Της Βικτώριας Βενιού,
«Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), Η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του» τιτλοφορείται η περιοδική έκθεση που φιλοξενεί η Εθνική Πινακοθήκη από τις 5 Ιουλίου του 2022 έως τις 28 Φεβρουαρίου του 2023. Τα ζωγραφικά έργα, τα σχέδια και τα προσωπικά αντικείμενα του καλλιτέχνη που εκτίθενται διατρέχουν όλες τις χρονικές περιόδους της ζωής του, καθώς και τις πόλεις όπου έζησε αποτυπώνοντας την ιδιοσυγκρασία του.
Τα περισσότερα έργα, σχέδια και τεκμήρια του Παρθένη ανήκουν στην Εθνική Πινακοθήκη. Συγκεκριμένα, προέρχονται κατά κύριο λόγο από όσα κληρονόμησε από τα δύο παιδιά του ζωγράφου. Παράλληλα, η έκθεση εμπλουτίζεται και από σημαντικά έργα από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές. Ο συνδυασμός αυτός συντείνει στο να παρουσιαστεί το έργο της ζωής του καλλιτέχνη με σαφήνεια, απλότητα και συνάμα ενδιαφέρον. Η ζωγραφική του παρουσιάζει χωρίς αμφιβολία μεγάλη ποικιλία. Απεικονίζονται θρησκευτικά μοτίβα, τοπία, μυθολογικές και αλληγορικές σκηνές, προσωπογραφίες και νεκρές φύσεις. Η έμπνευσή του φαίνεται να προέρχεται από την αρχαία και τη βυζαντινή τέχνη, αλλά και από τα νεότερα ρεύματα όπως τον ιμπρεσιονισμό και τον μεταϊμπρεσιονισμό, το συμβολισμό και την Art Nouveau. Παρόλα αυτά, όπως διαφαίνεται στην έκθεση, ο καλλιτέχνης κατόρθωσε να διαμορφώσει ένα δικό του προσωπικό ύφος μέσω του οποίο εκφραζόταν και μεταλαμπάδευε τις ιδέες του στο κοινό, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο μια καινούρια πνοή στην νεοελληνική τέχνη.
Η πορεία του Κωνσταντίνου Παρθένη — γεννηθείς στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 10 Μαΐου του 1878 — διέσχισε πολλές χώρες όπου και εξελίχθηκε τόσο ως άτομο, όσο και ως καλλιτέχνης. Η καλλιτεχνική του διαδρομή ξεκίνησε πιθανότατα από τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής στην Αίγυπτο κατά τα έτη 1894. Το 1895 και για δύο χρόνια πήγε στη Βιέννη, όπου ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών και στο Ωδείο. Αργότερα, το 1903 ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα όπου συμμετείχε στη Διεθνή Έκθεση των Αθηνών, στην οποία τιμήθηκε με αργυρό μετάλλιο. Κατά την παραμονή του για πέντε χρόνια στην Ελλάδα, ταξίδεψε σε ποικίλα μέρη ζωγραφίζοντας και αγιογραφώντας εκκλησίες.
Από το 1909 ως το 1914 έζησε στο Παρίσι, όπου έλαβε μέρος σε διάφορα σαλόνια και τιμήθηκε με βραβεία. Κατά την επιστροφή του στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε για ένα διάστημα στην Κέρκυρα και τότε έλαβε την ελληνική υπηκοότητα, ενώ έγινε μέλος της λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής ομάδας «Συντροφιά των Εννιά». Το 1917, ήρθε να διαμείνει οριστικά στην Αθήνα, ιδρύοντας μαζί με άλλους καλλιτέχνες την «Ομάδα Τέχνη». Το 1919, κατά παραγγελία του «Αττικού Συνδέσμου», αγιογράφησε το ναό του Αγίου Αλεξάνδρου. Πέραν τούτου, έναν χρόνο αργότερα παρουσίασε στο Ζάππειο μεγάλη έκθεση, για την οποία τιμήθηκε με το Εθνικόν Αριστείον Γραμμάτων και Τεχνών και καθιερώθηκε ως ζωγράφος. Αυτό, βεβαίως, είχε ως αποτέλεσμα να ξεσηκωθεί θύελλα αντιδράσεων από τη μεριά των συντηρητικών ακαδημαϊκών.
Το 1934, έλαβε μέρος στη Μπιενάλε της Βενετίας, το 1937 στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού, κερδίζοντας χρυσό βραβείο, ενώ το 1938 οργάνωσε έκθεση στο πλαίσιο της Μπιενάλε της Βενετίας, όπου το έργο του «Ευαγγελισμός» αγοράστηκε από το Μουσείο της Βενετίας.
Ως προς το διδακτικό του έργο, οφείλει να αναφερθεί πως το 1929 διορίστηκε καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών. Με τους συναδέλφους του δεν υπήρχαν σε καμία περίπτωση φιλικές σχέσεις, ανάμεσα στους μαθητές του όμως υπήρξε πολύ αγαπητός. Στη Σχολή δίδαξε ως το 1947, οπότε και παραιτήθηκε. Από το 1948, φαίνεται πως ο Παρθένης κλείστηκε στον εαυτό του και αυτό τον εμπόδισε να έχει ουσιαστική επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Το γεγονός ότι βραβεύθηκε σε πανελλήνιο διαγωνισμό με βραβεία που εν τέλει δεν του απονεμήθηκαν, σε συνάρτηση με την αποχώρησή του από τη Σχολή και μια μακροχρόνια διένεξη με το Δήμο Αθηναίων έπαιξαν ρόλο στην περαιτέρω απομόνωσή του. Ύστερα, το 1954 του απονεμήθηκε το παράσημο του Ταξιάρχη του Βασιλέως Γεωργίου Α’ και το 1965 το παράσημο του Χρυσού Ταξιάρχη του Φοίνικος, ενώ το 1966 οι μαθητές του οργάνωσαν στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο έκθεση έργων του από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, στην οποία όμως ο ίδιος δεν παρέστη.
Η έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης αποτελεί τρανταχτή απόδειξη ότι ο Παρθένης πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα της νεοελληνικής τέχνης, το οποίο διαφαίνεται από τη συμβολή του έργου του, την προσφορά του στη διδασκαλία, αλλά και από τις ακραίες αντιδράσεις που εκφράστηκαν για το πρόσωπο και το έργο του, καθιστώντας τον κατά αυτόν τον τρόπο ρηξικέλευθο καλλιτέχνη της εποχής του 20ού αιώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Παρθένης Κωνσταντίνος, nationalgallery.gr, διαθέσιμο εδώ
- Κωνσταντίνος Παρθένης, η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του, nationalgallery.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εθνική Πινακοθήκη: Η ιδανική Ελλάδα του Κωνσταντίνου Παρθένη, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
