Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Το ημερολόγιο έγραφε 15 Νοεμβρίου, όπως σήμερα, όταν πριν 100 χρόνια δημοσιευόταν η απόφαση για μία από τις γνωστότερες και πιο πολυσυζητημένες δικαστικές υποθέσεις της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας. Λίγες ώρες αργότερα, η απόφαση είχε ήδη εκτελεστεί. Για τους περισσότερους, η Δίκη των Έξι είναι απλώς μια πρόταση στα βιβλία Ιστορίας του σχολείου. Παρόλα αυτά, όσοι έχουν ασχοληθεί έστω και ελάχιστα με την περίοδο αυτή, δεν μπορεί παρά να έχουν περάσει λίγο χρόνο διαβάζοντας για αυτήν την υπόθεση. Καθώς, λοιπόν, το 2022 φτάνει σιγά σιγά στο τέλος του, δεν θα μπορούσαμε σήμερα να μην παρουσιάσουμε ένα βιβλίο που αφορμάται από την επέτειο των 100 ετών, αλλά στην πραγματικότητα παρουσιάζει μια συνολική θέαση της περιόδου και του Εθνικού Διχασμού.
Μια δικαστική περιπέτεια, ακόμη και τόσο συναισθηματικά φορτισμένη για τη χώρα μας, χρειάζεται πάντα έναν ικανό αφηγητή. Τον ρόλο αυτόν παίρνει ο Θανάσης Διαμαντόπουλος, ο οποίος το 2021 εξέδωσε, επίσης, ένα βιβλίο με νομικούς προβληματισμούς, σχετικά με την αναγκαιότητα ή μη της θανατικής ποινής. Το 2022, η επέτειος του ξεριζωμού της Μικράς Ασίας λειτούργησε ως έμπνευση για τον γνωστό ακαδημαϊκό και συγγραφέα. Το έργο τιτλοφορείται Ο Εθνικός διχασμός και η κορύφωσή του. Η Δίκη των “Έξι”: Εξιλασμός ή δικαστικός φόνος; και κυκλοφόρησε φέτος από τις Εκδόσεις Πατάκη. Ο Θανάσης Διαμαντόπουλος έχει πραγματοποιήσει σπουδές Νομικών, Πολιτικών Επιστημών, Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικών και Ψυχολογίας, ενώ με υποτροφία ακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στη Γαλλία και είναι Διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης του 1ου Πανεπιστημίου του Παρισιού. Ο ίδιος, Ομότιμος Καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου, έχει εκδώσει τόσο λογοτεχνικά όσο και επιστημονικά έργα με μεγάλη απήχηση, ενώ επί χρόνια έχει συνεργαστεί ως πολιτικός αναλυτής και σχολιαστής με γνωστά έντυπα. Το έργο πλαισιώνουν με σχολιασμούς και επίμετρα οι: Θάνος Βερέμης, Ντίνος Γκλέτσος, Ιωάννης Θεοδωρόπουλος, Πάνος Λαζαράτος, Κώστας Μποτόπουλος, Γιώργος Σιακαντάρης και Ευάνθης Χατζηβασιλείου.
Το έργο διακρίνεται ουσιαστικά σε τρεις μεγάλες ενότητες. Η πρώτη παρουσιάζει όσα συνέβησαν πριν την Καταστροφή, με έμφαση στα μίση και τα πάθη του Εθνικού Διχασμού. Ο Διαμαντόπουλος διαχωρίζει τα χαρακτηριστικά αυτής της σύγκρουσης με έναν ενδιαφέροντα τρόπο, που καθιστά εμφανή τα βαθύτερά της αίτια. Ξεκινά από τη σύγκρουση των δύο βασικών πολιτικών προσωπικοτήτων, και συνεχίζει με τις διαφορές των πολιτικών κόσμων που τέθηκαν σε αντιπαράθεση, φτάνοντας μέχρι τα κοινωνικά στρώματα που βρέθηκαν στη μία ή στην άλλη πλευρά. Με τον τρόπο αυτόν, δίνεται μια κατανοητή εικόνα της διαμάχης, σε κάθε περίπτωση ιστορικά τεκμηριωμένη, αλλά με περισσότερη έμφαση στον κοινωνικό παράγοντα και τις αντιμαχόμενες ιδεολογικές καταβολές.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου αφορά κυρίως το περιεχόμενο της Δίκης των Έξι, περιέχει δε και παράρτημα με επιλεγμένα αποσπάσματα από τον Τύπο της εποχής και φωτογραφίες. Η Δίκη παρουσιάζεται ως ένα οριακό σημείο ανάμεσα στην πρώτη φάση του Διχασμού και σε όσα επακολούθησαν μετά το 1922. Αφορμώμενος από προηγούμενες περιγραφές του γεγονότος, ο συγγραφέας δεν διστάζει να διερωτηθεί αν η διαδικασία αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί κάτι διαφορετικό από ένα δικαστικό έγκλημα. Ο Διαμαντόπουλος εξηγεί ότι το κλίμα της λαϊκής οργής και το συλλογικό τραύμα από τα γεγονότα της Μικράς Ασίας απαιτούσε σχεδόν την απόδοση ευθυνών, σε έναν τέτοιο βαθμό ώστε ήταν σαν να είχε προαποφασιστεί η μοίρα των κατηγορουμένων, οι οποίοι βρέθηκαν ενώπιον Στρατοδικείου και αντιμετώπισαν την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, η οποία προϋποθέτει και δράση με δόλο. Η διαδικασία της δίκης περιγράφεται ως «παρωδία», ενώ ο συγγραφέας στέκεται και στην αμφίθυμη στάση του Βενιζέλου, ο οποίος χρόνια αργότερα αναφέρει ότι οι εκτελεσθέντες δεν είχαν την πρόθεση να προβούν σε εσχάτη προδοσία.
Στο τρίτο μέρος του βιβλίου, περιγράφεται η κατάσταση μετά το 1922 και οι νέες αναζωπυρώσεις του Διχασμού, με αφορμή και τη Δίκη των Έξι, στην οποία οι εκτελεσθέντες ήταν κατά βάση από την αντιβενιζελική παράταξη. Η εξιστόρηση φτάνει μέχρι τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936, καλύπτοντας ουσιαστικά την περίοδο του Μεσοπολέμου και δείχνει με σαφήνεια τη συνέχιση της αντιπαλότητας. Ο στόχος του Διαμαντόπουλου, όπως αναφέρει και ο ίδιος, υπήρξε να γράψει ένα βιβλίο που να απευθύνεται και στο ευρύ κοινό, και όχι μόνο σε ειδικούς, συνεπώς συνειδητά επέλεξε έναν απλούστερο τρόπο γραφής. Το στοίχημα αυτό θα λέγαμε ότι απέδωσε, καθώς το έργο πραγματικά γίνεται εύκολα κατανοητό, ενώ παράλληλα προσφέρει και στους πιο «προχωρημένους» άφθονα εναύσματα για περισσότερη έρευνα.
