Της Πέγκυς Παναγοπούλου,
Από τα βάθη της προϊστορίας μέχρι σήμερα, ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα των κοινωνιών ήταν η αέναη εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος. Ακόμα και σήμερα –εποχή πλήρους αποδιοργάνωσης, αλλά και ηθικής και πνευματικής απαξίας– σώζονται εμβληματικές προσωπικότητες, άνθρωποι «ελεύθεροι» και ικανοί να συνθλίψουν τον νοσηρό κοινωνικό ιστό, προκειμένου να διαφωτίσουν και να κατευθύνουν τους συνανθρώπους τους στην αναζήτηση των ουσιωδών εκείνων στοιχείων που δύνανται να στοιχειοθετήσουν το ευ ζην.
Με τον όρο πνευματικοί άνθρωποι (διανοούμενοι) εννοούμε τους ανθρώπους εκείνους, που προέρχονται –συνήθως– από τους χώρους των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών, οι οποίοι έχοντας πραγματώσει το ιδεώδες της πολύπλευρης και ουσιαστικής μόρφωσης, κατέχουν καίριες θέσεις στον κοινωνικό μηχανισμό, κατορθώνοντας έτσι να ασκήσουν επιρροή στο πλήθος.
Πιο συγκεκριμένα, ο πνευματικός άνθρωπος είναι ο πρώτος που καλείται —αν αναλογιστούμε τα πνευματικά και ψυχικά αποθέματά του– να αναμετρηθεί με τις γητεύτρες σειρήνες, που παρασύρουν και αποπροσανατολίζουν το πλήθος. Είναι αυτός, ο οποίος με την οξύνοια και τον μεστό λόγο που διαθέτει, δύναται να αφυπνίσει το κοινό για τα κοινωνικά και πολιτικά τεκταινόμενα και να επηρεάσει με την υπεύθυνη στάση και φωνή του την πορεία της κοινωνίας. Με στοχευμένη παρέμβαση, συλλαμβάνει και καταθέτει με διορατικότητα τα προβλήματα και τις ανάγκες του τόπου του και γίνεται φορέας οραμάτων και αξιών, αποτελώντας έτσι πηγή έμπνευσης για τους νεότερους.
Και αυτό ακριβώς αποτελεί το μεγαλύτερο στοίχημα για έναν πνευματικό άνθρωπο, να μεταλαμπαδεύσει, δηλαδή, τις αξίες ενός πρότυπου βίου και να ενεργοποιήσει τη νέα γενιά, η οποία σταδιακά απεμπολεί τα ουσιώδη της ζωής και στρέφεται σε εφήμερες απολαύσεις. Αναλυτικότερα, ύψιστο καθήκον των διανοουμένων είναι να περισώσουν την ηθική υπόσταση των νέων, καλλιεργώντας τους την «εμπιστοσύνη» απέναντι στις πανανθρώπινες αξίες, που εξευγενίζουν την ανθρώπινη προσωπικότητα και συμβάλλουν στη στερέωση της συλλογικής ευτυχίας.
Επιπλέον, συμμετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή, ενώ δε διστάζει να αναμετρηθεί και να ορθώσει το μεγαλειώδες ανάστημά του απέναντι στην πολιτική ηγεσία, αντιτασσόμενος στη διαφθορά και στη δημαγωγία των καρεκλοκένταυρων πολιτικών, που προτάσσουν ιδιοτελή συμφέροντα έναντι του κοινού καλού.
Ο γνήσιος πνευματικός άνθρωπος έχει υποχρέωση να αντιστέκεται στην ευτελή καλοπέραση σημείο των καιρών μας!– και να μάχεται άοκνα για την πρόοδο και την ευημερία του κοινωνικού συνόλου, απορρίπτοντας τον ιδεαλιστικό αναχωρητισμό. Όπως έλεγε ο Νίτσε: «Για όσους επιλέγουν τη σκέψη και τη γνώση δεν υπάρχουν χαρούμενες ζωές», θέλοντας –προφανώς– να καταδείξει την αέναη στράτευση και την αεικίνητη φύση του πνευματικού ανθρώπου. Επιπρόσθετα, με το κύρος και την πνευματική εντιμότητα που διαθέτει, αν μη τι άλλο (οφείλει να) αποτελεί στυλοβάτης και προαγωγός του δημοκρατικού οικοδομήματος και θεματοφύλακας των ηθικοπνευματικών αξιών της κοινωνίας.
Πνευματικός άνθρωπος δεν είναι, βέβαια, ο παντογνώστης ή η κινητή βιβλιογραφία –όπως συνήθως υπαινίσσεται–, αλλά ο άνθρωπος εκείνος, που στο δίλημμα μεταξύ χρέους και ναρκισσισμού, «δημιουργικού» αυτοεγκλεισμού και στράτευσης, επιλέγει να στρατευτεί και να έρθει σε ρήξη –αν χρειαστεί– με την κοινωνία. Είναι εκείνος ο οποίος «σπάει» τον προστατευμένο γυάλινο πύργο του και ρίχνεται στον αγώνα για την αναζήτηση της αλήθειας. Όσες οικτρές πλάνες και αν προσπαθήσουν να ανακόψουν την προσπάθεια ανάσυρσης της κοινωνίας από το σκοτάδι στο φως, παραμένει ανεπηρέαστος, σταθερός και σιωπηλός, αντιμετωπίζοντας υπομονετικά την αδιαφορία και τον ψόγο, ενώ περιμένει την –αδιαμφισβήτητη– δικαίωσή του.
Η πνευματική ηγεσία, λοιπόν, δεν δύναται να περιχαρακώνεται μέσα σε καλούπια, να μεροληπτεί υπηρετώντας κοντόφθαλμες ιδιοτέλειες και να καπηλεύεται τις ύψιστες αξίες και τα ιδανικά, βυθίζοντας στη λήθη ολόκληρες κοινωνίες. Όπως εύστοχα επισημαίνει ο σύγχρονος φιλόσοφος Χρήστος Γιανναράς: «Πνευματικός άνθρωπος, αν υπάρχει τέτοιος όρος, είναι ο άνθρωπος ελεύθερος από την ανάγκη». Αυτή η ελευθερία δεν μπορεί να περιοριστεί, παρά μόνο να γίνει λυσιτελής λόγος στα χέρια του πνευματικού ανθρώπου.
Στον ανυπέρβλητο Χ.Γ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η χρησιμότητα του πνευματικού ανθρώπου, eleftheria.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πνευματικοί άνθρωποι: Εξορία ή στράτευση, avgi.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η ευθύνη του πνευματικού ανθρώπου, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
