Της Δανάης Τομαροπούλου
Τι είναι η υπόφυση;
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος διαθέτει στη βάση του, και πιο συγκεκριμένα σε μία κοιλότητα του σφηνοειδούς οστού, το τουρκικό εφίππιο, έναν μικρό ενδοκρινή αδένα σχήματος φασολιού που ζυγίζει 0,5-1 gr, την υπόφυση. Αυτή αποτελείται από δύο λοβούς: τον πρόσθιο και τον οπίσθιο.
Ο πρόσθιος λοβός, η αδενοϋπόφυση, που αντιπροσωπεύει το 80% της υπόφυσης, αποτελείται από επιθηλιακό ιστό και διαιρείται σε τρεις μοίρες: την περιφερική, τη διάμεση και τη χοανική. Στην περιφερική μοίρα της αδενοϋπόφυσης εντοπίζονται διάφορες κατηγορίες κυττάρων που παράγουν την αυξητική ορμόνη (GH), την προλακτίνη (PRL), την κορτικοτροπίνη (ACTH), τη θυρεοειδοτρόπο ορμόνη (TSH), τη θυλακιοτρόπο ορμόνη (FSH) και την ωχρινοτρόπο ορμόνη (LH).
O οπίσθιος λοβός της υπόφυσης, η νευροϋπόφυση, αποτελείται από τους νευράξονες νευρικών κυττάρων, των οποίων τα σώματα εντοπίζονται στους πυρήνες του υποθαλάμου και από νευρογλοιακά κύτταρα. Αυτή διαιρείται επίσης σε τρεις μοίρες: τη νευρική, τον χοανικό μίσχο, που περιβάλλεται από τη χοανική μοίρα της αδενοϋπόφυσης, και τη μέση εξοχή. Οι νευράξονες του υποθαλάμου που καταλήγουν στη νευροϋπόφυση εκκρίνουν τη βασοπρεσίνη/αντιδιουρητιδική ορμόνη (ADH) και την ωκυτοκίνη. Η βασοπρεσίνη εκκρίνεται όταν η ωσμοτικότητα του πλάσματος είναι αυξημένη, οπότε και απαιτείται η αύξηση της επαναρρόφησης ύδατος, ενώ η ωκυτοκίνη προκαλεί σύσπαση των μυϊκών ινών της μήτρας προκαλώντας έναρξη του τοκετού, καθώς και συστολή των μυοεπιθηλιακών κυττάρων που εντοπίζονται στις αδενοκυψέλες του μαστικού αδένα και τους γαλακτοφόρους πόρους που μεταφέρουν το γάλα κατά τον θηλασμό.
Τι εννοούμε με τον όρο «αδένωμα στην υπόφυση»;
Πρόκειται για έναν καλοήθη όγκο στην υπόφυση ο οποίος μπορεί να διαιρεθεί σε εκκριτικό ή μη εκκριτικό, ανάλογα με το αν τα κύτταρα που τον απαρτίζουν εκκρίνουν ή όχι κάποιες ορμόνες. Η αιτία της δημιουργίας των αδενωμάτων στην υπόφυση παραμένει άγνωστη, ωστόσο εμφανίζεται συχνά σε ασθενείς με το σύνδρομο πολλαπλής ενδοκρινικής νεοπλασίας. Η απορρύθμιση υποθαλαμικών ορμονών που ρυθμίζουν την έκκριση των υποφυσιακών ορμονών οδηγεί συνήθως σε υψηλά ποσοστά:
- αυξητικής ορμόνης, γεγονός που οδηγεί στον γιγαντισμό,
- προλακτίνης, με απόρροια την πρόκληση γαλακτόρροιας στους άντρες και τις γυναίκες, γυναικομαστία στους άντρες, ενώ συγχρόνως αναστέλλεται και η έκκριση γοναδοτροπινών, προκαλώντας προβλήματα στον έμμηνο κύκλο, στειρότητα και σεξουαλική δυσλειτουργία,
- κορτικοτροπίνης, γεγονός που οδηγεί στο σύνδρομο Cushing.
Ποια τα κύρια συμπτώματα του αδενώματος στην υπόφυση;
Στην περίπτωση που πρόκειται για ένα μη εκκριτικό αδένωμα, σε αρχικό στάδιο δεν παρατηρείται η εμφάνιση κάποιων προβλημάτων, παρά μόνο η αύξηση των διαστάσεών του. Όταν οι διαστάσεις του υπερβούν κάποιο όριο (αυτό των 10 χιλιοστών) αρχίζει να ασκείται πίεση στους γύρω ιστούς, στην υπόφυση και στο οπτικό νεύρο που εντοπίζεται στον διεγκέφαλο, επηρεάζοντας την όραση. Ακόμη, μπορεί να προκληθεί έντονος πονοκέφαλος, ζάλη και τάση για έμετο. Αν το αδένωμα είναι εκκριτικό, η εκδήλωση των συμπτωμάτων εξαρτάται από το είδος της ορμόνης που παράγει. Στην περίπτωση που παράγει προλακτίνη, προκαλούνται γαλακτόρροια και διαταραχές στον έμμηνο κύκλο, ενώ η αυξημένη παραγωγή κορτιζόλης οδηγεί στο σύνδρομο Cushing.
Ποιες μέθοδοι χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση του αδενώματος;
Συνήθως για τη διάγνωση ακολουθείται:
- ορμονολογικός έλεγχος, μέσω του οποίου γίνεται προσδιορισμός των επιπέδων των ορμονών στο αίμα,
- απεικονιστικός έλεγχος με μαγνητική τομογραφία (MT), όπου γίνεται απεικόνιση του αδένα και του τουρκικού εφιππίου,
- οφθαλμολογικός έλεγχος για έλεγχο της οπτικής οξύτητας,
- έλεγχος οστεοπόρωσης σε περίπτωση συνδρόμου Cushing.
Ποιες θεραπευτικές μεθόδους χρησιμοποιούμε;
Σε περίπτωση εμφάνισης ενός μικρού αδενώματος, σε αρχικό στάδιο συνιστάται η απλή παρακολούθηση. Αν οι διαστάσεις του αδενώματος αυξηθούν, η επιλογή της θεραπευτικής μεθόδου καθορίζεται από το είδος του αδενώματος (εκκριτικό ή μη) και από την πιθανή πίεση που μπορεί αυτό να ασκεί στο οπτικό νεύρο. Συνήθως, οι θεραπείες μπορεί να είναι:
- φαρμακευτική αγωγή, σκοπός της οποίας είναι η μείωση των επιπέδων των ορμονών που παράγει το αδένωμα και η συρρίκνωσή του,
- χειρουργική επέμβαση η οποία συνιστάται στην περίπτωση που το αδένωμα εντοπίζεται σε περιοχή της υπόφυσης όπου μπορεί να πραγματοποιηθεί ασφαλής αφαίρεσή του,
- ακτινοθεραπεία η οποία επιλέγεται όταν το αδένωμα βρίσκεται σε σημείο που εμποδίζει τη χειρουργική του αφαίρεση ή όταν αναπτύσσεται γρήγορα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κωνσταντίνος Λαμπρόπουλος (2014), Χειρουργική Αντιμετώπιση αδενωμάτων της υπόφυσης: Έλεγχος χειρουργικού αποτελέσματος και συσχετισμός της λειτουργίας του προεγχειρητικά και μετεγχειρητικά με μαγνητική τομογραφία, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Σχολή Επιστημών Υγείας. Τμήμα Ιατρικής
- Αδένωμα της υπόφυσης, iatriko.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Αδένωμα υπόφυσης, nevroxeirourgos.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Αδένωμα υπόφυσης, neurocenter.gr. Διαθέσιμο εδώ
