Του Στέλιου Δουλγέρη,
Είναι βέβαιο, αγαπητοί φίλοι, πως όλοι έχουμε ως ανάμνηση από τα παιδικά μας χρόνια την εικόνα του Δαίδαλου και του Ίκαρου να πετούν με τα τεχνητά φτερά τους στον ουρανό. Σίγουρα έχουμε ακούσει στα μαθητικά μας χρόνια τον μύθο του Θησέα, του Μινώταυρου, του λαβύρινθου και της περίφημης πτήσης των δύο ανδρών, οι οποίοι πραγματοποίησαν το ασύλληπτο –για τους προγόνους μας– εγχείρημα να πετάξουν στον αέρα σαν τα πουλιά. Ποιός είναι, όμως, και τί συμβολίζει ο συγκεκριμένος μύθος; Αυτό θα εξετάσουμε στο παρόν άρθρο.
Ο Δαίδαλος είναι ο μεγαλύτερος εφευρέτης της ελληνικής μυθολογίας. Σε αυτόν απέδιδαν οι αρχαίοι Έλληνες την κατασκευή του καταρτιού με πανί στα καράβια, την επινόηση και τη δημιουργία αγαλμάτων, την οικοδόμηση της πανέμορφης Αθήνας, την οικοδόμηση των παλατιών της Κνωσού, τον σχεδιασμό του λαβυρίνθου της και άλλα πολλά. Άλλωστε, το φανερώνει και το καθαρά συμβολικό του όνομα (Δαίδαλος<δαιδάλλω: φιλοτεχνώ και δαίδαλμα: περίτεχνο έργο τέχνης).
Ήταν τόσο ικανός τεχνίτης, που όσοι έβλεπαν τα αγάλματά του τα περνούσαν για ζωντανά. Όταν μια νύχτα είδε ο Ηρακλής το άγαλμα που είχε φτιάξει προς τιμήν του ο Δαίδαλος στην Πίσα, τρόμαξε και του πέταξε μια πέτρα, αφού το νόμισε για πραγματικό άνθρωπο (Ἀπολλοδώρου Βιβλιοθήκη, 2, VI, 3). Καταγόταν από την Αθήνα και είχε μια αδελφή, την Πέρδικα, που είχε έναν γιο, τον Τάλω.
Ο Τάλως έγινε μαθητής του θείου του. Ήταν ιδιαίτερα ευφυής και εφευρετικός πράγμα που –δυστυχώς– προκάλεσε αισθήματα ζήλιας στον Δαίδαλο, ο οποίος φοβήθηκε πως ο Τάλως μπορεί μια μέρα να του αποσπάσει τη δόξα που τον περιέβαλε. Όταν κάποτε τον είδε να κόβει μια ξύλινη βέργα με τη βοήθεια της μασέλας ενός φιδιού (στην ουσία να εφευρίσκει το πριόνι), το μυαλό του θόλωσε από τον φθόνο και τον σκότωσε, σπρώχνοντάς τον από την ακρόπολη των Αθηνών.
Γι’ αυτό το έγκλημα καταδικάστηκε από τον Άρειο Πάγο σε εξορία στην Κρήτη. Εκεί, ωστόσο, ο βασιλιάς Μίνωας τον υποδέχτηκε πολύ εγκάρδια, αφού η φήμη των αριστουργημάτων του ήταν γνωστή παντού. Έτσι, ο Δαίδαλος φιλοτέχνησε το νέο παλάτι του Μίνωα, το οποίο γέμισε πανέμορφα δημιουργήματα και τον περίφημο λαβύρινθο, στον οποίο «όποιος έμπαινε… ήταν αδύνατο να βγει. Γιατί στους πολύστροφους διαδρόμους χανόταν η μυστική έξοδος» (Ἀπολ. Βιβλιοθήκη 3, XV, 8).
Εκείνα τα χρόνια, παντρεύτηκε μια υπηρέτρια του Μίνωα, τη Ναυκράτη, με την οποία απέκτησε έναν γιο, τον Ίκαρο. Όταν ο Θησέας ήρθε στην Κρήτη, για να σκοτώσει τον Μινώταυρο και να απαλλάξει την Αθήνα από τον φόρο αίματος στον Μίνωα, η Αριάδνη –όπως είναι γνωστό– τον ερωτεύτηκε και ζήτησε από τον Δαίδαλο να της πει τον τρόπο, για να βγει από το λαβύρινθο. Εκείνος της έδωσε τον περίφημο «μίτο της Αριάδνης» και έτσι –με τη βοήθειά του– πραγματοποίησαν το σχέδιό τους.
Όταν ο Μίνωας κατάλαβε τί είχε συμβεί, εξαγριώθηκε και έκλεισε τον Δαίδαλο και τον γιό του σε μια φυλακή. Εκεί, η μόνη διέξοδος ήταν από τον αέρα, πράγμα που ενέπνευσε τον μεγάλο εφευρέτη Δαίδαλο. Έτσι, μαζεύοντας τα πεσμένα φτερά των πουλιών και κολλώντας τα με κερί, κατασκεύασε δύο μεγάλα ζευγάρια φτερούγες, ένα για εκείνον και ένα για τον γιο του. Προτού πραγματοποιήσουν την πτήση τους, ο Δαίδαλος έδωσε ως συμβουλή στον Ίκαρο «να μην πετάει ούτε πολύ ψηλά, για να μην λιώσει από τον ήλιο η κόλλα και πέσουν τα φτερά, ούτε πάλι πολύ χαμηλά, για να μη διαλυθούν απ’ την υγρασία της θάλασσας.» (Ἀπολ. Βιβλιοθήκης Ἐπιτομή I, 12).
Ο Ίκαρος, ωστόσο, αμέλησε τις συμβουλές του πατέρα του και, μεθυσμένος από τη μαγεία της πτήσης, άρχισε να πετά πολύ ψηλά, με αποτέλεσμα να λιώσει το κερί και να πέσει από τον ουρανό πάνω σε έναν βράχο δίπλα στην Ικαρία, που οι ντόπιοι –σήμερα– ονομάζουν «βράχο του Ίκαρη». Έτσι, ο Δαίδαλος, ανεπιθύμητος στην πατρίδα του και στην Κρήτη και χωρίς κανέναν πια στον κόσμο, αναγκάστηκε να καταφύγει για ασφάλεια στη μακρινή Σικελία.
Ας περάσουμε στην ερμηνεία της διήγησής μας. Στον συγκεκριμένο μύθο, βλέπουμε με πολύ όμορφο τρόπο πώς πραγματώνεται το τετράπτυχο «ἅτη-ὕβρις-νέμεσις-τίσις», το οποίο πίστευαν απόλυτα οι αρχαίοι Έλληνες. Αποτελεί επαναλαμβανόμενο μοτίβο σε όλες σχεδόν τις τραγωδίες και σύνηθες «ηθικό δίδαγμα» των αρχαίων μύθων. Στην παρούσα ιστορία επαναλαμβάνεται δύο φορές, τόσο στον Δαίδαλο όσο και στον Ίκαρο.
Ο Δαίδαλος, τυφλωμένος από τη ματαιοδοξία και τον φθόνο (ἅτη), σκοτώνει τον ανιψιό του. Αργότερα, τολμά να επιχειρήσει κάτι, το οποίο δεν προορίζεται για τους ανθρώπους: Να πετάξει στον ουρανό. Αυτή η αλαζονική συμπεριφορά (ὕβρις) προκαλεί την οργή των θεών (νέμεσις), που τον τιμωρούν με την πιο σκληρή τιμωρία (τίσις), να χάσει τον γιο του. Αντίστοιχα, ο Ίκαρος, «ἀμελήσας τῶν τοῦ πατρός ἐντολῶν, ψυχαγωγούμενος ἀεὶ μετέωρος ἐφέρετο» (Ἀπολ. Βιβλιοθήκης Ἐπιτομή I, 13). Η αμέλειά του αυτή οδήγησε στη δίκαιη τιμωρία του, για την οποία είναι ο ίδιος υπεύθυνος, αφού ενώ προειδοποιήθηκε, δε φρόντισε να προστατευτεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ἀπολλόδωρος (1984), Βιβλιοθήκη, Αθήνα: Εκδόσεις Αδελφών Τολίδη
- Κακριδής, Ι. (1986), ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, ΟΙ ΗΡΩΕΣ, τόμος 3, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
