Του Στέλιου Δουλγέρη,
Η λατρεία της θεάς Δήμητρας, αγαπητοί φίλοι, κατά τους αρχαίους χρόνους έλαβε μεγάλες διαστάσεις και ιδιαίτερη σημασία, ιδίως στην Ελευσίνα, τον τόπο δηλαδή που συνδέθηκε με τον βασικό της μύθο. Αυτός ο κύριος μύθος της Δήμητρας και της Περσεφόνης υπήρξε ο ιδρυτικός μύθος και το γεμάτο σύμβολα σημείο αναφοράς των Ελευσινίων Μυστηρίων, μιας από τις μεγαλύτερες μυητικές λατρείες της αρχαιότητας. Στο σημερινό μας άρθρο θα σχολιάσουμε τον μύθο και θα δούμε τη σύνδεσή του με τον Ελευσινιακό μυστικισμό.
Η διήγηση του Απολλοδώρου (Βιβλιοθήκη 1, 29-34) έχει ως εξής: Όταν ο βασιλιάς του Κάτω Κόσμου Πλούτωνας ερωτεύτηκε την Περσεφόνη, την απήγαγε στα κρυφά, με τη συγκατάθεση του Δία. Η Δήμητρα, μητέρα της Περσεφόνης, έψαχνε ανήσυχη νύχτα και μέρα να τη βρει, ώσπου οι κάτοικοι της Ερμιόνης της αποκάλυψαν την αλήθεια. Οργισμένη με τον Δία που επέτρεψε μια τέτοια πράξη, εγκατέλειψε τον Όλυμπο και μεταμορφωμένη σε απλή, θνητή γυναίκα, πήγε και κάθισε να θρηνήσει πάνω σε μια πέτρα που βρισκόταν δίπλα στο Καλλίχορον πηγάδι κι έκτοτε ονομάστηκε Ἀγέλαστος Πέτρα. Κατόπιν πήγε στην Ελευσίνα, όπου βασίλευε ο Κελεός. Εκεί τη φιλοξένησαν με πολλή αγάπη και μια ηλικιωμένη γυναίκα που την έλεγαν Ιάμβη κατάφερε να κάνει τη θεά να χαμογελάσει με τα αστεία της. Η Δήμητρα, από ευγνωμοσύνη προς τους βασιλείς της πόλης, αποφάσισε να κάνει το μικρό τους γιο Δημοφώντα αθάνατο (πράγμα που δεν πρόλαβε να πραγματοποιήσει) και στον μεγάλο τους γιο, τον Τριπτόλεμο, έδωσε ένα άρμα που το έσερναν φτερωτοί δράκοντες, ώστε να σπείρει τη γη με σιτάρι.
Ο Δίας, στο μεταξύ, μετάνιωσε για την στάση του αυτή και είπε στον Πλούτωνα να αφήσει την Περσεφόνη να επιστρέψει στον Πάνω Κόσμο. Εκείνος, γνωρίζοντας πως αν η Περσεφόνη φάει κάτι από τον Κάτω Κόσμο δε θα μπορεί να επιστρέψει δια παντός στους θεούς, της προσέφερε ένα κόκκο ροδιού κι εκείνη χωρίς να γνωρίζει τί θα συνέβαινε, τον έφαγε. Έτσι, ήταν αναγκασμένη να γυρνά το ένα τρίτο του έτους στον Άδη, αφού είχε δεθεί μοιραία πια μαζί του.
Αυτή είναι εν συνόψει η διήγηση της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Όπως αναφέραμε, πάνω σ’ αυτό τον μύθο δημιουργήθηκε ολόκληρη η ιδέα της μύησης και η τελετουργία των μυστηρίων της Ελευσίνας, αφού το ιερατείο τον αποσυμβόλισε με τον εξής τρόπο: Η Περσεφόνη που κατοικεί εναλλάξ στον Πάνω και στον Κάτω Κόσμο είναι η ψυχή του ανθρώπου. Ο άνθρωπος, παρασυρμένος από το εφήμερο και γήινο στοιχείο, γεύεται τους καρπούς του (δηλαδή συμβολικά το ρόδι). Έτσι, δένεται κατά ένα μέρος μαζί του και αυτό τον εμποδίζει να προχωρήσει προς το ανώτερο, θεϊκό στοιχείο και να εξισωθεί με τη Δήμητρα από την οποία προήλθε. Η Δήμητρα δεν είναι άλλη από την αθανασία, την ανώτατη ψυχική κατάσταση από την οποία δημιουργήθηκε ο άνθρωπος και στην οποία καλείται να επιστρέψει, εκπληρώνοντας τον ύψιστο σκοπό της ζωής του.
Η ψυχή, λοιπόν, ούσα σκλαβωμένη από την ύλη, δε μπορεί να παραμείνει για πολύ στο ανώτερο, πνευματικό επίπεδο κι έτσι συνεχώς ξαναγυρίζει στο βασίλειο των σκιών. Η Δήμητρα, για να καταφέρει να σώσει το τόσο αγαπημένο της τέκνο, αναγκάζεται να ιδρύσει μια λατρεία μέσω της οποίας οι ψυχές θα μπορούν πάλι να ενωθούν με το θείο στοιχείο, μυούμενες στα μυστήρια της Δήμητρας.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια υπήρξαν όπως γνωρίζουμε μια από τις πιο αγαπημένες λατρείες των αρχαίων Ελλήνων: Οι περισσότεροι Αθηναίοι ήταν μυημένοι, ενώ γίνονταν δεκτές οι γυναίκες, οι σκλάβοι και οι ξένοι! Τόσο ποθητή υπήρξε φαίνεται στους αρχαίους μας προγόνους η απέκδυση της φθοράς και η ένδυση της αθανασίας…!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Απολλόδωρος (1999), Βιβλιοθήκη, Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος
- Κουρτίδης, Κωνσταντίνος (2002), Αρχαία Ελληνικά Μυστήρια, Ορφικά, Καβείρια, Διονύσια, Ελευσίνια, Αθήνα: Ιδεοθέατρον
- Burkert, Walter (1993), Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, Αρχαϊκή και Κλασσική Εποχή, Αθήνα: Εκδόσεις Καρδαμίτσα
