Του Σταύρου Μητσιάνη,
Τον 1ο αι. π.Χ., η ρεπουμπλικανική Ρώμη εισερχόταν σε τροχιά εμφυλίων πολέμων. Κατά την εμφύλια διαμάχη μεταξύ του Γάιου Μάριου και του Κορνήλιου Σύλλα αναδείχθηκε ένας νέος ισχυρός άνδρας. Το όνομά του ήταν Γναίος Πομπήιος (106-48 π.Χ.), ένας εικοσιτριάχρονος νέος, ο οποίος είχε το αξίωμα του ιππέα και καταγόταν από επαρχιακή οικογένεια με βάση την Πικεντίνη της Ιταλίας, η οποία εισήλθε στην αριστοκρατική σκηνή όταν ο πατέρας του Πομπήιος Στράβων απέκτησε το αξίωμα του Υπάτου το 89 π.Χ. Ο νεαρός Πομπήιος αναρριχήθηκε στην εξουσία όταν συμμάχησε και υποστήριξε τον Σύλλα και τους optimates (αριστοκράτες), κατά την επικράτησή του στη Ρώμη μέχρι και τον θάνατο του δεύτερου το 78 π.Χ.
Τα επόμενα χρόνια σκοινοβατούσε ανάμεσα στις πολιτικές ομάδες των optimates (αριστοκράτες) και των populares (λαϊκούς), προσπαθώντας να βγει στο προσκήνιο, χωρίς όμως να ασπάζεται ολοκληρωτικά καμία από τις δύο ιδεολογίες. Στόχος του ήταν να ικανοποιεί μόνο τη δική του φιλοδοξία. Είχε ήδη εξολοθρεύσει τα υπολείμματα των εχθρών του Σύλλα στη Σικελία και την Αφρική και είχε τελέσει τον πρώτο του θρίαμβο το 79 π.Χ., όταν ο Σύλλας ήταν ακόμα εν ζωή, ενώ τότε υιοθέτησε τον τίτλο «Μέγας». Μετά τον θάνατο του Σύλλα άρχισε να δικτυώνεται με σημαντικούς άνδρες, όπως τον Αιμίλιο Λέπιδο (πατέρας του Λέπιδου της τριανδρίας) και τον Λικίνιο Κράσσο. Επιπλέον, από το 77 μέχρι το 72 π.Χ. υπέταξε τον επαναστάτη Μάρκο Σερτώριο, ο οποίος δρούσε στην Ισπανία και κατάφερε να ιδιοποιηθεί τη δόξα της νίκης του Κράσσου κατά του επαναστάτη Θράκα μονομάχου Σπαρτάκου εξοντώνοντας τους εναπομείναντες επαναστάτες. Έτσι, το 70 π.Χ. τέλεσε τον δεύτερο θρίαμβό του στη Ρώμη και μαζί με τον Κράσσο ανέλαβε το αξίωμα του Υπάτου.
Αφού κατάφερε με επιδεξιότητα να εδραιωθεί στην πολιτική σκηνή της Ρώμης, ήταν έτοιμος για να ξεκινήσει τον μακρύ δρόμο προς την επιτυχία και την ικανοποίηση των φιλοδοξιών του. Η ευκαιρία δεν άργησε να παρουσιαστεί. Η Μεσόγειος θάλασσα για πολλά χρόνια μαστιζόταν από πειρατές, οι οποίοι με ορμητήρια την Κιλικία και την Κρήτη έπλητταν σχεδόν ανεπανόρθωτα την οικονομία της Ρώμης και μερικές φορές υποστήριζαν τους αντιπάλους της. Το 67 π.Χ. με τον Γαβίνιο Νόμο (Lex Gabinius), ο οποίος πήρε το όνομα του δημάρχου που τον προωθούσε, παραχωρήθηκαν στον Πομπήιο σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις, ναυτικό και σημαντικότατες δικαιοδοσίες, έτσι ώστε να μπορέσει να εξολοθρεύσει τους πειρατές και να λύσει το πρόβλημα οριστικά. Το εγχείρημα του Πομπήιου δε διήρκησε πολύ, παρά μόνο τρεις μήνες, κατά τους οποίους κατατρόπωσε τους πειρατές και κατέλαβε την Κρήτη και την Κιλικία, ουσιαστικά τερματίζοντας την τυραννία των πειρατών.
Βέβαια, τα κατορθώματά του δε σταμάτησαν εκεί. Στη Μικρά Ασία, ο Μιθριδάτης ΣΤ΄ του Πόντου συνέχιζε να αντιτίθεται στη ρωμαϊκή εξουσία μαζί με τον γαμπρό του, Τιγράνη Β΄ της Αρμενίας. Ο πρώτος που επιχείρησε να υποτάξει τον Πόντιο βασιλιά κατά τον Γ΄ Μιθριδατικό Πόλεμο ήταν ο Λούκουλλος, οι προσπάθειες του οποίου όμως δεν έφεραν ουσιαστικά αποτελέσματα. Συνεπώς, το 66 π.Χ. ένας νέος νόμος, ο Μανίλιος (Lex Manila) παραχώρησε στον Πομπήιο εκτός από τις δικαιοδοσίες που ήδη κατείχε και εξουσία επί των ρωμαϊκών επαρχιών της Ανατολής, καθώς και τη διοίκηση των στρατιωτικών τους δυνάμεων, με σκοπό να ανακόψει τον μιθριδατικό επεκτατισμό στη Μικρά Ασία, ο οποίος κλόνιζε τη ρωμαϊκή εξουσία και οικονομία, καθώς και να αναδιοργανώσει τη ρωμαϊκή Ανατολή.
Το 66 π.Χ. έληξε ο τρίτος και τελευταίος Μιθριδατικός Πόλεμος με νικητή τον Πομπήιο, ενώ ο Μιθριδάτης έδωσε τέλος στη ζωή του το 63 π.Χ. με τη βοήθεια ενός Γαλάτη μισθοφόρου. Έτσι, ο Πομπήιος ήταν έτοιμος να ξεκινήσει τη μεταμόρφωση της ρωμαϊκής Ανατολής. Αρχικά, συμφιλιώθηκε με την Αρμενία και τον Τιγράνη, συνθηκολογώντας μαζί του. Έπειτα, σταθεροποίησε τα σύνορα της ρωμαϊκής επικράτειας στον Ευφράτη ποταμό, χωρίς όμως να αναγνωρίσει την εξουσία του Βασιλιά των Πάρθων, γεγονός που έθεσε τα θεμέλια περαιτέρω εχθροπραξιών. Επιπλέον, δημιούργησε υποτελή κρατίδια στη Μαύρη θάλασσα όπως την Κολχίδα, τον διαιρεμένο πια εδαφικά Πόντο και το Βασίλειο του Βοσπόρου με επικεφαλής τον γιο του Μιθριδάτη, Φαρνάκη, ενώ κατατρόπωσε και δύο εχθρικά φύλα που κατοικούσαν στον Καύκασο, τους Αλβανούς και του Ίβηρες, χωρίς βέβαια να προσαρτήσει τα εδάφη τους. Τέλος, δημιούργησε δυο νέες ρωμαϊκές επαρχίες, την επαρχία Πόντου-Βιθυνίας και την επαρχία της Κιλικίας.
Προχωρώντας προς το Νότο, κατέλυσε τη δυναστεία των Σελευκιδών. Το σελευκιδικό βασίλειο εκείνη την εποχή ήταν άπλα ένα «φάντασμα της παλαιάς του δόξας», καθώς ήταν περιορισμένο εδαφικά στη βόρεια Συρία, με πρωτεύουσά του την Αντιόχεια, ενώ μαστιζόταν ακόμη από εμφύλιες διαμάχες. Συνεπώς, ο Πομπήιος δε συνάντησε ισχυρή αντίσταση και, καταλύοντας την εξουσία των Σελευκιδών το 64 π.Χ., δημιούργησε μια νέα επαρχία, αυτή της ρωμαϊκής Συρίας. Το τελευταίο κατόρθωμα αφορούσε την κατάληψη της πόλης της Ιερουσαλήμ. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα νέο υποτελές κρατίδιο, η Ιουδαία, στην οποία εγκατέστησε έναν ιερέα φιλικό προς τη Ρώμη, τον Υρκανό. Τέλος, επέτρεψε στους Ναβαταίους να διατηρήσουν την εξουσία τους στη Δαμασκό.
Το 62 π.Χ. αποβιβάστηκε στο Βρινδήσιο της Ιταλίας, αλλά αντίθετα με τον Σύλλα, ο ίδιος, αντί να βαδίσει με τον στρατό του προς τη Ρώμη, τον διέλυσε και άοπλος εισήλθε στην αιώνια πόλη. Εκεί, το 61 π.Χ. τέλεσε τον τρίτο και πιο εντυπωσιακό του θρίαμβο και ξεκίνησε έναν αγώνα νομιμοποίησης της δράσης του στην Ανατολή, ενώ επιδίωξε και την αποζημίωση των βετεράνων στρατιωτών του μέχρι και την άφιξη του Ιουλίου Καίσαρα, ο οποίος θα άλλαζε για πάντα την πολιτική σκηνή της Ρώμης.
Οι πολιτικοί του ελιγμοί ανάμεσα στους populares και τους optimates, η στρατιωτική του ευφυΐα και οι οργανωτικές του ικανότητες κατέστησαν τον Μέγα Πομπήιο μια προσωπικότητα που άντεξε στον χρόνο και άφησε μια πλούσια κληρονομιά στη Ρώμη. Η αναδιοργάνωση της ρωμαϊκής Ανατολής θα έμενε και θα λειτουργούσε ως το θεμέλιο της διοίκησης και της άμυνας των ανατολικών συνόρων μέχρι και τα αυτοκρατορικά χρόνια, ενώ την ίδια στιγμή με τον εκρηκτικό και δυναμικό του χαρακτήρα απάλλαξε τη Ρώμη από σημαντικούς εχθρούς που απειλούσαν τη σταθερότητά της.
Βέβαια, ανέβηκε στην εξουσία με έναν ανορθόδοξο τρόπο και ο υπέρμετρα φιλόδοξος χαρακτήρας του συνέβαλε και αυτός στη διόγκωση του προβλήματος εκείνης της περιόδου στη Ρώμη, δηλαδή στη συγκέντρωση των εξουσιών στα χεριά ισχυρών στρατιωτικών προσωπικοτήτων πέραν των αρμοδιοτήτων της συγκλήτου. Τέλος, αν και αργότερα ηττήθηκε από τον Καίσαρα στον εμφύλιο που έκρινε το μέλλον της Ρώμης, παρέμεινε ένα από το πιο επιτυχημένα και ξακουστά πρόσωπα της ρωμαϊκής ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μπουραζέλης, Κωσταντίνος (2020), Οι τρόφιμοι της λύκαινας, Αθήνα: ΜΙΕΤ
- Χατζόπουλος, Διονύσιος (2015), Ιστορία του Ρωμαϊκού Κράτους, Αθήνα: Εκδ. Ηρόδοτος
- Gray, Eric William (2022), Pompey the Great, Encyclopedia Britannica. Διαθέσιμο εδώ
