Της Δήμητρας Βαξεβάνη,
Εκ πρώτης όψεως, αξίζει να γίνει μνεία για την προέλευση της λέξης «Νταρνάκας» ή «Δαρνάκας». Στη διάρκεια των χρόνων το ζήτημα της προέλευσης της ονομασίας απασχόλησε πολλούς ερευνητές. Η πιο διαδεδομένη θεωρία που επικρατεί είναι ότι προήλθε από τις λέξεις «δάρη» που σημαίνει «τώρα» και «νάκα» που σημαίνει «αμέσως». Με τη συνένωση, λοιπόν, προκύπτει η ξακουστή λέξη «Δαρνάκας».
Τα Σαρνακοχώρια ή Νταρνακοχώρια είναι 5 συγκεκριμένα χωριά των Σερρών στην ίδια γεωγραφική περιοχή με μικρές μεταξύ τους αποστάσεις. Πιο αναλυτικά, είναι το Νέο Σούλι, γνωστό ως Σουμπάσκιοϊ, το Άγιο Πνεύμα ως Βεζνίκο, το Χρυσό ως Τοπόλιανη, ο Εμμανουήλ Παπάς ως Δοβίστα και τέλος, η Πεντάπολη ως Σαρμουσακλή.
Τα προαναφερθέντα χωριά παρουσιάζουν μάλιστα πολλές ομοιότητες. Βρίσκονται σε έναν ενιαίο λοφώδη ιστορικό χώρο και έχουν την ίδια φυσική και αγροτική οικονομία που στηρίζεται κατά βάση στην παραγωγή καπνών. Οι κάτοικοι έχουν κοινή καταγωγή και κοινές καταβολές, ενιαία γλωσσική ομοιογένεια και κοινά πολιτιστικά στοιχεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι διατηρούν επί τόσους αιώνες το νταρνάκκο γλωσσικό ιδίωμα που έχει τις ρίζες του στην αρχαία δωρική διάλεκτο. Σαφέστερα, αφού θα αναφερθούμε εκτενώς σε αυτό το θέμα, πρέπει να τονίσουμε ότι δεν πρόκειται για αμιγώς ελληνικό λεξιλόγιο αλλά για ένα κράμα ελληνικών και τουρκικών λέξεων, λόγω της εκτεταμένης τουρκικής παρουσίας και κυριαρχίας στα εδάφη αυτά. Παρακάτω θα δούμε μερικές από τις γραμματικές και συντακτικές παρατηρήσεις.
Αρχικά, τα άρθρα που συναντάμε στο νταρνάκικο ιδίωμα χρησιμοποιούνταν για την κλίση των ουσιαστικών και επιθέτων με την εξαίρεση ότι το αρσενικό γένος -ο- μεταβάλλεται σε -ου-. Για παράδειγμα, στην ονομαστική αντί ο πόλεμος βλέπουμε ου πόλεμους. Στην αιτιατική αντίστοιχα, από -τον- γίνεται -τουν-. Στα παραθετικά, ο περιφραστικός σχηματισμός γίνεται με τις λέξεις πχιο και ντιπ.
Όσον αφορά τις αντωνυμίες, τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Στις κτητικές αντωνυμίες το -δ- μετατρέπεται σε -θ-, λόγου χάρη θ’κος σημαίνει δικό σου. Στις δεικτικές αντωνυμίες αντί για αυτός-ή-ό έχουμε φτος-η-ο. Συχνά συναντάμε αφνού-ής-ού αντί για αυτού νου. Η αντωνυμία τέτοιος προφέρεται τέτχιος και στον πληθυντικό τέτνοι. Η αντωνυμία εκείνος λέγεται κείνος και στη γενική του ενικού αριθμού κ’νου. Στις αόριστες αντωνυμίες δεσπόζει το όλνοι αντί όλοι, ενώ στην αναφορική αντωνυμία όσοι βλέπουμε το όσνοι.
Ένα ακόμα βασικό γνώρισμα του γλωσσικού ιδιώματος είναι ο βόρειος φωνηεντισμός. Σε αυτό το φαινόμενο πραγματεύεται η πτώση των άτονων -ε- και -ο- και η αποβολή των άτονων υψηλών/κλειστών -ι- και -ου-. Τα γνήσια φωνήεντα -ι- και -u-, όταν είναι άτονα, αποβάλλονται ή σιγώνται στο εσωτερικό και στην κατάληξη της λέξης.
Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε ότι ένα ακόμα σπουδαίο χαρακτηριστικό του ιδιώματος αποτελεί η μη τήρηση του νόμου της τρισυλλαβίας. Συγκεκριμένα, μόνο στα ρήματα βλέπουμε ότι ο τόνος ανεβαίνει πέρα από την προπαραλήγουσα, λόγου χάρη πήγιναμι αντί για πηγαίναμε. Παρατηρείται, επίσης, η κατάληξη -τσι, -θους και -θκι στο β’ ενικό πρόσωπο της προστακτικής, για παράδειγμα μελέτσι αντί μελέτησε, ντυθούς αντί ντύσου. Επιπλέον, υπάρχει η κατάληξη -σκα και -σκι στους παρελθοντικούς χρόνους των ρημάτων, π.χ. πήγινισκα αντί πήγαινα.
Τέλος, ακόμα και στα υποκοριστικά συναντάμε διαφορές. Υπάρχει η κατάληξη -ουδ αντί -ακι, για παράδειγμα κουρτσούδ αντί κοριτσάκι. Οι συνδετικές λέξεις όπως αφού και γιατί είθιστε να μπαίνουν στο τέλος της πρότασης.
Εν κατακλείδι, εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχουν κρυμμένοι εκφραστικοί και αισθητικοί «θησαυροί» που διαιωνίζονται μέσω των τοπικών ιδιωμάτων, όπως είναι ένας από αυτούς και το νταρνάκικο γλωσσικό ιδίωμα. Η μελέτη των διαλέκτων και των ιδιωμάτων αποτελεί έρευνα του κλάδου της κοινωνιογλωσσολογίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ιστορική Μνήμη, Οι Δάρνακες των Σερρών, Διαθέσιμο εδώ
- Αθανασιάδης Αθανάσιος, Δαρνακοχώρια, Διαθέσιμο εδώ
