Του Μιχάλη Πανταζόπουλου,
Ως «ιστορική ημέρα» χαρακτηρίστηκε η Τρίτη, 15 Νοεμβρίου 2022, καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός έσπασε το φράγμα των 8 δισεκατομμυρίων. Σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η συγκεκριμένη ημέρα αποτελεί ένα «σημαντικό ορόσημο στην ανθρώπινη ανάπτυξη» και μια υπενθύμιση «της κοινής μας ευθύνης να φροντίζουμε τον πλανήτη μας». Κινούμενος στο ίδιο πλαίσιο, ο Ο.Η.Ε. τόνισε πως αυτή η άνευ προηγουμένου αύξηση –το 1950 στη Γη υπήρχαν 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι– είναι αποτέλεσμα «μιας προοδευτικής αύξησης του προσδόκιμου ζωής χάρη στις προόδους που έχουν επιτευχθεί στους τομείς της δημόσιας υγείας, της διατροφής, της προσωπικής υγιεινής και της ιατρικής».
Ωστόσο, την ώρα που η «οικογένεια» της Γης μεγαλώνει, οι απόψεις μεταξύ επιστημόνων και πολιτικών για το θέμα αυτό διίστανται. Μία μεγάλη μερίδα εξ’ αυτών κρούει τον κώδωνα του κινδύνου κάνοντας λόγο για υπερπληθυσμό, βλέποντας ημέρες δριμείας κλιματικής κρίσης και πείνας να είναι προ των πυλών. Η αντίθετη πλευρά θεωρεί ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός αναπτύσσεται πλέον με αργούς ρυθμούς συγκριτικά με το παρελθόν. Θιασώτης της βραδείας ανάπτυξης του πληθυσμού της Γης φαίνεται να είναι και ο chief twit, γνωστός τοις πάσι επιχειρηματίας, Elon Musk, ο οποίος σε πρόσφατη ανάρτηση του στο Twitter έγραψε ότι «η κατάρρευση του πληθυσμού εξαιτίας των χαμηλών ποσοστών γεννήσεων είναι πολύ μεγαλύτερη απειλή για τον πολιτισμό από ό,τι η υπερθέρμανση του πλανήτη».
Ποιος, τελικά, έχει δίκιο; Μία ουσιαστική ματιά στα δεδομένα μπορεί να διαλευκάνει το τοπίο και να μας δώσει μια σαφή εικόνα, για το εάν ο παγκόσμιος πληθυσμός «τρέχει» με ταχύτατους ρυθμούς ή ετοιμάζεται να «καταρρεύσει». Ειδικότερα, την ώρα που η Γη μετρούσε λιγότερο από ένα δισεκατομμύριο κατοίκους ως τη δεκαετία του 1800, χρειάστηκε να περάσουν μόνο 12 χρόνια, από το 1998 έως το 2010, για να αυξηθεί ο πληθυσμός του πλανήτη από τα 6 δισεκατομμύρια στα 7 δισεκατομμύρια. Το ίδιο ακριβώς χρονικό διάστημα χρειάστηκε –από το 2010 έως το 2022– για να ανέβει ακόμη 1 δισεκατομμύριο σπάζοντας το φράγμα των 8 δισεκατομμυρίων. Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό, πως ούτε τρέχει, ούτε σκόνταψε. Επιπλέον, ο Ο.Η.Ε. υπολογίζει ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει τα 9 δισεκατομμύρια το 2037 και θα κορυφωθεί στα 10,4 δισεκατομμύρια κάπου ανάμεσα στο 2080 και το 2100.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, ακόμη και κατά την περίοδο της πανδημίας του COVID-19 –ενός από τους πλέον φονικούς ιούς που είδε η ανθρωπότητα εδώ και εκατοντάδες χρόνια, όπως συχνά επισημαίνει η ιατρική κοινότητα– ο πληθυσμός της Γης συνέχισε να διευρύνεται. Στο πλαίσιο αυτό, το βρετανικό περιοδικό “The Economist” έκανε ιδιαίτερη μνεία στους παράγοντες που κρύβονται πίσω από την αυτή την αύξηση του πληθυσμού, εστιάζοντας στη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, τη βελτίωση στη διατροφή και τη δημόσια υγεία, καθώς και στην πτώση των ποσοστών θνησιμότητας βρεφών. Από την άλλη πλευρά, θα ήταν αδύνατον, να μην αναφέρουμε τις μεγάλες προκλήσεις που εγείρει η δημογραφική αύξηση σε πολλαπλά επίπεδα. Αναμφίβολα, η δημογραφική έκρηξη επιφέρει ακραία φτώχεια ιδίως σε χώρες που μαστίζονται ήδη από αυτήν.
Ενδεικτικά, ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται ετησίως κατά 70 εκατομμύρια, αλλά το 80% αυτής της αύξησης καταγράφεται στις φτωχότερες χώρες. Στο Μουμπάι της Ινδίας, για παράδειγμα, μίας χώρας με 1,4 δισεκατομμύρια κατοίκους –αναμένεται να γίνει η πιο πολυπληθής χώρα παγκοσμίως το 2023 ξεπερνώντας την Κίνα– περίπου το 40% του πληθυσμού ζει σε παραγκουπόλεις, περιοχές με συνωστισμό όπου οι άνθρωποι ζουν σε αυτοσχέδια καταλύματα και τις περισσότερες φορές δεν έχουν καν τρεχούμενο νερό, ηλεκτρικό ή εγκαταστάσεις υγιεινής. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, «το συνεχώς αυξημένο επίπεδο γεννητικότητας, το οποίο προκαλεί τη γρήγορη δημογραφική ανάπτυξη, είναι ταυτόχρονα σύμπτωμα και αιτία της αργής προόδου στην ανάπτυξη».
Προς επίρρωση αυτού, το 2021 περίπου 700 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζούσαν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, με τη συντριπτική πλειονότητά τους να κατοικούν στα κράτη της Αφρικής, όπου βρίσκονται οι 23 από τις 28 φτωχότερες χώρες του κόσμου. Στην ήπειρο της Αφρικής, επίσης, καταγράφονται τα υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας και ο μεγαλύτερος ρυθμός αύξησης του πληθυσμού∙ με μία σειρά προβλημάτων όπως η κλιματική αστάθεια, η λειψυδρία, οι φυσικές θεομηνίες, η επισιτιστική ανασφάλεια, που σε συνδυασμό με την αύξηση του κόστους ζωής καθιστούν την καθημερινότητα εξαιρετικά δύσκολη.
Ο αντίκτυπος της δημογραφικής έκρηξης δε θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο το κλίμα. Την ώρα που οι δημογραφικοί δείκτες του παγκόσμιου πληθυσμού έσπαζαν το όριο των 8 δις, λάμβανε χώρα στο Sharm El Sheikh της Αιγύπτου, η διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα (COP27). Στην εν λόγω διάσκεψη κατέστη ξεκάθαρη για ακόμη μία φορά η αδυναμία των πιο πλούσιων χωρών, που κατά κύριο λόγο ευθύνονται για την υπερθέρμανση του πλανήτη. Από την άλλη, έγιναν αναφορές και στις φτωχές χώρες, που υφίστανται τις επιπτώσεις και ζητούν βοήθεια για να ανταπεξέλθουν.
Στην προσπάθειά τους αυτήν, εγείρουν τον κώδωνα του κινδύνου για σημαντικές μειώσεις εκπομπών αερίων και περιορισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου. Και ενώ το δημογραφικό επιδεινώνει τις επιπτώσεις της οικονομικής ανάπτυξης στο περιβάλλον, παρατηρείται κάτι αξιοπερίεργο σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Οι χώρες, όπου η κατανάλωση φυσικών πόρων και οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου είναι μεγαλύτερες ανά κάτοικο, είναι γενικά αυτές που το εισόδημα ανά κάτοικο είναι πιο υψηλό και όχι αυτές στις οποίες παρατηρείται γρήγορη αύξηση του πληθυσμού.
Συμπερασματικά, γίνεται αντιληπτό, ότι «ο αντίκτυπός μας στον πλανήτη καθορίζεται περισσότερο από την συμπεριφορά μας και όχι από τον αριθμό μας», όπως εύστοχα υπογράμμισε η Jennifer Sciubba, ερευνήτρια στο Wilson Center.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Global population hits 8 billion as growth poses more challenges for the planet, Tara Subramaniam, CNN, διαθέσιμο εδώ
- World population just passed 8 billion. Here’s what it means, World Economic Forum, διαθέσιμο εδώ
- Είναι επίσημο: Ο παγκόσμιος πληθυσμός έφτασε τα 8 δισεκατομμύρια, Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- Κλίμα: Στα 8 δις ο παγκόσμιος πληθυσμός – Πως επηρεάζεται το περιβάλλον, Ιωάννης Καράγιωργας, euronews, διαθέσιμο εδώ
