Της Δήμητρας Γρηγοριάδου,
Λίγες ημέρες πριν τα γεγονότα της 8ης Νοεμβρίου 1912, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη να θυμηθούμε τα γεγονότα εκείνης της περιόδου, αλλά και τους ανθρώπους που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην απελευθέρωση της Φλώρινας από την οθωμανική κυριαρχία. Σύμφωνα με πληροφορίες του έτους 1905, στην πόλη κατοικούσαν 406 ορθόδοξες οικογένειες, ενώ σύμφωνα με αρχεία του 1910, ο συνολικός πληθυσμός της πόλης έφτανε τους 10.000 κατοίκους. Όταν αποφασίστηκε από το Ελληνικό Βασίλειο η απελευθέρωση της Μακεδονίας, οι κάτοικοι της Φλώρινας αλλά και της ευρύτερης περιοχής ήταν ιδεολογικά ώριμοι, οικονομικά συγκροτημένοι αλλά και οργανωμένοι σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης σε τέτοιο βαθμό, ώστε η απελευθέρωση αποτελούσε ένα απόλυτα «φυσικό επακόλουθο».
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι πριν φτάσουμε στη μέρα της απελευθέρωσης είχε προηγηθεί η σύναψη της σερβοβουλγαρικής συνθήκης της 13ης Μαρτίου 1912 και η προσέγγιση Ελλάδας-Βουλγαρίας η οποία οδήγησε στην ελληνοβουλγαρική συνθήκη της 16ης Μαΐου 1912, η οποία αποτέλεσε μια συνειδητή επιλογή του Έλληνα Πρωθυπουργού που επιτάχυνε, παρά τις αρνητικές προειδοποιήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων, τη μεταβολή του εδαφικού καθεστώτος στο Βαλκανικό χώρο.
Στις 6 Νοεμβρίου 1912, ο μουφτής της πόλης μαζί με άλλους μουσουλμάνους προκρίτους, βλέποντας την προέλαση του ελληνικού και του σερβικού στρατού προς τη Φλώρινα, κάλεσαν τον Μητροπολίτη Πολύκαρπο, τον Τέγο Σαπουντζή και τον Μενέλαο Βαλάση σε κοινή σύσκεψη στον Τεκέ (μουσουλμανικό μοναστήρι) της πόλης. Εκεί, ο μουφτής Μεχμέτ Χουλουσή Εφέντης δήλωσε ότι οι μουσουλμάνοι της Φλώρινας επιθυμούν την κατάληψή της από τον ελληνικό στρατό, ενώ την ίδια μέρα η 4η μεραρχία μπήκε και απελευθέρωσε το Αμύνταιο. Στη συνέχεια, το 1ο Σύνταγμα Ιππικού, ερχόμενο από τη Σκύδρα, απελευθέρωσε την Κέλλη και στρατοπέδευσε εκεί. Στη σύσκεψη του Τεκέ που προαναφέραμε αποφασίστηκε η συγκρότηση μικτής επιτροπής, η οποία συνάντησε τον Υποστράτηγο Στέφανο Γενάδη στην περιοχή του Αμυνταίου και υψώνοντας λευκή σημαία παρέδωσε επιστολή που έγραφε ότι οι μουσουλμάνοι της Φλώρινας επιθυμούν την κατάληψή της από τον ελληνικό στρατό.
Στις 7 Νοεμβρίου 1912, το 1ο Σύνταγμα Ιππικού (3 Ίλες με 65-70 άλογα καθεμιά) που βρισκόταν στην Κέλλη, ακολουθώντας το Σύνταγμα πεζικού μέχρι την έξοδο των στενών της Βεύης, κινήθηκε προς τη Φλώρινα και μία Ίλη Ιππικού με κατεύθυνση προς το Μοναστήρι έφτασε στο χωριό Ιτέα. Λίγες ώρες αργότερα, το 1ο Σύνταγμα πεζικού απελευθέρωσε τη Βεύη. Η 1η ίλη ιππικού, με επικεφαλής τον Ιωάννη Άρτη, έφτασε στη Σιταριά, έκανε αναγνώριση του Σιδηροδρομικού Σταθμού Φλώρινας (στο Μεσονήσι) και κατευθύνθηκε προς τα εκεί, όπου και τον κατέλαβε. Από το Αρμενοχώρι, λοιπόν, ο Ιωάννης Άρτης παρατήρησε τα οθωμανικά στρατεύματα που υποχωρούσαν και κινούνταν προς τη Φλώρινα και από εκεί προς την Κορυτσά, μέσω της οδού Φλώρινας-Μοναστηρίου, και μια ομάδα στρατιωτών με επικεφαλής τον ανθυπίλαρχο Γεώργιο Γιαννακόπουλο κινήθηκε προς τον οθωμανικό στρατό, έτσι ώστε να τον αποτρέψει να κινηθεί προς τη Φλώρινα.
Όσο προχωρούσε προς τη Φλώρινα ο Άρτης, συνάντησε πολλούς χωρικούς, οι οποίοι τον συμβούλεψαν να μην εισέλθει στην πόλη μιας και υπήρχε πολυάριθμος τουρκικός στρατός και μόλις έφτασε στη συμβολή των οδών 7ης Νοεμβρίου και Μοναστηρίου, έστειλε ιππείς στον Μητροπολίτη, προκειμένου να του ανακοινώσουν ότι στην είσοδο της πόλης περιμένει αξιωματικός του ελληνικού στρατού για την παράδοσή της. Ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος προσπάθησε να καθυστερήσει την είσοδο του Άρτη, γιατί φοβόταν ενδεχόμενες συγκρούσεις με τον οθωμανικό στρατό που βρισκόταν στην πόλη, αλλά ο Άρτης απάντησε πως θα έμπαινε έτσι κι αλλιώς στην πόλη. Ο Πολύκαρπος, παρατηρώντας ότι δεν υπήρχε κίνδυνος σύρραξης, αφού ο οθωμανικός στρατός δεν αντέδρασε στη θέα των Ελλήνων, κάλεσε τον Μουφτή και τον Ραβίνο της πόλης για να συναντήσουν τον Άρτη όπου και του παρέδωσαν την πόλη. Παράλληλα, οι Βούλγαροι της Φλώρινας και της γύρω περιοχής κάλεσαν τον Μητροπολίτη Πολύκαρπο να παραδώσει την πόλη στον σερβικό στρατό και Σέρβοι αξιωματικοί, αγνοώντας όσα προηγήθηκαν εκείνη την ημέρα, υποστήριξαν ότι έχουν προσκληθεί για να παραδοθεί η πόλη σε αυτούς. Ο Άρτης το απόγευμα της ίδιας μέρας συγκρότησε σώμα από πολίτες της πόλης εξοπλίζοντάς τους με όπλα που συγκεντρώθηκαν από τον αφοπλισμό των μουσουλμάνων και τους έστειλε στις προφυλακές, ενώ λίγο αργότερα μπήκε στην πόλη μεραρχία ιππικού του σερβικού κράτους με εχθρικές διαθέσεις.
Ξημερώματα της 8ης Νοεμβρίου 1912, το 8ο Σύνταγμα μπήκε στην πόλη και ο Άρτης τοποθέτησε και τους στρατιώτες στις προφυλακές. Το Σύνταγμα Ιππικού καταδίωξε τα υπολείμματα του οθωμανικού στρατού που κατευθύνονταν προς την Κορυτσά, όπου και εγκατέλειψαν στο 6ο χιλιόμετρο 18 πυροβόλα. Στην είσοδο της πόλης (στη διασταύρωση των οδών 7ης Νοεμβρίου και Δημητρίου Λαμπράκη), ο Μητροπολίτης μαζί με πλήθος κόσμου υποδέχθηκαν τον αρχιστράτηγο και διάδοχο Κωνσταντίνο, ο οποίος συνοδευόταν από τον αδερφό του πρίγκηπα Αλέξανδρο και τους υπασπιστές του. Παρέμειναν στην πόλη 3 βδομάδες και σε αυτό το διάστημα εγκαταστάθηκαν οι ελληνικές δημοτικές και διοικητικές αρχές και τελέστηκε πανηγυρική θεία λειτουργία στον Άγιο Γεώργιο της Φλώρινας. Μια βδομάδα αργότερα, αποχώρησε και η σερβική μεραρχία από την πόλη λόγω του υπερπληθυσμού.
Τελειώνοντας αυτή την ιστορική αναδρομή, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η Φλώρινα ήταν από τις τελευταίες περιοχές του ελληνικού κράτους που απελευθερώθηκαν και αυτό έγινε 100 σχεδόν χρόνια (!) αφού ξεκίνησε η Ελληνική Επανάσταση και ο Αγώνας για την ανεξαρτησία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σ. Ηλιάδου-Τάχου, Η απελευθέρωση της Φλώρινας την 8η Νοεμβρίου 1912, florina-history.blogspot.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Ι. Άρτη, «Επιστολή Ιωάννη Άρτη για την απελευθέρωση της Φλώρινας», Αριστοτέλης, τ. 150 (11/12/1981)
- Floriniotika.gr, Το χρονικό της απελευθέρωσης της Φλώρινας στις 7 και 8 Νοεμβρίου 1912 και οι συμβολικές προεκτάσεις του στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Διαθέσιμο εδώ
- Learn4change.gr, Η Απελευθέρωση της Φλώρινας το 1912 – Χρονικό. Διαθέσιμο εδώ
