Της Ελένης Μανουδάκη,
Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Βιέννη βίωνε μια νέα «χρυσή εποχή». Ο Gustav Klimt έγινε ένας από τους πιο διάσημους καλλιτέχνες του κόσμου χωρίς τη συνηθισμένη λατρεία προσωπικότητας που περιμένουμε. Γνωρίζουμε πολύ λίγα για αυτόν εκτός από το ότι δεν παντρεύτηκε ποτέ, αλλά ήταν ένας εραστής και άφησε πίσω του 14 παιδιά από ισάριθμες γυναίκες.
Πήγε σε σχολή τεχνών και χειροτεχνίας, και έλαβε μια πιο πρακτική εκπαίδευση, όπου έμαθε δεξιότητες και τεχνικές. Στόχος της ζωής του ήταν να καταρρίψει τη διάκριση μεταξύ καλών τεχνών και χειροτεχνίας. Όταν ο αδελφός και ο πατέρας του πέθαναν ξαφνικά, η τέχνη του Klimt θα έπαιρνε μια δραματική και πιο σκοτεινή τροπή. Εξακολουθούσε να χρησιμοποιεί αλληγορία και συμβολισμό, αλλά τη μεταμόρφωσε σε μια νέα γλώσσα που ήταν πιο απροκάλυπτα σεξουαλική και για κάποιους πιο ενοχλητική. Ένα από τα πιο σπουδαία και γνωστά έργα του αποτελεί το “The Kiss”. Κατά έναν ειρωνικό τρόπο, ένας πίνακας που θεωρείται ρομαντικό ιδανικό από τον άνθρωπο, ζωγραφίστηκε από έναν άνθρωπο που δεν ήταν ποτέ ρομαντικός και φοβόταν την συντροφικότητα.
Ο πίνακας είναι τετράγωνος στα έξι πόδια επί έξι πόδια, είναι πρακτικά σε φυσικό μέγεθος, κάνοντάς μας να συνδεθούμε μαζί του σε ανθρώπινη κλίμακα. Είναι αυτοτελές και απατηλά απλό και δείχνει τον Klimt ως τον τέλειο σχεδιαστή. Υπάρχουν πολλά πράγματα που κάνουν το φιλί μοναδικό, όπως η σκόπιμη αντίθεση ανάμεσα στη ρεαλιστική σάρκα και τη δισδιάστατη αφηρημένη διακόσμηση, δημιουργεί ένα εφέ σαν μοντάζ φωτογραφίας. Τα σώματα είναι ζωγραφισμένα με έναν σύγχρονο αισθησιασμό. Είναι «εγκλωβισμένα» από χρυσό σαν αρχαία αιγυπτιακή μούμια και όλα φαίνονται να επιπλέουν σε έναν χρυσό κόσμο έξω από τον χρόνο και τον χώρο.
Το φόντο είναι η νέα τεχνική εφεύρεσή του. Κάλυψε όλο τον καμβά με φύλλα χρυσού και μετά ζωγράφισε πάνω από το χρυσό με ένα σκούρο χρώμα, στο οποίο στη συνέχεια τίναξε νιφάδες χρυσού από πάνω. Αν κοιτάξουμε πού συναντά το φόντο το λιβάδι, το οποίο είναι ασταρωμένο, βλέπουμε πώς ο καλλιτέχνης έπαιζε με διαφορετικές υφές. Χρησιμοποίησε οκτώ διαφορετικά είδη χρυσού στο “The Kiss”. Δημιουργεί υφή κάτω από το φύλλο χρυσού, ώστε να του δώσει μια τρισδιάστατη όψη για να πιάσει το φως με τον ίδιο τρόπο που κάνουν τα βυζαντινά ψηφιδωτά. Ο πατέρας του ήταν χρυσοχόος και ο καλλιτέχνης είχε μια δια βίου γοητεία με το πολύτιμο αυτό μέταλλο. Ταξίδεψε στη Ραβέννα για να δει τα βυζαντινά ψηφιδωτά, μια σημαντική επιρροή στη «Χρυσή περίοδό» του.
Το “The Kiss” με την εκθαμβωτική λάμψη του έγινε ένα σύμβολο για τη μεταθρησκευτική εποχή και ο χρυσός που τα περιβάλλει σχεδόν υπονοεί ένα φωτοστέφανο. Το φύλλο χρυσού είναι εύθραυστο και έρχεται σε πολύ λεπτά φύλλα. Για τα ανάγλυφα τμήματα χρησιμοποιούσε gesso, ένα μείγμα ζωικής κόλλας και σκόνης κιμωλίας. Ζωγράφιζε με το παχύρρευστο μείγμα το σχέδιο και στη συνέχεια εφάρμοζε το φύλλο χρυσού, όπου ό,τι περίσσευε το σκούπιζε. Το άλλο πολύτιμο μέταλλο που βλέπουμε μοιάζει με ασήμι, αλλά στην πραγματικότητα είναι πλατίνα, ένα υλικό πιο ακριβό από τον χρυσό αλλά σε αντίθεση με το ασήμι δεν οξειδώνεται.
Αν κοιτάξουμε από κοντά το έργο, σχεδόν όλα τα μέρη του πίνακα, συμπεριλαμβανομένου του φόντου, έχουν ένα στρώμα καθαρού φύλλου χρυσού, μόνο σε ελάχιστα σημεία δεν υπάρχει. Ακόμη και μετά την εφαρμογή φύλλου χρυσού στην επιφάνεια μπορούμε να δούμε πώς εξακολουθεί να ζωγραφίζει πάνω από το χρυσό και να αναμειγνύει τόσο υλικά, όσο και υφές. Δεν χρησιμοποιεί τον χρυσό για τις ρεαλιστικές του ιδιότητες. Αν και είναι πολύ λαμπερός και ανακλά το φως, το χρησιμοποιεί μάλλον σαν ένα αντικείμενο του πόθου.
Ο Klimt ήταν θαυμαστής του Aubrey Beardsley και τα ρούχα ήταν εμπνευσμένα από το Αρτ νουβό στυλ του. Η ρόμπα του άντρα είναι διακοσμημένη με όρθια μαύρα ορθογώνια, σύμβολο της ωθούμενης αρρενωπότητας. Πάνω στη γυναικεία ρόμπα υπάρχουν στρόβιλοι και σπείρες που λέγεται ότι συμβολίζουν το ωάριο. Δεν νομίζω ότι είναι ατύχημα ότι το σχήμα του διαπλεκόμενου ζευγαριού είναι από μόνο του ένα Χρυσό Φαλλικό σύμβολο. Τα περίπλοκα συναισθήματα του Klimt για την «αγάπη» εμφανίζονται στο έργο και οι φιγούρες απεικονίζονται σε ένα κομμάτι λουλουδιασμένου λιβαδιού αλλά αιωρούνται στην άκρη ενός γκρεμού. Παρά τις θρησκευτικές συγκρίσεις με τις εικόνες, οι ερωτευμένοι, με γιρλάντες στα μαλλιά, έχουν «ειδωλολατρική» εμφάνιση.
Ο άντρας φορά ένα στέμμα από αμπέλια και η γυναίκα ένα από λουλούδια, υποδηλώνοντας ότι πρόκειται για την ολοκλήρωση κάποιου είδους τελετουργίας. Μια θεωρία είναι ότι σε αυτήν την εικόνα ο Klimt αναπαριστά τον μύθο του Απόλλωνα και της Δάφνης από τη μεταμόρφωση του Οβίδιου. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες όταν απεικονίζουν την ιστορία αυτή δείχνουν τη στιγμή που η Δάφνη τρέχει από τον Απόλλωνα, καθώς ικετεύει οι Θεοί να τη μεταμορφώσουν σε δάφνη για να γλυτώσει από την παρενόχληση που της κάνει. Αυτή η παράγραφος της Μεταμόρφωσης αναφέρεται συγκεκριμένα σε «ένα φιλί», αφού μεταμορφώθηκε σε δέντρο, που σπάνια απεικονίζεται. Τα πόδια της γυναίκας στο “The Kiss” μοιάζουν να βυθίζονται στο έδαφος, καθώς οι έλικες των φύλλων της Χρυσής Δάφνης, που προέρχονται από το σώμα της, ριζώνουν στο λιβάδι και προτείνουν τη μεταμόρφωση της Δάφνης σε δέντρο.
Το πρόσωπο του άνδρα δεν φαίνεται στον θεατή. Ο Klimt ζωγράφιζε σχεδόν αποκλειστικά γυναίκες και όταν οι άντρες εμφανίζονταν στους πίνακές του ήταν απλώς ένα αξεσουάρ. Είναι σκυμμένος προς τα κάτω για να δώσει ένα φιλί στο μάγουλο της γυναίκας και τα χέρια του ακουμπούν το γυναικείο πρόσωπο. Τα μάτια της είναι κλειστά και έχει το ένα χέρι τυλιγμένο γύρω από το λαιμό του, το άλλο ακουμπά απαλά στο χέρι του και το πρόσωπό της είναι στο πλάι για να δεχθεί το φιλί του άντρα.
Υπήρξε ατελείωτη συζήτηση για το τι είναι ακριβώς η σχέση μεταξύ του ζευγαριού. Είναι ρομαντικό; Σκύβει να δεχθεί το φιλί ή γυρίζει μακριά; Το “The Kiss”, είναι ο πιο ρομαντικός πίνακας στην ιστορία, αλλά είναι στην πραγματικότητα η απεικόνιση μιας πλατωνικής σχέσης; Όταν προβλήθηκε στη Βιέννη, αγοράστηκε αμέσως από την αυστριακή κυβέρνηση. Το έργο του Κλιμτ, που κάποτε θεωρήθηκε πορνογραφικό και ενοχλητικό, εκτέθηκε σε ένα από τα Αυτοκρατορικά ανάκτορα. Δεν γνωρίζουμε πραγματικά για τις σκέψεις του Klimt για το “The Kiss”, αλλά ίσως δεν χρειάζεται. Όπως είπε κάποτε: «Αν θέλετε να μάθετε για μένα — απλά δείτε τους πίνακές μου».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Kiss Gustav Klimt – An Analysis, διαθέσιμο εδώ
- 10 Facts You Don’t Know about ”The Kiss”, διαθέσιμο εδώ
