Του Νίκου Διονυσάτου,
Η Σλοβακία, παρά το μικρό της μέγεθος, είναι μια χώρα που έχει απασχολήσει, εδώ και πολλά χρόνια, διάφορους πολιτικούς αναλυτές ως μια ευρωπαϊκή εκδοχή υπερσυντηρητικών αμερικάνικων πολιτειών, όπως η Αλαμπάμα ή η Οκλαχόμα. Τόσο οι εξαιρετικά αναχρονιστικές απόψεις που εξακολουθεί να υιοθετεί το επίσημο σλοβακικό κράτος όσο και το γεγονός ότι ένα σημαντικό κομμάτι της σλοβακικής κοινωνίας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως εθνικιστικό, ξενοφοβικό και εντελώς αντίθετο στον φιλελεύθερο χαρακτήρα που η Ε.Ε. θέλει να επιβάλλει, είναι στοιχεία που φαίνεται ότι έχουν καθορίσει καταλυτικά το πολιτικό σκηνικό της ανατολικοευρωπαϊκής χώρας, σπρώχνοντας διαρκώς τους ψηφοφόρους σε όλο και πιο ακραία μορφώματα.
Για χρόνια, περιθωριοποιημένες ομάδες από γεροδεμένους τραμπούκους, συχνά “skinheads”, κυκλοφορούσαν σε διάφορες πόλεις της Σλοβακίας, ευαγγελιζόμενες τη φυλετική καθαρότητα του σλοβακικού έθνους, την οποία η Ευρώπη, οι Ρομά και οι ξένοι της χώρας ήθελαν με την ατζέντα τους να καταστρέψουν. Μαυροντυμένοι και φέροντες πυρσούς στις πορείες τους, ορισμένοι δεν ντρέπονταν να κάνουν δημόσια και τον ναζιστικό χαιρετισμό. Ή τουλάχιστον τα έκαναν όλα αυτά προτού βρεθούν εκεί που τους αξίζει. Διχασμένοι, υπόδικοι και στον κάδο των πολιτικών αχρήστων, δηλαδή. Όχι, δεν αναφέρομαι σε κάποιο ελληνικό αντίστοιχο παράδειγμα, αλλά στο κόμμα του Σλοβάκου Νέο–Ναζί Marian Kotleba, το επονομαζόμενο «Λαϊκό Κόμμα – Η Σλοβακία μας» ή L’SNS, που είναι διάδοχο του παράνομου, με δικαστική απόφαση του 2007, νεοναζιστικού κόμματος «Σλοβακική Ενότητα».
Ο Marian Kotleba και το κόμμα του κάποτε ήταν παρίες της σλοβακικής πολιτικής, ακόμα και για της οποίας τα δεξιότατα στάνταρ θεωρούνταν επικίνδυνος. Ωστόσο, το 2013 ο Kotleba κατάφερε να εκλεγεί κυβερνήτης της πόλης καταγωγής του στην κεντρική Σλοβακία, της Banska Bystrica, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 2017. Αυτό ήταν η αρχή της κανονικοποίησης για το μισαλλόδοξο κόμμα του, το οποίο σημείωσε σημαντικότατες νίκες, εκλέγοντας βουλευτές το 2016 και το 2020, αλλά και ευρωβουλευτές, το 2019. Στις Ευρωεκλογές, μάλιστα, του 2019, το L’SNS βγήκε τρίτο, ενώ στις βουλευτικές του 2020 βγήκε τέταρτο, απειλώντας ανοικτά την ίδια την υπόσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος στη Σλοβακία. Το κόμμα είναι εναντίον της LGBTQΙ+ κοινότητας, των Ρομά και των μεταναστών, συντάσσεται με τη Ρωσία και είναι κάθετα αντίθετο στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., ενώ θέτει στο επίκεντρο της ιδεολογίας του τον Καθολικισμό και τη «λευκή καθαρότητα της σλοβακικής φυλής».
Πιο βασικό, όμως, στοιχείο για το πού στέκεται το συγκεκριμένο κόμμα είναι και οι ρίζες του, γιατί η εκλογική άνοδος ενός τέτοιου μορφώματος σε μια χώρα σαν την Σλοβακία σε καμία περίπτωση δεν είναι τυχαία. Η Σλοβακία τη δεκαετία του ’30, ως τμήμα της Τσεχοσλοβακίας ακόμα, γνώρισε μια σημαντική εθνικιστική άνοδο, στα πλαίσια του παρατεταμένου αιτήματος από μερίδα του πληθυσμού για ανεξαρτητοποίηση της χώρας από τους Τσέχους. Το κίνημα για την αυτονόμηση της Σλοβακίας τότε είχε βρει τον ηγέτη του στο πρόσωπο του Καθολικού ιερέα και θεωρητικού του φασισμού, Andrej Hlinka. Ο Hlinka θεωρείται ένας από τους πατέρες του λεγόμενου «κληρικού φασισμού» και ακόμα και μέσα στη Σλοβακία η προσωπικότητά του είναι τουλάχιστον αμφιλεγόμενη. Ο συγκεκριμένος ακροδεξιός ηγέτης θα πεθάνει το 1938, 2 μήνες πριν την υπογραφή της Συμφωνίας του Μονάχου, που ουσιαστικά παρέδωσε την Τσεχοσλοβακία στο έλεος της ναζιστικής θηριωδίας. Η συγκεκριμένη συμφωνία, ωστόσο, για πολλούς Σλοβάκους δεν ήταν μια αρνητική εξέλιξη.
Οι Γερμανοί κατέκτησαν την Τσεχία, όμως, τον Μάρτιο του 1939, και στη Σλοβακία αποφάσισαν να κάνουν ένα μικρό δωσιλογικό κράτος–μαριονέττα, κάτι που θα επαναλάμβαναν με επιτυχία και στην περίπτωση της Κροατίας. Φυσικά, υπήρξαν Σλοβάκοι που πήραν τα όπλα εναντίον του Γερμανού κατακτητή, ωστόσο γενικά ο σλοβακικός λαός, ειδικά κατά τα πρώτα χρόνια του Β’ Παγκόσμιου, συνεργάστηκε με τη ναζιστική Γερμανία, πιστεύοντας ότι κάτι τέτοιο θα του εξασφάλιζε ένα δικό του κράτος μεταπολεμικά.
Η «Πρώτη Σλοβακική Δημοκρατία», που ήταν δημοκρατία μόνο στο όνομα, ήταν ένα «κληρικοφασιστικό» κράτος, στο οποίο κυβερνούσε το «Λαϊκό Κόμμα» (η συνωνυμία με το κόμμα του Kotleba, δεν είναι σύμπτωση προφανώς) μαζί με το στρατιωτικό του σκέλος, τη «Φρουρά του Hlinka», οργανωμένη στα πρότυπα της Wehrmacht. Αρχηγός του Σλοβακικού Κράτους ήταν για άλλη μια φορά ένας Καθολικός ιερέας, ο Jozef Tisο, οποίος όχι μόνο επέβλεψε την εξόντωση σχεδόν ολόκληρης της εβραϊκής κοινότητας της χώρας του και έστειλε χιλιάδες Σλοβάκους στρατιώτες στον θάνατο στο Ανατολικό Μέτωπο, αλλά δικαιολόγησε και τις συγκεκριμένες πράξεις ως «θεάρεστο έργο, συμβατό με τις επιταγές της Καθολικής εκκλησίας». Σήμερα, ο Jozef Tiso και μαζί η ναζιστική στρατιά των «Φρουρών του Hlinka» τιμώνται ως ήρωες του έθνους από τα στελέχη του L’SNS και τον ίδιο τον Kotleba. Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι φορές που μέλη του L’SNS έχουν παρελάσει δημόσια, κάνοντας “cosplay” με τις μαύρες στολές των δωσίλογων προγόνων τους, θεωρώντας την πράξη αυτή βαθιά πατριωτική.
Επιστρέφοντας στον 21ο αιώνα, ωστόσο, μετά τις εκλογές του 2020, οι οποίες έγιναν ελάχιστες μόλις εβδομάδες πριν την κρίση της πανδημίας, η Σλοβακία είχε ένα πολύ διαφορετικό πολιτικό σκηνικό απ’ ό,τι έχει σήμερα. Το συντηρητικό Σοσιαλιστικό Κόμμα της Σλοβακίας, ή S’MER, κατά πάσα πιθανότητα το συντηρητικότερο μέλος των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών, έκτοτε διασπάστηκε σε δύο κόμματα μεταξύ δύο πρώην Πρωθυπουργών, υπό την σκιά της πολιτικής δολοφονίας του δημοσιογράφου Jan Kuciak το 2018 και μιας σειράς άλλων σκανδάλων. Αυτή η εξέλιξη έχει πολύ μεγάλη βαρύτητα τώρα, καθώς το νέο σοσιαλιστικό κόμμα HLAS, που προέκυψε από όσα στελέχη αποχώρησαν από το S’MER, σήμερα δείχνει να είναι το πρώτο σε ψήφους στις δημοσκοπήσεις.
Παράλληλα, το κόμμα «Προοδευτική Σλοβακία», το μόνο κατ’ ουσίαν φιλελεύθερο και προοδευτικό κόμμα της χώρας, το οποίο το 2019 κατάφερε να εκλέξει τη δικιά του υποψήφια, Zuzana Kaputova, ως την πρώτη γυναίκα Πρόεδρο της Σλοβακίας, παρόλο που είχε συντριβεί στις βουλευτικές του 2020, δείχνει να έχει αυξήσει σημαντικά τα ποσοστά του κι εκείνο στις δημοσκοπήσεις, αποτελώντας πλέον μια σαφώς πιο υπολογίσιμη δύναμη. Επίσης, η κεντροδεξιά κυβέρνηση συνασπισμού της χώρας χρειάστηκε να αλλάξει Πρωθυπουργό στα μισά της θητείας της, λόγω των συνεχών διαφωνιών του τέως Πρωθυπουργού, Igor Matovic, με την Πρόεδρο Kaputova, ειδικά κατά την περίοδο της κρίσης του κορωνοϊού. Η σημαντικότερη, όμως, εξέλιξη από το 2020 μέχρι σήμερα ήταν η κοινοβουλευτική και, όπως φαίνεται, σύντομα και εκλογική καταστροφή του L’SNS και του ίδιου του Marian Kotleba, ο οποίος έχασε τη βουλευτική του έδρα τον Απρίλιο του 2022 και είναι υπόδικος μαζί με άλλα στελέχη του κόμματος του για διεύθυνση νεοναζιστικής οργάνωσης και προσπάθεια κατάλυσης της δημοκρατίας.
Δυστυχώς για όλους μας, το δικαστήριο αναμένεται να μην βγάλει κάποια καταδικαστική απόφαση, ωστόσο το χτύπημα για τη νεοναζιστική παράταξη και την εικόνα της φαίνεται να ήταν αρκετό. Σχεδόν οι μισοί βουλευτές του Kotleba και όλοι οι ευρωβουλευτές του έχουν φύγει από το κόμμα, συντασσόμενοι με τον πάλαι ποτέ εσωκομματικό του αντίπαλο Milan Uhrik, ο οποίος έχει ιδρύσει μια δική του ακροδεξιά παράταξη, τη “Republika”. Όπως φαίνεται, το κόμμα του Kotleba αναμένεται να συντριβεί στις επόμενες εκλογές, όμως η Republika, η οποία έχει υιοθετήσει ένα πιο ευρωπαϊκό και ρεαλιστικό προφίλ, θα αρδεύσει τις περισσότερες ψήφους της ακροδεξιάς.
Δυστυχώς, ο φασισμός δεν έχει πεθάνει ακόμα στην Ευρώπη, ούτε προβλέπεται κάτι τέτοιο στο κοντινό μέλλον. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, στην περίπτωση της Σλοβακίας τουλάχιστον, παρά το ότι ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού μπορεί να ζει μέσα σε μια υπερσυντηρητική και υπερεθνικιστική θεώρηση των πραγμάτων, υπάρχουν ακόμα δυνάμεις και από την πλευρά της Ε.Ε. και από το εσωτερικό της χώρας, όπως η «Προοδευτική Σλοβακία», οι οποίες αγωνίζονται να κρατήσουν την κοινωνία μακριά από τα φαντάσματα του παρελθόντος της.
Οι σλοβακικές κυβερνήσεις, αν και συνήθως καθαρά συντηρητικές, τουλάχιστον επιδεικνύουν μέχρι στιγμής μια στοιχειώδη προσήλωση στις βασικές ελευθερίες, το κράτος δικαίου και την κοινωνία των πολιτών, σε αντίθεση με τους διαβόητους ετέρους τους σε Ουγγαρία και Πολωνία. Έτσι, μετά από 45 χρόνια στο «πολιτικό ψυγείο» του κομμουνισμού, τις τελευταίες δεκαετίες η Σλοβακία, μαζί με τις περισσότερες γειτονικές της χώρες, έχει κληθεί κι εκείνη να βρει τον δρόμο της προς τη φιλελεύθερη ευρωπαϊκή δημοκρατία και να αφήσει πίσω της το σκοτάδι που για τόσα χρόνια είχε φωλιάσει βαθιά στον πυρήνα της εθνικής της συνείδησης…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Far-right stumbles in Slovak municipal elections, EURACTIV, διαθέσιμο εδώ
- Slovakia’s Far-Right ĽSNS Party: Saved by Its Perceived Irrelevance, Balkan Insight, διαθέσιμο εδώ
- Slovak President is Losing the Popularity Contest, Balkan Insight, διαθέσιμο εδώ
- Slovakian far-right leader loses mandate as MP over neo-Nazi symbols, court decides, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- Slovakia’s government stares into the abyss, EUobserver, διαθέσιμο εδώ
- Explaining the popularity of the extreme right in Slovakia, Friends of Europe, διαθέσιμο εδώ
