Της Χρυσοβαλάντου Μανουσαρίδου,
«Έχουμε τις παλλακίδες για απόλαυση και τις νόμιμες συζύγους για να μας δίνουν τέκνα», είναι η γνωστή ρήση αρχαίου ρήτορα που αποκαλύπτει μια ολόκληρη κοσμοθεωρία της αρχαιότητας, πολύ διαφορετική από τη δική μας. Ο θεσμός της πορνείας ήταν ευρέως διαδεδομένος κατά την αρχαιότητα και καθόλου κατακριτέος, σε σύγκριση με τους επόμενους αιώνες. Οι εταίρες φρόντιζαν για τη σωματική, σεξουαλική και πνευματική (!) ανύψωση των ανδρών και ο ρόλος τους ήταν ιδιαίτερα ευεργετικός για την ανδρική κοινότητα.
Για να καταλάβουμε την «αξία» της εταίρας στην Ελλάδα (κυρίως στην Αθήνα) αξίζει να δούμε συνολικότερα τον ρόλο της γυναίκας την εποχή εκείνη. Είναι γνωστό ότι η πατριαρχική κοινωνία της Αθήνας, όσο δημοκρατική και αν πιστεύουμε πως υπήρξε, με τις γυναίκες ήταν άκρως συντηρητική και απόλυτη. Οι γυναίκες δεν ήταν ελεύθερες να κάνουν τίποτα μόνες τους, ήταν συνεχώς υπό την κηδεμονία κάποιου -όσο ήταν ανύπαντρες υπό την προστασία του πατέρα τους και αργότερα του συζύγου τους- και είχαν ως μόνο μέλημά τους την τεκνοποίηση και τη συντήρηση του οίκου.
Η γυναίκα, λοιπόν, ως νόμιμη σύζυγος είχε πολλές ασχολίες εντός του οίκου και οι κοινωνικές συναναστροφές ήταν ελάχιστες. Τις ανάγκες των ανδρών, που σύχναζαν καθημερινά έξω από το σπίτι, καλούνταν να καλύψουν οι εταίρες. Γυναίκες μορφωμένες, ελευθέρων ηθών, ήταν η καλύτερη συντροφιά των ανδρών σε συμπόσια και εκδηλώσεις. Η καταγωγή τους ήταν ταπεινή. Προέρχονταν από μέτοικους ή ήταν δούλες που αγοράστηκαν. Ελεύθερες να γυρίζουν, μάθαιναν μουσική και χορό. Η συναναστροφή με μορφωμένους άνδρες της εποχής, φιλοσόφους και σοφιστές, τους προσέδιδε σοφία και μια ακαταμάχητη γοητεία που δύσκολα κάποιος μπορούσε να αντισταθεί. Η ευφυΐα και οι γνώσεις που αποκτούσαν τις έκανε πολύ καλύτερες συνομιλήτριες από ό,τι οι νόμιμες σύζυγοι, οι οποίες δε λάμβαναν καμία μόρφωση, επομένως υστερούσαν σε σοφία και πνεύμα. Πολλοί Αθηναίοι πολίτες σύναπταν κανονικό δεσμό με τις εταίρες. Ο Περικλής αποτελεί το πιο τρανταχτό παράδειγμα επιφανούς ανδρός που χώρισε τη νόμιμη σύζυγό του για μια εταίρα, την Ασπασία.
Είναι σημαντικό να κάνουμε μια διάκριση ανάμεσα στις εταίρες και τις παλλακίδες. Πολλές φορές αναφερόμαστε και με τους δύο όρους εννοώντας την εκδιδόμενη γυναίκα, ωστόσο υπάρχουν βασικές διαφορές. Οι εταίρες ήταν πόρνες πολυτελείας που χρέωναν αδρά για να πλαγιάσουν με κάποιον άνδρα, κέρδιζαν και διαχειρίζονταν μόνες τους τα χρήματά τους (συχνά υπήρχε κάποιος μαστροπός για «προστασία»), πλήρωναν φόρους στο κράτος και ήταν ελεύθερες να κάνουν ό,τι ήθελαν. Οι παλλακίδες από την άλλη ήταν νόμιμες ερωμένες κάποιου άνδρα, οι οποίες είτε ζούσαν μαζί του –μετά από δική του προτροπή– είτε σε δικό τους σπίτι, είχαν όμως αποκλειστική σχέση και δεν επιτρεπόταν να συνευρίσκονται με άλλους. Συνήθως ήταν κόρες πτωχών που αδυνατούσαν να τις προικίσουν για να παντρευτούν, ή σπανιότερα μέτοικοι και δούλες. Στην εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου, για να αντιμετωπιστεί η μείωση του πληθυσμού, κάθε Αθηναίος πολίτης υποχρεώθηκε να πάρει εκτός από τη νόμιμη σύζυγό του και μια άλλη, παλλακίδα, ξένη, ελεύθερη, ώστε τα παιδιά που έκαναν να νομιμοποιηθούν ως γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες. Υπό κανονικές συνθήκες, παιδιά από παλλακίδες ή εταίρες δεν αναγνωρίζονταν ως παιδιά του οίκου.
Κατά κύριο λόγο, δεν ήταν η σοφία και οι γνώσεις αυτό που γοήτευε τους άνδρες, αλλά η φροντίδα και η περιποίηση των εταίρων. Ο κωμικός ποιητής Άμφις τονίζει: «Μία φιλενάδα δεν είναι πάντα πιο αξιαγάπητη από μία σύζυγο; Και βέβαια είναι και υπάρχει ένας σοβαρός λόγος για αυτό: όσο κι αν δεν σου αρέσει η γυναίκα σου, ο νόμος σε αναγκάζει να την κρατήσεις κοντά σου. Η φιλενάδα αντίθετα, γνωρίζει πως δεν δένεται μαζί της ένας εραστής παρά μονάχα αν τον φροντίζει. Αλλιώς θα τον κάνει να ψάξει για άλλην…». Το ταπεραμέντο τους, η ιδιαίτερη ομορφιά τους, το πνεύμα και η επιθυμία τους να γίνονται αρεστές στους άνδρες καθιστούσαν τις εταίρες ακαταμάχητες. Μια συνήθεια που σήμερα αποδοκιμάζεται, κάποτε υπήρξε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των αρχαίων Ελλήνων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mosse, Claude (2008), Η γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμα
- mixanitouxronou.gr, “Έχουμε τις παλλακίδες για την απόλαυση και τις συζύγους για να μας δίνουν νόμιμα τέκνα”. Έτσι αντιμετώπιζαν οι Αθηναίοι τις γυναίκες της πόλης. Είχαν όμως διαφορετική άποψη για τις εταίρες…Διαθέσιμο εδώ
