Της Σπυριδούλας Βλάχα,
Λένε ότι η παιδική ηλικία είναι από τις καλύτερες περιόδους της ζωής μας. Συχνά ακούμε ενήλικες να λένε σε μικρά παιδιά «Αχ και να ήμουν στην ηλικία σου», συμπληρώνοντας «το μόνο μου άγχος να είναι το σχολείο και το παιχνίδι». Οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουμε να ταυτίζουμε την παιδική ηλικία με την ανεμελιά, την αθωότητα και την ξεγνοιασιά. Είναι, όμως, αυτό μια πραγματικότητα για όλα τα παιδιά; Τι συμβαίνει με εκείνα τα παιδιά που δεν πρόλαβαν να ζήσουν ως παιδιά, γιατί κάποιος τους πήρε την παιδική τους ηλικία μέσα από τα χέρια;
Τις τελευταίες εβδομάδες ακούμε συνεχώς για υποθέσεις σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, και μάλιστα συχνά με θύτες πρόσωπα της οικογένειας ή του οικείου οικογενειακού περιβάλλοντος. Μετά από ένα περιστατικό ή χρόνια μιας τέτοιας μορφής κακοποίησης, πώς μπορεί ένα παιδί να αγαπήσει τον εαυτό του και να εμπιστευτεί τον κόσμο γύρω του; Καθώς υποβλήθηκε σε μια κατάσταση που το ίδιο δεν ήθελε και φυσικά δεν ήταν έτοιμο να τη βιώσει, η ψυχή του τραυματίστηκε σε τέτοιον βαθμό, που αναγκάστηκε από νωρίς να ωριμάσει. Και φυσικά, η νομική διαδικασία που ακολουθείται εάν το ίδιο το παιδί ή κάποιος άλλος προβεί σε καταγγελία, δεν είναι τίποτα άλλο παρά επίπονη. Άλλωστε, δεν λέγεται τυχαία πως τα θύματα βιασμού μέσα στο δικαστήριο συχνά «βιάζονται» και δεύτερη φορά.
Από την άλλη πλευρά, η σωματική βία δεν υστερεί καθόλου σε σημαντικότητα. Όταν το πρόβλημα ενός παιδιού δεν είναι πλέον τα μαθήματα για αύριο, αλλά το πώς θα προστατεύσει τον εαυτό του από τον οργισμένο γονέα ή ακόμη και το πώς θα προστατεύσει τον έναν γονέα από τον θυμό και τα ξεσπάσματα του άλλου, τότε η παιδική ηλικία έχει και επίσημα χαθεί. Η σωματική βία αφαιρεί από το παιδί την αυτοεκτίμησή του και το τοποθετεί σε μια κατάσταση που προκαλεί συναισθήματα εξευτελισμού και ανικανότητας, καθώς το ίδιο δεν μπορεί να αμυνθεί σωματικά.
Τι συμβαίνει, όμως, με την ψυχολογική κακοποίηση; Πρόκειται για την πιο δύσκολα αναγνωρίσιμη μορφή κακοποίησης, καθώς δεν είναι εύκολο να αποδειχθεί. Περιλαμβάνει μια σειρά από απορριπτικές συμπεριφορές εκ μέρους του γονέα, υποτιμητικά σχόλια προς το πρόσωπο του παιδιού, εκφοβιστικές συμπεριφορές και συμπεριφορές που κάνουν το παιδί να αισθάνεται συνεχώς τύψεις και ενοχές. Τα παιδιά αυτά μεγαλώνουν με ένα αίσθημα ανεπάρκειας και μια διαρκή αμφισβήτηση για τον εαυτό τους, κάτι που γίνεται φανερό στις σχολικές και εξωσχολικές τους δραστηριότητες.
Και φυσικά, υπάρχουν και τα παραμελημένα παιδιά. Είναι εκείνα τα παιδιά που θα γυρίσουν σπίτι τους και δεν θα είναι σίγουρα για το εάν θα υπάρχει φαγητό στην κουζίνα. Είναι εκείνα τα παιδιά που μένουν για ώρες μόνα τους στο σπίτι ή στην αυλή του σχολείου περιμένοντας να έρθουν οι γονείς τους. Πρόκειται για παιδιά που δεν βίωσαν τη φροντίδα και την αγάπη και ως συνέπεια, χρειάστηκε από μικρά να μάθουν να φροντίζουν και να προσέχουν μόνα τους τον εαυτό τους. Έγιναν, δηλαδή, «μικροί ενήλικες».
Βέβαια, εάν αποφασίσουμε να μιλήσουμε για παιδιά που μεγάλωσαν νωρίς, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε τα παιδιά των προσφύγων. Πολλά από αυτά τα παιδιά είχαν την ατυχία να ζήσουν από νωρίς τον πόλεμο, να χάσουν αγαπημένα τους πρόσωπα, αλλά και όλα τα υπάρχοντά τους. Χρειάστηκε να φύγουν από την πατρίδα τους είτε μόνα είτε με την οικογένειά τους, ενώ συχνά πολλά από αυτά δεν καταφέρνουν να φτάσουν στον τελικό προορισμό τους. Αλλά, και όταν φτάνουν, χρειάζεται μετά από όλη αυτή την επίπονη εμπειρία, να δημιουργήσουν μια νέα ζωή από την αρχή, με τις δυσκολίες και τις απώλειες που αυτή ενέχει.
Και υπάρχουν χιλιάδες ακόμα παιδιά που δεν έχουν προλάβει να ζήσουν την παιδική τους ηλικία. Παιδιά που δουλεύουν για να στηρίξουν την οικογένειά τους, παιδιά που έχουν εμπλακεί σε παράνομα κυκλώματα για οικονομικούς λόγους και συχνά βρίσκονται στη φυλακή, παιδιά με γονείς με ψυχικές διαταραχές, παιδιά με οικογενειακά προβλήματα που δεν γνωρίζουν σε ποιον να απευθυνθούν.
Εν τέλει, ίσως τα παιδιά που χάνουν νωρίς την παιδικότητά τους, να είναι περισσότερα από όσα νομίζουμε. Σήμερα, υπάρχει περισσότερο από ποτέ η ανάγκη για ουσιαστική ενεργοποίηση του κρατικού μηχανισμού σε θέματα παιδικής μέριμνας, καθώς και η ευαισθητοποίηση του κάθε πολίτη για τέτοια ζητήματα. Εξίσου σημαντική είναι η ενημέρωση των ίδιων των παιδιών για τα δικαιώματά τους και τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να τα προστατεύσουν. Τέλος, χρειάζεται πια να αποκτήσουμε αυτό που ονομάζεται αίσθημα συλλογικής ευθύνης και να μην αγνοούμε τα οποιαδήποτε σημάδια που μπορεί να μαρτυρούν καταπάτηση των παιδικών δικαιωμάτων. Και όλα αυτά για να μην αποτελεί η παιδική ηλικία ένα σπάνιο φαινόμενο στο μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μορφές Κακοποίησης, eliza.org.gr, διαθέσιμο εδώ
- Σωματική κακοποίηση των παιδιών: παραμέληση & ψυχική υγεία, euroclinic.gr, διαθέσιμο εδώ
- Παιδιά που μεγάλωσαν απότομα, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
