Της Ταξιαρχίας Κοζπή,
Μάρτιος του 2003. Μία περίοδος που σηματοδότησε την έναρξη ενός ασύλληπτα προσοδοφόρου έργου για την ελληνική και όχι μόνο κοινωνία. Ενός έργου που χάρισε, χαρίζει και ευελπιστούμε να χαρίζει ζωή και ελπίδα σε πλήθος ασθενών. Πρόκειται για την Ελληνική Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος (Ελ.Τ.Οπ.Α) του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ). Η πρώτη Τράπεζα που ξεκίνησε να στηρίζει την αλλογενή μεταμόσχευση.
Τι είναι, όμως, το ομφαλοπλακουντιακό αίμα και πώς συσχετίζεται με την αντιμετώπιση νοσημάτων;
Το ομφαλοπλακουντιακό αίμα, προερχόμενο από τη φλέβα του πλακούντα, είναι πλούσιο σε αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα, όπως ο γνωστός σε όλους, Μυελός των Οστών. Δηλαδή, το ομφαλοπλακουντιακό αίμα (ΟΠΑ) είναι το αίμα που παραμένει στον ομφάλιο λώρο και τον πλακούντα, αμέσως μετά τη γέννηση ενός παιδιού. Το αίμα αυτό είναι εμπλουτισμένο με αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα. Τα αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα είναι τα πρόδρομα κύτταρα, από τα οποία θα προκύψουν όλες οι κυτταρικές σειρές του αίματος. Δηλαδή, τα ερυθρά αιμοσφαίρια, τα λευκά αιμοσφαίρια και τα αιμοπετάλια. Η πληθώρα των κακοηθών νοσημάτων του αίματος αντιμετωπίζεται με μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων. Κύριες πηγές αιμοποιητικών κυττάρων αποτελούν ο μυελός των οστών, το ομφαλοπλακουντιακό αίμα και το περιφερικό αίμα. Η μεταμόσχευση με αιμοποιητικά κύτταρα σε ασθενείς με σοβαρά νοσήματα του αίματος έχει ως στόχο την αναγέννηση και την επαναλειτουργία των κυττάρων του αίματος και του ανοσιακού συστήματός τους.
Βρισκόμαστε σε μία αίθουσα τοκετού. Το βρέφος έχει γεννηθεί και ο πλακούντας συσπάται. Ο απώτερος στόχος είναι να φύγει από τη μήτρα και κατά αυτόν τον τρόπο, κατεβάζει πολύ αίμα προς τα κάτω. Αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή για να τρυπήσουμε την ομφαλική φλέβα του ομφάλιου λώρου και να μαζέψουμε σε έναν ασκό, που προσομοιάζει αυτόν της αιμοδοσίας, όσο περισσότερο αίμα είναι εφικτό. Η επαρκής ποσότητα αίματος είναι πολύτιμη, προκειμένου να έχουμε τον απαιτούμενο αριθμό αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων για τη μεταμόσχευση. Δυστυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι μονάδες που μαζεύονται δεν περιέχουν τον κατάλληλο αριθμό κυττάρων, υπολογίζεται πως αυτός είναι κάπου 2,5 δισεκατομμύρια και παραπάνω κύτταρα, και απορρίπτονται. Συνειδητοποιούμε, λοιπόν, πόσο σημαντική είναι η διαδικασία της λήψης αίματος και πόσο αναγκαίο είναι οι μαιευτήρες να κατανοούν και να ακολουθούν ορθά το συγκεκριμένο πρωτόκολλο απομόνωσης αίματος από την ομφαλική φλέβα.
Η πρώτη μεταμόσχευση ομφαλοπλακουντιακού αίματος πραγματοποιήθηκε επιτυχώς από την E. Gluckman στο Παρίσι το 1988, σε ένα παιδί που νοσούσε από αναιμία Fanconi. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί, έως τότε, ότι ο ομφάλιος λώρος, κάτι που πετιόταν και δεν χρησίμευε σε τίποτα, θα διέθετε ένα τόσο σημαντικό βιολογικό υλικό. Να τονιστεί σε αυτό το σημείο ότι οι βιολόγοι ερευνούσαν για πάνω από 10 χρόνια τη διαδικασία αυτή. Τα κύτταρα που απομονώνονται από το αίμα φυλάσσονται σε υγρό άζωτο, στους -196 βαθμούς Κελσίου, για 25 χρόνια σύμφωνα με τη νομοθεσία. Μελέτες έχουν αποδείξει, όμως, ότι αυτά αντέχουν και για 50 χρόνια.
Έκτοτε, έχουν λάβει χώρα πάνω από 25.000 αλλογενείς μεταμοσχεύσεις ομφαλοπλακουντιακού αίματος σε ασθενείς που έχρηζαν μεταμόσχευσης αιμοποιητικών κυττάρων. Η μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων χρησιμοποιείται σε μία πληθώρα νοσημάτων. Πρόκειται για ομάδες νοσημάτων, όπως είναι τα αιματολογικά, δηλαδή σε κακοήθειες του αίματος (για παράδειγμα η λευχαιμία), τα μεταβολικά νοσήματα και τα τελευταία χρόνια, τα αυτοάνοσα νοσήματα και οι ανοσοανεπάρκειες.
Ο πρωταρχικός ρόλος της Ελληνικής Τράπεζας Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος ήταν η συλλογή, η επεξεργασία και η κρυοκατάψυξη μονάδων ομφαλοπλακουντιακού αίματος. Τον Ιανουάριο του 2006 η Ελ.Τ.Οπ.Α χορήγησε στη διεθνή δεξαμενή του Netcord τις πρώτες 100 μονάδες, ενώ από τον Μάρτιο του 2007 ξεκίνησε να χορηγεί μονάδες ομφαλοπλακουντιακού αίματος στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία», για μεταμόσχευση σε ασθενείς με αιματολογικά νοσήματα. Το 2011, χορήγησε την πρώτη μονάδα ομφαλοπλακουντιακού αίματος σε ασθενή με λευχαιμία στο εξωτερικό. Η συγκεκριμένη Τράπεζα διαθέτει άδεια λειτουργίας από το Υπουργείο Υγείας και ακολουθεί τα αυστηρά πρωτόκολλα οργάνωσης και ανάπτυξης, όπως αυτά περιγράφονται από τον Διεθνή Οργανισμό Ελέγχου Τραπεζών FACT-NETCORD.
Σήμερα, η Ελ.Τ.Οπ.Α, ως μέλος αξιόλογων Διεθνών Οργανισμών, οραματίζεται την επεξεργασία και τη φύλαξη 10.000 μονάδων ομφαλοπλακουντιακού αίματος. Μονάδων που θα περιλαμβάνουν όλες τις συχνότητες των αντιγόνων ιστοσυμβατότητας του Ελληνικού Πληθυσμού, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες του συνόλου της Ελληνικής Επικράτειας, αλλά και των Ελλήνων της διασποράς.
Σε αυτό το σημείο θα αναρωτηθεί κανείς, γιατί να χρησιμοποιήσουμε το ομφαλοπλακουντιακό αίμα στις μεταμοσχεύσεις; Τα τελευταία χρόνια, αναμφίβολα η μεταμόσχευση ομφαλοπλακουντιακού αίματος αποτελεί μία εναλλακτική πηγή για μεταμοσχεύσεις και υπερτερεί σε σχέση με αυτή των αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων από τον μυελό των οστών. Οι βασικοί λόγοι είναι οι εξής:
- Η εύρεση μοσχευμάτων ΟΠΑ μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα σε ένα σχετικά μικρό χρονικό διάστημα (περίπου 10-20 μέρες), ενώ το απαιτούμενο διάστημα για την εύρεση μοσχεύματος μυελού των οστών μπορεί να φθάσει και τους 3 μήνες.
- Η συμβατότητα δότη-λήπτη. Σε μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών, η συμβατότητα κρίνεται αναγκαίο να είναι πολύ μεγάλη, σχεδόν 100%, ενώ με το ΟΠΑ η μεταμόσχευση γίνεται και με μικρότερου βαθμού συμβατό λήπτη, περίπου 65-70%.
- Η λήψη ΟΠΑ είναι μία εύκολη και ακίνδυνη διαδικασία τόσο για το νεογνό όσο και για τη μητέρα και η διάρκειά της δεν ξεπερνάει τα 5 λεπτά. Το ΟΠΑ και ο ομφάλιος λώρος μετά τον τοκετό αποτελούν άχρηστο υλικό και αν δεν χρησιμοποιηθούν για δωρεά, θα πεταχτούν. Απεναντίας, η λήψη μυελού των οστών είναι μία διαδικασία που απαιτεί χειρουργείο και γενική αναισθησία.
Η επιτυχία μίας μεταμόσχευσης καθορίζεται από την ιστική συμβατότητα μεταξύ δότη και λήπτη. Η ιστική συμβατότητα αυτών των δύο ατόμων, ή διαφορετικά η ιστοσυμβατότητα, καθορίζεται από τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας HLA. Τα HLA αντιγόνα συνιστούν ειδικά μόρια που εκφράζονται πάνω στα κύτταρα και είναι διαφορετικά σε κάθε άτομο, καθορίζοντας τον «ιστικό τύπο» του. Ο προσδιορισμός τους πραγματοποιείται σε ειδικά εργαστήρια ιστοσυμβατότητας σε δείγμα αίματος. Η σύγκριση του ιστικού τύπου των δύο ατόμων που συμμετέχουν στη μεταμόσχευση επιτρέπει τον προσδιορισμό της ομοιότητας-συμβατότητας μεταξύ τους. Τα HLA αντιγόνα είναι κληρονομικά και αποτελούν τη μοριακή ταυτότητα του οργανισμού μας. Η πιθανότητα HLA – ομοιότητας δύο τυχαίων ατόμων κυμαίνεται από 1:20.000 έως και 1:1.000.000.
Παλαιότερα, η μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων γινόταν μεταξύ ιστοσυμβατών αδελφών. Στατιστικά, όμως, ανακύπτει ένα ζήτημα. Μόνο το 30% των ασθενών έχει γενετικά ταυτόσημο αδελφό. Με την λογική αυτή, οι υπόλοιποι πεθαίνουν; Η απάντηση σαφώς και είναι όχι. Πλέον, δύναται να βρεθεί στον κόσμο ένα άλλο άτομο, μη συγγενικό, αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν «αλλογενές», το οποίο να είναι γενετικά ταυτόσημο με το άτομο που νοσεί. Για την εύρεση ταυτόσημου δότη στην Ελλάδα, η πιθανότητα είναι 1 στις 40.000.
Η διευθύντρια της Ελληνικής Τράπεζας Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος του ΙΙΒΕΑΑ, κ. Αικατερίνη Σταυροπούλου-Γκιόκα τονίζει ότι: «Το να κρατήσει κανείς για το παιδί του το ομφαλοπλακουντιακό αίμα δεν έχει κανένα νόημα, όσον αφορά τη μεταμόσχευση. Τα νοσήματα που αντιμετωπίζονται μέσω μεταμόσχευσης είναι όλα γενετικά, πώς θα δώσεις το ίδιο αίμα, που ευθύνεται για τη νόσο, στο παιδί;». Όταν ένα παιδί, λοιπόν, χρήζει μεταμόσχευσης ομφαλοπλακουντιακού αίματος, απαγορεύεται και στην καλύτερη περίπτωση δεν έχει κανένα απολύτως νόημα (στη χειρότερη το άτομο πεθαίνει) η μεταμόσχευση από το δικό του ομφαλοπλακουντιακό αίμα, καθώς αυτό είναι κοινώς «μολυσμένο».
Συνειδητοποιεί κανείς μέσα από αυτές τις λιγοστές σειρές γραμμάτων το δώρο ζωής που χαρίζει το ΙΙΒΕΑΑ, μέσω της Τράπεζας Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος, που αυτό έχει στη διάθεσή του. Όταν οι μητέρες καταφθάνουν στο ίδρυμα, λαμβάνεται ακριβές ιατρικό ιστορικό, όπως αυτό συμβαίνει και σε μία αιμοδοσία. Στην περίπτωση νοσημάτων με δυνατότητα μεταφοράς, δεν επιλέγονται ως δότριες. Το ίδιο ισχύει και για τις εγκύους που έχουν χρησιμοποιήσει ξένα ωάρια, ενώ η εξωσωματική δεν αποτελεί αρνητικό παράγοντα. Μέσω της επίσκεψης στο ιατροβιολογικό κέντρο, οι γονείς λαμβάνουν όλες τις απαραίτητες οδηγίες και συμβουλές σχετικά με τη διαδικασία, η οποία δεν επιβαρύνει οικονομικά τους δότες. Το κόστος της μεταμόσχευσης καλύπτεται από το ασφαλιστικό ταμείο του λήπτη. Δωρεά Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος, λοιπόν. Ένα είδος σύγχρονης κυτταρικής θεραπείας που προσφέρει ζωή και ελπίδα σε πλήθος ασθενών, καθώς και των οικογενειών τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ελληνική Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος, ΙΙΒΕΑ, bioacademy.gr. Διαθέσιμο εδώ
