Του Ιωάννη Περγαντή,
Ένας από τους πολλούς παράγοντες, ο οποίος ευθύνεται για την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, είναι η άνοδος και τελικά η επικράτηση του Χριστιανισμού, με τον εκτοπισμό των «Παλαιών Θεοτήτων» του ελληνικού/ρωμαϊκού πανθέου. Στο πλαίσιο αυτών των θρησκευτικών ανατροπών/αναθεωρήσεων, έλαβε μέρος η τελευταία εμφύλια διαμάχη μεταξύ του ανατολικού και δυτικού μέρους της αυτοκρατορίας στην περίφημη μάχη του Φρίγδου ποταμού.
Τον Μάιο του 392 μ.Χ., ο Βαλεντινιανός Β’, αυτοκράτορας της Δύσης, εντοπίζεται κρεμασμένος στο δωμάτιο του στη βασιλική του οικία στην Γαλατία. Πολλοί αποδίδουν τον θάνατό του σε αυτοκτονία, αλλά το επικρατέστερο σενάριο θέλει τον Αρβογάστη, στρατιωτικό διοικητή της Δύσης, να είναι ο πιθανός δολοφόνος του αυτοκράτορα λόγω προσωπικών διαφορών μεταξύ των δύο ανδρών. Ο Αρβογάστης, ενώ ήταν ο επόμενος στην ιεραρχία για διαδοχή, δεν μπόρεσε να διεκδικήσει τη θέση καθώς ήταν «βάρβαρος» και όχι εκ γενετής Ρωμαίος. Έτσι, ο στρατός της Δύσης ανακήρυξε ως αυτοκράτορα τον Φλάβιο Ευγένιο, αρχιγραμματέα του Βαλεντινιανού. Ο Ευγένιος είχε την ένθερμη στήριξη του στρατού και της Συγκλήτου λόγω της στάσης του υπέρ του ειδωλολατρισμού και της παλαιάς θρησκείας, επιδιώκοντας την αποκατάστασή της στη δημόσια και πολιτική ζωή της αυτοκρατορίας.
Αυτή η στροφή προς τον παγανισμό δεν άρεσε καθόλου στον Θεοδόσιο Α΄, αυτοκράτορα της ανατολής. Στην ιστορία, ο Θεοδόσιος έχει μείνει ως πολέμιος της παλαιάς θρησκείας αλλά και για τις προσπάθειές του για την απόλυτη επικράτηση του Χριστιανισμού, με την καταστροφή ναών, την ψήφιση νόμων που ευνοούν τους χριστιανούς υπηκόους αλλά και για την απόφαση του τερματισμού των Ολυμπιακών Αγώνων. Τα νέα των εξελίξεων στη Δύση δεν άρεσαν καθόλου στον Θεοδόσιο, ο οποίος προέβη σε δραστικά μέτρα. Αρχικά, παρά την αποστολή πρεσβείας από τον Ευγένιο, ο Θεοδόσιος δεν τον αναγνώρισε ως αυτοκράτορα της Δύσης, ανακηρύσσοντας τον γιο του, Ονώριο, ως καίσαρα του δυτικού μέρους. Έπειτα, μετά από προετοιμασίες οι οποίες διήρκησαν περίπου δύο χρόνια, ο Θεοδόσιος εκστράτευσε εναντίον του Ευγένιου με στόχο την αποκατάσταση της τάξης στον δυτικό θρόνο.
Ο ανατολικός στρατός δεν βρισκόταν σε πλήρη πολεμική κατάσταση και για αυτό το λόγο οι 20.000 στρατιώτες (από τους συνολικούς 50.000) ήταν μισθοφόροι γοτθικής καταγωγής. Το αντίπαλο στρατόπεδο βρίσκονταν σε καλύτερη πολεμική κατάσταση, με ρωμαϊκές λεγεώνες της Γαλατίας και Ιβηρίας, αλλά και αυτοί είχαν μισθοφορικά σώματα στον στρατό τους (Φράγκοι και Αλλαμάνοι, οι οποίοι θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη διεξαγωγή της μάχης). Οι δύο στρατοί στρατοπέδευσαν στη σημερινή δυτική Σλοβενία, κατά μήκος του ποταμού Φρίγδου (σημερινός Vipava). Χαρακτηριστικό της μάχης που ακολούθησε ήταν οι έντονες θρησκευτικές αναφορές των δύο πλευρών. Από τη μία, ο στρατός του Ευγένιου έφερε στις ασπίδες του παγανιστικές απεικονίσεις (κυρίως του Ηρακλή), ενώ είχε ανεγερθεί άγαλμα του Δία στον στρατόπεδο του. Από την άλλη, ο στρατός του Θεοδοσίου έφερε λάβαρα και απεικονίσεις ξεκάθαρα χριστιανικές, δίνοντας έτσι στη μάχη μια αίσθηση «Σταυροφορίας» και αποκατάστασης της σωστής, κατ’ αυτόν, θρησκείας στην αυτοκρατορία.
Η πρώτη σύγκρουση έλαβε μέρος στις 5 Σεπτεμβρίου 394 μ.Χ., στην οποία η εμπροσθοφυλακή του Θεοδοσίου (οι Γότθοι μισθοφόροι) νικήθηκε κατά κράτος από τις δυνάμεις του Ευγένιου και του Αρβογάστη. Ο Αρβογάστης, θέλοντας να πετύχει μια ολοκληρωτική νίκη, έδωσε εντολή στα γερμανικά μισθοφορικά τμήματα να περικυκλώσουν το στρατόπεδο του Θεοδοσίου. Παρ όλα αυτά, τα γερμανικά φύλα αυτομόλησαν και εντάχθηκαν στο στρατό του Θεοδοσίου, πιθανότατα λόγω προσφοράς περισσότερων χρημάτων. Έτσι, οι ισορροπίες ανατράπηκαν καθοριστικά υπέρ του Θεοδοσίου, καθώς εκτός από τους Γερμανούς, απέκτησε και έναν άλλο σημαντικό σύμμαχο.
Τα ξημερώματα της επόμενης μέρας, μια έντονη θύελλα ξέσπασε στην περιοχή δημιουργώντας ακατάλληλες συνθήκες για τη διεξαγωγή μάχης, κυρίως για τον Ευγένιο λόγω των δυνατών ανέμων που φυσούσαν με κατεύθυνση προς το στρατόπεδό του. Αυτή τη μειονεκτική θέση του Ευγένιου και του Αρβογάστη εκμεταλλεύτηκε ο Θεοδόσιος, δίνοντας εντολή για κατά μέτωπο επίθεση η οποία διείσδυσε στις γραμμές των αντιπάλων και προσφέροντάς του, στο τέλος, μια αποφασιστικής σημασίας νίκη. Μετά το τέλος της μάχης, ο Ευγένιος συνελήφθη και εκτελέστηκε με εντολή του Θεοδοσίου, ο οποίος έπειτα παρέδωσε τον θρόνο του στον γιο του, Ονώριο, ως συναυτοκράτορα.
Τα αποτελέσματα αυτής της μείζονος σημασίας μάχης ήταν καθοριστικά. Αρχικά, η αυτοκρατορία, μέχρι και τον θάνατο του Θεοδόσιου το 395, θα μείνει ενωμένη για μια τελευταία φορά πριν την οριστική διάσπασή της με τους γιούς του, Ονώριο και Αρκάδιο. Έπειτα, η επικράτηση του χριστιανού Θεοδόσιου σήμανε την παρακμή και ουσιαστικά το τέλος του παγανιστικού κόσμου στην αυτοκρατορία, με την οριστική αντικατάσταση παγανιστικών θεσμών, πρωτοκόλλων και εθίμων με αντίστοιχα χριστιανικά. Τέλος, παρά την επανένωση της αυτοκρατορίας, η ήττα του Ευγενίου οδήγησε στην οριστική παρακμή της Δύσης, μετατρέποντάς την σε έρμαιο των διαφόρων βαρβαρικών φυλών, τα οποία έμελλαν να αλλάξουν τον ρου ολόκληρης της ευρωπαϊκής ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Cognosco Team, Η μάχη του ποταμού Φρίγδου: Εμφύλιος μεταξύ Ανατολικών και Δυτικών Ρωμαίων, Διαθέσιμο εδώ
- Byzantium.gr, Μάχη του Φρίγδου, Διαθέσιμο εδώ
- Θεόδωρος Κολιδάς, Ο άνεμος Bora, η ιστορία και ο μύθος – Η μάχη του Φρίγδου στις 5 Σεπτεμβρίου 394 μ.Χ., Διαθέσιμο εδώ
- Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος 9
