Της Νεφέλης Κατσιγιαννάκη,
Η Jane Austen ανήκει δικαίως στην κατηγορία των κλασικών συγγραφέων, με τα βιβλία της να λαμβάνουν παγκόσμια απήχηση και να έχουν μεταφερθεί τόσο στη μικρή όσο και στη μεγάλη οθόνη. Πρόκειται για μία από τις πρώτες γυναίκες συγγραφείς που έθεσαν τα θεμέλια των ρομαντικών ιστοριών αγάπης και αποτέλεσαν κατά κάποιον τρόπο τον πρόδρομο των σύγχρονων χολιγουντιανών romcoms. Αδιαμφισβήτητα τα βιβλία της περικλείουν διάφορους γυναικείους χαρακτήρες, με διαφορετικές προσωπικότητες, πολλές εκ των οποίων μάς εντυπωσιάζουν με τη δυναμικότητα και την ανεξαρτησία που διαθέτουν για την εποχή, όλες, όμως, μοιράζονται το ίδιο τέλος: έναν επιτυχημένο γάμο. Αυτή η φόρμουλα έχει διχάσει τόσο τους κριτικούς όσο και το αναγνωστικό κοινό, σχετικά με το κατά πόσο τα βιβλία της Austen μπορούν να αποτελέσουν «φεμινιστικό σύμβολο» ή αν απλώς αναπαράγουν τις πατριαρχικές αντιλήψεις της εποχής και ρομαντικοποιούν την κατώτερη θέση της γυναίκας στην κοινωνία.
Τα βιβλία της Austen τοποθετούνται χρονικά σε μια περίοδο, που ο θεσμός του γάμου ήταν αρκετά διαφορετικός από τη σύγχρονη εποχή. Αποτελούσε, ουσιαστικά, έναν οικονομικό θεσμό –μέσω ενός οικονομικά επιτυχημένου γάμου– δηλαδή μια γυναίκα μπορούσε να εξασφαλίσει την επιβίωσή της ή ακόμα καλύτερα και την κοινωνικοοικονομική ανέλιξή της κι ως εκ τούτου τις παρεπόμενες ανέσεις και το αντίστοιχο κοινωνικό status. Καθώς στην Αγγλία του 18ου αιώνα μόνο οι άντρες απόγονοι μπορούσαν να κληρονομήσουν τόσο ακίνητη όσο και κινητή περιουσία, οι κόρες της εκάστοτε οικογένειας έπρεπε να επιλέξουν προσεκτικά τον μέλλοντα σύζυγό τους, με βάση, φυσικά, τα οικονομικά κριτήρια. Η έννοια του γάμου από έρωτα ήταν κάτι αρκετά ξένο για αρκετούς αιώνες στην ανθρώπινη ιστορία.
Συνεπώς, οι επιλογές των πρωταγωνιστριών αποτελούν μια ρηξικέλευθη πράξη, παντρεύονται καταρχήν από έρωτα, αψηφώντας, σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα και προτάσεις γάμου που ήταν ολωσδιόλου οικονομικά συμφέρουσες. Σε έναν βαθμό κιόλας, οι γυναίκες των βιβλίων της Austen διαθέτουν –για την εποχή πάντα– έναν βαθμό ανεξαρτησίας και ελεύθερης βούλησης, που τις καθιστά αυτόνομα όντα. Για παράδειγμα, η Ελίζαμπεθ Μπένετ από το Περηφάνια και Προκατάληψη ή η Έμμα Γούντχαουζ από το ομώνυμο Έμμα αποτελούν δύο πολύ διαφορετικές προσωπικότητες, οι οποίες, όμως, μοιράζονται κάποια κοινά στοιχεία: είναι έξυπνες, ανεξάρτητες, ετοιμόλογες, σε γενικές γραμμές ολόπλευρα ανεπτυγμένες γυναίκες προσωπικότητες, οι οποίες, ταυτόχρονα, αψηφούν τα κοινωνικά στερεότυπα και επιλέγουν να παντρευτούν μονάχα όταν θεωρήσουν ότι βρήκαν τον «έναν και μοναδικό», έχοντας υπόψη ότι αν δεν τα καταφέρουν, θα μείνουν ανύπαντρες με τον κίνδυνο που συνεπάγεται αυτό, δηλαδή να απαρνηθούν την οικονομική ευμάρειά τους.
Βέβαια, παρόλο που τα βιβλία της Austen διαθέτουν αυτή την «επαναστατική» πινελιά, την ίδια στιγμή παρατηρείται ένα μοτίβο, το οποίο σε έναν βαθμό αναπαράγει τα κοινωνικά στερεότυπα της εποχής. Καταρχάς, όλα σχεδόν τα βιβλία της Austen ακολουθούν τη συμβατική συνταγή του “happy ending” μέσω του γάμου. Ακόμα και αν κάποιες γυναίκες πρωταγωνίστριες στην αρχή είχαν αυτοπαρουσιαστεί ως αδιάφορες προς την ιδέα του γάμου (όπως η αγαπημένη μας Έμμα Γούντχαουζ), φαίνεται πως καμία δεν ξεφεύγει από την κοινωνικά αποδεκτή έννοια της ευτυχίας. Επιπλέον, οι πρωταγωνίστριες, αν και παντρεύονται κατά κανόνα από έρωτα, οι επιλογές τους τυχαία αποτελούνται από ευκατάστατους άντρες, που μπορούν να τις παρέχουν μια άνετη και πλουσιοπάροχη ζωή.
Αυτές οι επιλογές εκ μέρους της συγγραφέως έχουν διχάσει ως προς το αν τα βιβλία της κατάφεραν να φέρουν στο προσκήνιο τις γυναικείες επιθυμίες και επιλογές ως πρωτεύουσες ή αν αυτή η προσπάθεια ενσωματώθηκε από τα κοινωνικά πρότυπα. Κατά τη γνώμη μου, ένα προϊόν πρέπει να κρίνεται με βάση τις κυρίαρχες αντιλήψεις της εκάστοτε εποχής κι, ως εκ τούτου, θα ήταν αναχρονιστικό να κρίνουμε τα βιβλία της Austen ως φεμινιστικά ή αντι-φεμινιστικά με βάση τη σύγχρονη φεμινιστική αντίληψη, η οποία προφανώς είναι πολύ πιο προωθημένη από τη φεμινιστική ιδεολογία της Ευρώπης του 18ου αιώνα. Παρόλα αυτά, αδιαμφισβήτητα, στο κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο που δημιουργήθηκαν τα βιβλία αυτά, η Austen κατάφερε να δημιουργήσει γυναικείους χαρακτήρες που όρισαν οι ίδιες το πώς, πότε, με ποιον θα παντρευτούν, αυτό από μόνο του αποτελεί μια πρωτόλεια φεμινιστική νίκη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Jane Austen | Global Citizen, διαθέσιμο εδώ
- Was Jane Austin a feminist? | The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Austen Jane | Πολιτεία, διαθέσιμο εδώ
