Του Νίκου Σαρρή,
Η Ωκεανία αποτελεί τη μικρότερη ήπειρο του πλανήτη μας. Περιλαμβάνει τις περιοχές της Πολυνησίας, της Μικρονησίας, της Μελανησίας και της Αυστραλίας. Κάθε μια από τις παραπάνω περιοχές ανέπτυξε τον δικό της πολιτισμό και, φυσικά, τη δική της θρησκεία.
Η Πολυνησία είναι η περιοχή που σχηματίζεται από το τρίγωνο: Χαβάη – Νέα Ζηλανδία – Νησί του Πάσχα. Σύμφωνα με τους μύθους της Δυτικής Πολυνησίας, ο κόσμος δημιουργήθηκε από την ένωση της Μητέρας Γης και του Πατέρα Ουρανού. Ήταν εκείνοι που έπλασαν και τους υπόλοιπους θεούς, όπως τον Τανγκαρόα, πατέρα των ψαριών και των ερπετών, τον Ρόνγκο, θεό των καλλιεργειών, τον Χαουμία, θεό των άγριων φυτών, τον Τάνε, θεό των δασών, τον Ταουχίρι, θεό της θύελλας και, τέλος, τον Του, το αρχέτυπο των ανθρώπων. Τα αδέρφια ήταν για χρόνια παγιδευμένα από τους γονείς τους, μέχρι που ξέφυγαν. Από τους παραπάνω θεούς, ο αγριότερος ήταν ο Ταουχίρι. Έστελνε συχνά θύελλες, ταλαιπωρώντας τον Του, που συμβολίζει τους ανθρώπους. Ωστόσο, ο Του (άρα και οι θνητοί) μαθαίνει να εκμεταλλεύεται τη φύση – η οποία συμβολίζεται από τα υπόλοιπα αδέρφια του – για να επιβιώσει, ξεπερνώντας, έτσι, τις δυσκολίες.
Ο Τάνε, θεός των δασών, συμβόλιζε κάτι παραπάνω από τη χλωρίδα. Τα «δάση» είναι στην πραγματικότητα οτιδήποτε υπάρχει μεταξύ του ουρανού και του εδάφους, δηλαδή ο κόσμος των ανθρώπων. Ο ίδιος θεός δημιούργησε τη Χίνα, την πρώτη θνητή γυναίκα, την οποία έπλασε με χώμα και ζωντάνεψε με την ανάσα του. Η Χίνα λατρευόταν από τους Πολυνήσιους ως η θεά του Κάτω Κόσμου, αλλά και ως προστάτιδα των γυναικών. Ύστερα από την ένωση του Τάνε με τη Χίνα, γεννιέται ο πρώτος θνητός άντρας, ο Τίκι, ο οποίος, τελικά, θα νυμφευθεί τη μητέρα του. Οι απόγονοι των δύο πρώτων θνητών θα χρησιμοποιούν από εδώ και στο εξής τον γάμο, ώστε να δημιουργήσουν δεσμούς.
Στους θνητούς απογόνους της Χίνα ανήκει ο γνωστότερος ήρωας της Πολυνησιακής μυθολογίας, ο Χαβανέζος Μάουι, του οποίου τα κατορθώματα χάρισαν την ευημερία στους ανθρώπους. Ρύθμισε την πορεία με την οποία κινείτο ο Ήλιος, ώστε να προλαβαίνουν οι θνητοί να κάνουν τις ημερήσιες εργασίες τους προτού νυχτώσει, σήκωσε τον ουρανό ψηλά, ώστε να μην εμποδίζει τους ανθρώπους από το να σταθούν όρθιοι, ενώ, επίσης, καθήλωσε τα άστρα σε μόνιμη θέση και κατηύθυνε τους ανέμους, ώστε οι ναυτικοί να ταξιδεύουν με ασφάλεια. Σκότωσε, επίσης, ένα γιγάντιο χέλι που βίασε τη μητέρα του, από το πτώμα του οποίου φύτρωσε το πρώτο δέντρο καρύδας. Προσπάθησε, ακόμα, να χαρίσει την αθανασία στους θνητούς, ωστόσο η θεά των νεκρών, Χίνα, δεν του το επέτρεψε. Η αποτυχία του γενναιότερου ήρωα να εξασφαλίσει την αιώνια ζωή στους ανθρώπους δείχνει πως η αναπόφευκτη μοίρα όλων είναι ο θάνατος.
Η μυθολογία της Πολυνησίας επέζησε κυρίως μέσω προφορικών παραδόσεων από τους ιερείς που τελούσαν τις ιερουργίες, καθώς, επίσης, και από τους καλλιτέχνες που εξιστορούσαν τους μύθους σε γονιμικές τελετές. Με τον αποδεκατισμό των ιθαγενών από τους κατακτητές και την εκμετάλλευση όσων δεν εξοντώθηκαν, οι παραδόσεις αυτές έσβησαν. Χωρίς την ύπαρξη κάποιας γραπτής πηγής για τους μύθους, η μυθολογία αυτών των περιοχών αποτελεί μια θρησκεία για την οποία γνωρίζουμε λίγα.
Την ίδια τύχη – αν όχι χειρότερη – είχε η μυθολογία της Μικρονησίας. Πρόκειται για την περιοχή που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την ομώνυμη χώρα, το Παλάου, το Ναούρου, το Γκουάμ και το Κιριμπάτι. Φαίνεται πως η Μικρονησία είχε κοινούς μύθους με την Πολυνησία, όχι τόσο στα πρόσωπα, αλλά στον ρόλο των ηρώων τους, που ήταν ταυτόχρονα ημίθεοι, αλλά και εκπολιτιστές των θνητών. Ακόμα, διαφαίνονται μέσα από τους μύθους ορισμένα κοινωνικά στοιχεία, όπως η ανταλλαγή δώρων, αλλά και η αιμομιξία.
Ιδιαίτερο χαρακτήρα εμφανίζει η μυθολογία της Μελανησίας. Είναι η περιοχή που αποτελείται από τη Νέα Γουινέα, τα Νησιά Σολομώντα, τα Φίτζι, τη Νέα Καληδονία και το Βανουάτου. Εδώ, οι κοινωνίες ήταν μικρότερες, στηριζόμενες σε μικρούς οικισμούς και χωριά, ενώ δεν υπήρχε ιδιαίτερη ιεραρχία μεταξύ των μελών της. Είναι αναμενόμενο, λοιπόν, η μυθολογία τους να μην επικεντρώνεται στις κυρίαρχες θεότητες, αλλά στους τοπικούς ήρωες κάθε οικισμού, κυρίως πνεύματα ζώων. Οι Μελανήσιοι πίστευαν πως τα μυθικά όντα προέρχονται από τον ουρανό και τα έγκατα της γης, συμβάλλοντας στη δημιουργία της θάλασσας. Τα ζώα λατρεύονται ως εκπρόσωποι της φύσης, ενώ τα ερπετά συμβολίζουν κάθε φυσική καταστροφή. Τα πνεύματα κατοικούν σε έναν επουράνιο κόσμο, παρόμοιο με εκείνον των θνητών. Φαίνεται να λατρεύεται ιδιαίτερα ο ήρωας Σίντο, που ανοίγει τον δρόμο για τα πνεύματα μετά τον θάνατο. Όσον αφορά τα κακόβουλα πνεύματα, συμβόλιζαν κτηνωδίες, όπως την ανθρωποφαγία και ομαδικές σφαγές.
Οι αυτόχθονες κάτοικοι της Αυστραλίας χρονολογούσαν τη δημιουργία του κόσμου στην περίοδο της «Εποχής των Ονείρων». Τα πνεύματα-δημιουργοί του κόσμου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με τη φύση. Όντας νομαδικές φυλές που καλλιεργούσαν τη γη, οι Αυστραλοί θεωρούσαν τη βροχή θεόσταλτο δώρο. Έτσι, βασική θεότητα αποτελεί το Φίδι-Ουράνιο Τόξο, το οποίο είναι η προσωποποίηση της βροχής, αλλά και μια από τις θεότητες που δημιούργησαν τον κόσμο. Σε περίπτωση που εξοργιζόταν, το Φίδι προκαλούσε καταστροφικές καταιγίδες και κυκλώνες. Αποτελούσε, επίσης, σύμβολο γονιμότητας, ενώ σε αυτό πολλές φορές αποδιδόταν η έμμηνος ρήση. Το φύλο του Φιδιού διαφέρει από περιοχή σε περιοχή της Αυστραλίας, ενώ άλλες φορές παρουσιάζεται ως ερμαφρόδιτο. Ζώα που λατρεύονταν επίσης ήταν το γεράκι, που επινόησε το άναμμα φωτιάς μέσω της τριβής δύο ξύλων, καθώς και η νυχτερίδα, που φαίνεται να δημιούργησε το γυναικείο φύλο μέσω του ευνουχισμού κάποιου άντρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βερόνικα Άιονς (1993), Παγκόσμια Μυθολογία, Β’ Τόμος, Εκδόσεις Ντετσίκα
- Elkin, A. P. (Δεκέμβρης 1930), The Rainbow-Serpent Myth in North-West Australia, Διαθέσιμο εδώ
