Της Κωνσταντίνας Λάμπου,
Περιορισμοί που επιβάλλονται σε συμφωνίες ανάμεσα σε επιχειρήσεις, που οι τομείς δραστηριότητάς τους εξαπλώνονται σε διαφορετικό στάδιο της αλυσίδας παραγωγής ή της διανομής, ονομάζονται κάθετοι. Έτσι, παρατηρείται διαφοροποίηση των κάθετων συμπράξεων από τις οριζόντιες. Οι περιορισμοί αυτοί αναφέρονται σε υποχρεώσεις με πεδίο εφαρμογής τις συμπράττουσες επιχειρήσεις, λιγοστεύοντας την ελευθερία τους, σε περίπτωση που αυτές επιθυμούν να προμηθευτούν, πωλήσουν ή μεταπωλήσουν κάποια προϊόντα/υπηρεσίες.
Μια πρώτη μορφή κάθετων περιορισμών του ανταγωνισμού είναι η αποκλειστική διανομή, που αποτελεί μια από τις κυριότερες μορφές. Αυτό, γιατί παρέχει στον διανομέα τη δυνατότητα να μοιράζει αποκλειστικά τα αγαθά του προμηθευτή του, ενώ ο τελευταίος, έχοντας ορίσει έναν αποκλειστικό διανομέα, έχει τη δυνατότητα να ασκήσει πιο αποτελεσματικό έλεγχο σε αυτόν και να καθορίσει κατά ένα μέρος την εμπορική του πολιτική. Ο διανομέας, από την άλλη, βρίσκεται ανάμεσα στον εμπορικό αντιπρόσωπο και τον ανεξάρτητο έμπορο, αφού αφενός μπορεί να ασκεί ανεξάρτητη εμπορία στο όνομά του και για λογαριασμό του, αναλαμβάνοντας κάθε επιχειρηματικό κίνδυνο, αφετέρου η σχέση που έχει με τον προμηθευτή-παραγωγό είναι κατά ιδιαίτερο τρόπο ζωτικής σημασίας για τα επιχειρηματικά του συμφέροντα.
Η αποκλειστική διανομή βασίζεται στην υποχρέωση μιας επιχείρησης να παραδίδει μόνο στην αντισυμβαλλόμενή της κάποια αγαθά, με στόχο διάθεσής τους σε μια περιοχή καθορισμένη γεωγραφικά. Αυτή η αποκλειστικότητα, βέβαια, προκαλεί προβλήματα στον ανταγωνισμό, καθώς εξαλείφει την ευκαιρία που έχει ο προμηθευτής να προμηθεύει άλλους διανομείς σε αυτή την αγορά και έτσι εξαλείφει τον ενδοσηματικό ανταγωνισμό στην αγορά. Ούτως ή άλλως, συχνά, θα υπάρχει στη σύμβαση ρήτρα, που θα θέτει περιορισμούς και στον αποκλειστικό διανομέα από την πώληση των αγαθών, έξω από την αυστηρά καθορισμένη περιοχή του, είτε ενεργητικώς είτε παθητικώς.
Μια άλλη κάθετη μορφή περιορισμού είναι η σύμβαση επιλεκτικής διανομής. Αυτή αποτελείται από την –από μέρους του προμηθευτή– περιορισμένη απονομή δικαιώματος διανομής ενός αγαθού, που βρίσκεται σε άρρηκτη σύνδεση με τη φύση του αγαθού, αλλά και με αντικειμενικά πανομοιότυπα με ποιοτικό χαρακτήρα και με κριτήρια επιλογής των –καθόλου– ολιγοστών διανομέων, χωρίς να επιφέρουν διακρίσεις. Ο προμηθευτής, έχοντας ως βάση συγκεκριμένα κριτήρια/περιορισμούς, με σκοπό τη διανομή των αγαθών του, την αναθέτει σε διανομείς, που θεωρεί ότι είναι σε θέση να διαφυλάξουν τη φήμη ή την ποιότητα ή την τεχνική τους πολυπλοκότητα. Η διαφύλαξη αυτή βασίζεται στην παροχή από τους διανομείς ποιοτικών σημείων πώλησης με εξειδικευμένη εξυπηρέτηση πριν και μετά την πώληση και με την παροχή βοήθειας στην προώθηση των αγαθών.
Βέβαια, η εφαρμογή των κριτηρίων επιλογής υπάρχει πιθανότητα να έχει ποσοτικό χαρακτήρα. Για παράδειγμα, η υποχρέωση του διανομέα που έχει επιλεχθεί να διαθέτει καθορισμένο χώρο του σημείου πώλησης στο αγαθό που αναφέρεται ή, από την άλλη, η υποχρέωσή του να συντηρεί συγκεκριμένα αγαθά, που προέρχονται από αποθέματα ή και να υποχρεώνεται να προμηθεύεται όλα τα αγαθά που βρίσκονται δίπλα του, με σκοπό τη διανομή του προϊόντος. Εξάλλου, στο πλαίσιο της συμφωνίας –εν συνόλω– θα κρίνεται ο ποιοτικός ή ποσοτικός χαρακτήρας ενός περιορισμού.
Η αποκλειστική προμήθεια, από την άλλη μεριά, συμπληρώνει τις μορφές κάθετου περιορισμού του ανταγωνισμού. Με αυτή, ο διανομέας έχει την υποχρέωση να προμηθεύεται ένα συγκεκριμένο αγαθό μόνο από έναν συγκεκριμένο προμηθευτή, που έχει τη δυνατότητα να προμηθεύει κι άλλους διανομείς. Σε αυτές τις συμφωνίες, συνήθως, επιβάλλονται περιορισμοί ως προς τον χρόνο, όσον αφορά τη διάρκεια της συμφωνίας, αλλά και ποσοτικοί περιορισμοί σχετικά με την ποσότητα των αγαθών, που αγοράζονται. Στη γνήσια σύμβαση αποκλειστικής προμήθειας, αντιθέτως, δεν υπάρχει επιβολή χωρικών περιορισμών.
Η σύμβαση της αποκλειστικής προμήθειας έχει ύψιστη εμπορική σημασία. Δηλαδή, παρέχει τόσο στον προμηθευτή όσο και στον προμηθευόμενο κάλυψη της προσφοράς και της ζήτησής τους αντίστοιχα. Με τον τρόπο αυτό, ο προμηθευτής έχει επίγνωση του μεγέθους της ζήτησης που υπάρχει και έτσι δύναται να ρυθμίζει την παραγωγή του, ενώ αυτός που προμηθεύεται ολοκληρώνει τη ζήτησή του, εξασφαλίζοντας πρώτα τακτική ροή προμήθειας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η αποκλειστική προμήθεια να συνεισφέρει στον καλύτερο και πιο προγραμματισμένο και για τα δύο μέρη ορίζοντα και να καλυτερεύει για μακρό χρονικό διάστημα την αποδοτικότητα στην παραγωγή και τη διανομή.
Από αυτές τις μορφές κάθετων περιορισμών του ανταγωνισμού, δε θα μπορούσαν να παραλειφθούν οι συμβάσεις δικαιόχρησης ή franchising, που είναι από τις πιο διαδεδομένες συμφωνίες διανομής. Στην ουσία, αποτελεί μια συμφωνία, όπου ο κύριος κάποιου διακριτικού γνωρίσματος διαθέτει σε ένα ή περισσότερα μέρη την άδεια εκμετάλλευσης του διακριτικού γνωρίσματος για την παρουσίαση της παροχής των αγαθών και τη διάπλαση των σημείων πώλησης, αναφορικά με τη διάπλαση, με την οποία εμπορεύεται ο δικαιοπάροχος.
Τα θετικά από τη σύμβαση αυτή συνίστανται στην επέκταση του δικτύου για τον δικαιοπάροχο, χωρίς να έχει αναλάβει πλήρως τον επιχειρηματικό κίνδυνο, αλλά και στην εξαργύρωση της καλής φήμης των διακριτικών του γνωρισμάτων, με τη συνοδεία είσπραξης δικαιωμάτων από τον δικαιοδόχο. Από την άλλη, τα οφέλη για τον δικαιοδόχο είναι η απόκτηση σημάτων προϊόντων/υπηρεσιών, που εκτιμώνται από το καταναλωτικό κοινό, έχοντας ως αποτέλεσμα τη γρήγορη εμπορική του εδραίωση.
Τελευταία μορφή κάθετων μορφών του περιορισμού είναι η εμπορική αντιπροσωπεία. Αυτή η σύμβαση αναφέρεται στη συμφωνία, όπου ένα νομικό ή φυσικό πρόσωπο έχει την εξουσιοδότηση να διαπραγματεύεται και να προχωράει στη σύναψη συμβάσεων για λογαριασμό άλλου προσώπου, είτε στο όνομα του αντιπροσώπου είτε στο όνομα του αντιπροσωπευόμενου με σκοπό την αγορά ή πώληση αγαθών ή υπηρεσιών από τον αντιπροσωπευόμενο.
Χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης σύμβασης είναι η ένταξη του αντιπροσώπου στην επιχείρηση του αντιπροσωπευόμενου, αλλά και το γεγονός ότι ασκείται εμπορία από τη μεριά του αντιπροσώπου, χωρίς να αναλάβει τον επιχειρηματικό κίνδυνο. Στην ουσία, αποτελεί σύμβαση, που κάνει πιο εύκολη την κάθετη ολοκλήρωση του αντιπροσωπευόμενου με την απουσία ανάληψης των κινδύνων αυτής, ενώ συνεισφέρει και στην ανάληψη μιας επιχειρηματικής δράσης από τη μεριά του αντιπροσώπου με περιορισμένο κίνδυνο.
Καταληκτικά, οι συμπράξεις μεταξύ παραγωγών και διανομέων δύνανται να χρησιμοποιηθούν με τρόπο που είτε προωθεί τον ανταγωνισμό και συνεπώς και την ικανοποίηση της αγοράς είτε παρακωλύει ή την εξαλείφει «κλείνοντας» με τεχνητό τρόπο τις επιμέρους αγορές. Σε αυτή τη διαδικασία συμβάλλουν οι διαφορές που υπάρχουν στις τιμές και στα διάφορα κράτη-μέλη και είναι ισχυρό κίνητρο και για την είσοδο νέων επιχειρήσεων σε καινούριες αγορές και για τον σχηματισμό φραγμών απέναντι σε νέους ανταγωνιστές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τριανταφυλλάκης Δ. Γεώργιος, Δίκαιο του Ελεύθερου Ανταγωνισμού, 4η έκδοση, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2019
- Κατευθυντήριες γραμμές για τους κάθετους περιορισμούς, διαθέσιμο εδώ
