Ισπανούς, αλλά διαφέρουν κατά πολύ από τους Σλάβους και τους Τούρκους. Επίσης, από την ανάλυση του μιτοχονδριακού DNA 702 Ελλήνων, το 1% είχαν DNA ασιατικής προέλευσης και το 0,3% είχαν DNA αφρικανικής προέλευσης. Έτσι, οι Έλληνες σε ποσοστό 98,7% έχουν μητρικό DNA που χαρακτηρίζει τους Καυκάσιους (Λευκούς). Ανάλογη έρευνα έγινε και για το χρωμόσωμα πατρικής προέλευσης Y, η οποία αποφάνθηκε ότι σε ποσοστό 99,3% χαρακτηρίζει τους Καυκάσιους.
- Έλληνες και Τούρκοι: Παρά τη συνύπαρξη 400 χρόνων των δύο λαών, σε όλες τις γενετικές έρευνες των Ελλήνων αποκαλύφθηκε ελάχιστη διείσδυση μογγολικού DNA. O πληθυσμός της Τουρκίας είναι το αποκύημα επιμειξίας ντόπιων της Ανατολίας με Μογγόλους. Σήμερα, ωστόσο, οι Τούρκοι κατά ένα μεγάλο ποσοστό είναι πιο κοντά στους βαλκανικούς πληθυσμούς, γεγονός που μαρτυρά γονιδιακή ροή από Έλληνες και άλλους λαούς προς αυτούς.
- Έλληνες και Σλάβοι της FYROM: Γενετικές έρευνες σε πληθυσμιακό δείγμα από τη FYROM έδειξαν μεγαλύτερη γενετική συγγένεια με τους Βούλγαρους, έπειτα με τους Σέρβους και μετά με τους Κροάτες. Τα αποτελέσματα αυτά τους εντάσσουν στους σλαβικούς λαούς και όχι στους αρχαίους Μακεδόνες, όπως οι ίδιοι ισχυρίζονται.
- Έλληνες και Βούλγαροι: Με βάση τις συχνότητες δύο γονιδίων (HLA-A και Β) που καθορίζουν λευκοκυτταρικά αντιγόνα, συγκροτήθηκε φυλογενετικό δέντρο και βρέθηκε ότι οι Βούλγαροι είναι πιο στενά γενετικά συγγενείς με τους Τούρκους, τους Αρμένιους και τους Ιταλούς, ενώ οι Έλληνες και οι Ελληνοκύπριοι συγκροτούν ενιαίο φυλογενετικό κλάδο. Τα αποτελέσματα παρέχουν ισχυρή γενετική υποστήριξη σε ιστορικά δεδομένα ότι η γενετική σύσταση των κατοίκων της Ελλάδας διαφέρει από αυτή των κατοίκων της Βουλγαρίας.
- Έλληνες και Αλβανοί: Από τη σύγκριση της γενετικής σύστασης Αλβανών, συμπεριλαμβανομένων και οικονομικών μεταναστών στη χώρα μας, προκύπτει ότι έχουν διαφορετικό γενετικό προφίλ από τους Έλληνες. Μάλιστα, η πληθυσμιακή ομάδα των Τόσκηδων (κάτοικοι της νότιας Αλβανίας) ομαδοποιείται πιο κοντά με τους Έλληνες παρά με τους Γκέγκηδες (κατοίκους της βόρειας Αλβανίας).
Ελληνικές υποομάδες
Παράλληλα, αναλύθηκε η γενετική σύσταση Ελλήνων διάφορων φυλών από περιοχές ιστορικής σημασίας, αλλά και πρόσφυγες της Μ. Ασίας.
- Σαρακατσάνοι: Δείχνουν μεγάλη γενετική ομοιότητα με τον υπόλοιπο πληθυσμό, κατά τον Κ. Τριανταφυλλίδη το 80% περίπου του σημερινού μιτοχονδριακού DNA αποθέματος των Σαρακατσαναίων προέρχεται από προγόνους που ζούσαν κατά την Ύστερη Παλαιολιθική εποχή στον ελλαδικό γεωγραφικό χώρο.
- Βλάχοι: Από τις πολυμορφικές αλληλουχίες Alu διάφορων βαλκανικών βλάχικων πληθυσμών, προκύπτει ότι οι Βλάχοι δεν αποτελούν μια γενετικά ομοιογενή ομάδα. Οι περισσότεροι πληθυσμοί των Βλάχων είναι γενετικά πιο κοντά στους Έλληνες, παρά στους Ιταλούς, κάτι το οποίο επιβεβαιώνει την άποψη ότι οι Βλάχοι προέκυψαν από εκλατινισμένο ελληνικό πληθυσμό (με πιθανές επιγαμίες με Ρωμαίους).
- Ρομά: Εξέταση δεικτών DNA από Έλληνες Ρομά, αλλά και Ρομά που ζουν στην Ευρώπη έδειξε ότι η σύσταση του χρωμοσώματος Y ανήκει στη γενεαλογική υποαπλοομάδα VJ-68, που εντοπίζεται κυρίως στην Ινδία και το Πακιστάν.
- Μικρασιάτες: Στο φυλογενετικό δέντρο που συγκροτήθηκε, το πληθυσμιακό δείγμα των Ελλήνων προσφυγικής καταγωγής από τη Μ. Ασία και τον Πόντο βρίσκεται μεταξύ των πληθυσμιακών δειγμάτων της Χίου (κυρίως) και της Ανατολικής Κρήτης. Ο προσφυγικής καταγωγής πληθυσμός που κατοικεί στο Πλατύ Ημαθίας, όπου εγκαταστάθηκαν μετά το 1923 πολλοί Έλληνες, κυρίως από την Καππαδοκία, παρουσιάζει μεγαλύτερη γενετική ομοιότητα με τον πληθυσμό της ηπειρωτικής Ελλάδας παρά με τον Τουρκικό.
- Πομάκοι: Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι του νομού Ροδόπης παρουσιάζουν κοινά γενετικά χαρακτηριστικά. Ένα πολύ χαρακτηριστικό τους στοιχείο είναι η παραλλαγή της αιμοσφαιρίνης που ονομάζεται αιμοσφαιρίνη HbO – Arab, που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη συχνότητα παγκοσμίως στους Έλληνες Πομάκους και δημιουργήθηκε πριν 2.000 χρόνια περίπου. Γενετικά πλησιέστεροι προς τους Πομάκους είναι οι Έλληνες και οι Βούλγαροι, παρά οι Τούρκοι.
Συμπερασματικά, η γενετική κληρονομιά των σημερινών κατοίκων της Ελλάδας αντικατοπτρίζει τη συνέχεια 3.500 χρόνων του Ελληνικού Έθνους. Γενετικά αμιγείς πληθυσμοί δεν υπάρχουν, αυτό είναι γεγονός. Οι Έλληνες εξελίχθηκαν δεχόμενοι γενετικές επιδράσεις από άλλους λαούς, αλλά ποτέ δεν έσβησε το γενετικό αποτύπωμα των πληθυσμών του Αιγαίου της Εποχής του Χαλκού. Συνεπώς, μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι είμαστε απόγονοι όλων αυτών των σημαντικών αρχαίων Ελλήνων, αλλά χωρίς να επαναπαυόμαστε στην ιδέα ενός ένδοξου παρελθόντος. Γιατί, όσο πιο συχνά και αστόχαστα επικαλούμαστε το ένδοξό μας παρελθόν, τόσο πιο ανασφαλείς αισθανόμαστε για το αδύναμο παρόν μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Greeks really do have near-mythical origins, ancient DNA reveals, science.org. Διαθέσιμο εδώ
- Genetic origins of the Minoans and Mycenaeans, nature.com. Διαθέσιμο εδώ
- The genomic history of the Aegean palatial civilizations, cell.com. Διαθέσιμο εδώ
- 16o SYNEDRIO MORIAKHS BIOLOGIAS & GENETIKHS, youtube.com. Διαθέσιμο εδώ
- Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης, Η Γενετική Καταγωγή των Ελλήνων, Εκδόσεις Κυριακίδη, 2016
- Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης, Η Γενετική Ιστορία της Ελλάδας, Β’ Έκδοση, Εκδόσεις Κυριακίδη, 2014
- Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης, Η Γενετική Ιστορία των Ελλήνων – Το DNA των Ελλήνων, Εκδόσεις Κυριακίδη, 2020
- Θεόδωρος Γ. Γιαννόπουλος, Πόθεν και Πότε οι Έλληνες, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2014
- Τι δείχνει το DNA των Ελλήνων και των άλλων Βαλκανικών λαών (Β’ μέρος), protothema.gr. Διαθέσιμο εδώ
