Της Κατερίνας Αγγελοπούλου,
Η Μικρασιατική Καταστροφή σημάδεψε την πορεία του σύγχρονου και όχι μόνο ελληνικού κράτους. Οι εικόνες που μας έρχονται από την εποχή ενέπνευσαν και συνεχίζουν να εμπνέουν καλλιτέχνες από όλο τον πλανήτη. Αν και το κάθε έργο είναι μοναδικό με τον δικό του τρόπο, μια διαφορετική προσέγγιση έκανε ο Βιττόριο Πιζάνι, στα μάτια του οποίου η Μικρασιατική Καταστροφή ήρθε στην επαύριον της αποβίβασης του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Η προσέγγισή του επικρίθηκε, χαρακτηρίστηκε προπαγανδιστική, αλλά σίγουρα όπως και κάθε έργο τέχνης χρίζει της δίκης του ανάλυσης.
Τον Οκτώβριο του 1899, γεννιέται στην Κέρκυρα ο Βιττόριο Πιζάνι, γόνος του Σπυρίδωνος Πιζάνη, γνωστού ζωγράφου της περιοχής, στον οποίο, μάλιστα, είχαν ανατεθεί έργα υψίστης σημασίας για τον καλλωπισμό των κτιρίων του νησιού. Από τη φύση του ονόματός του, γίνεται εύκολα αντιληπτό πως ο Βιττόριο διατηρούσε ιταλικές ρίζες, είτε από την πλευρά του πατέρα του είτε από την πλευρά της μητέρας του, όπως υποστηρίζεται από πολλούς.
Στις αρχές του 20ού αιώνα και συγκεκριμένα το έτος 1907, οι συνθήκες που επικρατούσαν στη Σμύρνη ήταν κάτι παραπάνω από ευνοϊκές. Το ανεπτυγμένο εμπόριο και οι στενές πιστωτικές σχέσεις με τη Δύση, η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού και η φανερή άνθιση του πολιτισμικού στοιχείου με την εγκαθίδρυση των επιφανών Ελλήνων στον τόπο αποτέλεσαν μερικά από τα γεγονότα, χάρη στα οποία η πόλη έγινε γνωστή ως το «Παρίσι του Λεβάντε» κατά τους Ευρωπαίους και ως «Γκιαούρ Ιζμίρ» (Άπιστη Σμύρνη) κατά τους Τούρκους.
Τότε ήταν που η οικογένεια Πιζάνη αποφασίζει να εγκατασταθεί στη Σμύρνη. Έτσι, ο Σπύρος Πιζάνης, η γυναίκα του και τα δύο τους παιδιά καταφθάνουν στην περιοχή (όπου παρέμειναν μέχρι το 1919) και γίνονται Λεβεντίνοι. Τι σήμαινε αυτό για την εποχή; Η λέξη «Λεβεντίνος» προέρχεται από τον τουρκικό όρο “levantenler” και, κατ’ επέκταση, από την ιταλική λέξη “levante”, που σημαίνει Ανατολή και χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει τους μετανάστες από την Ευρώπη και αργότερα από την Αμερική, οι οποίοι εγκαθίσταντο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κυρίως για οικονομικούς και εμπορικούς λόγους.
Αυτά που γνωρίζουμε για τον Βιττόριο Πιζάνι –ή αλλιώς Πισάνι– είναι περιορισμένα, παρουσιάζουν δε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Ρώμης και το 1919 ξεκίνησε να ασχολείται με την πρώτη του αμειβόμενη εργασία, η οποία αφορούσε τον σχεδιασμό ετικέτας για μια εταιρεία εμπορίας σύκων. Λίγα μόλις χρόνια αργότερα, κατά το έτος 1922, αναλαμβάνει εικονογράφος της ιταλικής εβδομαδιαίας εφημερίδας Tribuna illustrata, το πρώτο τεύχος της οποίας κυκλοφόρησε στις 6 Ιανουαρίου του έτους 1890 και επικράτησε στο πεδίο της ενημέρωσης των Ιταλών έως την εμφάνιση της τηλεόρασης. Ο Βιττόριο, στο πλαίσιο της συνεργασίας του με την Tribuna, δημιούργησε περισσότερα από 4.000 εξώφυλλα, κεντρίζοντας το ενδιαφέρον των αναγνωστών.
Κομβικό σημείο, όμως, για την καριέρα και την αναγνωσιμότητά του συνιστά η επαφή του με την Αιγύπτια συγγραφέα και δημοσιογράφο Καντριγιέ Χουσεΐν (Kadriye Hussein). Οι δυο τους συναντήθηκαν στη Ρώμη και η ίδια του ζήτησε να σχεδιάσει μερικούς πίνακες, τους οποίους χρησιμοποίησε στο βιβλίο της Επιστολές από την Άγκυρα την Αγία. Απρίλιος – Ιούνιος 1921, για να αποδείξει τις ελληνικές «θηριωδίες» στη Σμύρνη, με την αποβίβαση των ελληνικών στρατευμάτων το 1919.
Χαρακτηριστικά, στον έναν από αυτούς απεικονίζεται το υπερωκεάνιο «ΠΑΤΡΙΣ» στο λιμάνι της Σμύρνης και ένας ιερέας, ο οποίος υποτίθεται ότι είναι ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Μάλιστα, κατά τις αναφορές των Τούρκων, ο Βιτόριο είδε το «Πατρίς» και τους Έλληνες στρατιώτες που αποβιβάζονταν υποδεχόμενοι τον Μητροπολίτη, ο οποίος τους έκανε νόημα να «πιούν τουρκικό αίμα». Υποστηρίζουν, επίσης, πως ο Βιττόριο είδε Έλληνες στρατιώτες να σκοτώνουν, να σέρνουν και να πετούν στη θάλασσα Τούρκους πολίτες. Σύμφωνα με κάποιες άλλες πηγές, ο ίδιος και η οικογένειά του φαίνεται να αντιτάχθηκαν στις φρικαλεότητες των κατοχικών δυνάμεων, γιατί παρόλο που η μητέρα του ήταν ελληνικής καταγωγής (κάτι το οποίο έντονα αμφισβητείται), τα σπίτια τους, όπως και πολλά τουρκικά σπίτια, λεηλατήθηκαν από Έλληνες στρατιώτες.
Κατά αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, ο Βιττόριο Πιζάνι έμεινε γνωστός στην Ιστορία της Μικρασιατικής Καταστροφής ως ο Έλληνας ζωγράφος με τους προπαγανδιστικούς πίνακες, γεγονός, βέβαια, φανερά αμφισβητήσιμο, καθώς οι πληροφορίες που έχουμε στα χέρια μας για τον συγκεκριμένο καλλιτέχνη είναι ελάχιστες έως και μηδαμινές. Όπως, άλλωστε, γνωρίζουμε, η ιστορία μπορεί να παρουσιαστεί με διαφορετικές εκδοχές και να αλλοιωθούν, έτσι, τα πραγματικά περιστατικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο ζωγράφος Βιττόριο Πιζάνι και οι πίνακες για την άφιξη του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη, amyna.news, διαθέσιμο εδώ.
-
Σμύρνη 1908. Η πολυεθνική πόλη που οι Ευρωπαίοι αποκαλούσαν “το Παρίσι του Λεβάντε” και οι Τούρκοι “Γκιαούρ Ιζμίρ”. Οι Έλληνες ήταν πρώτοι σε πληθυσμό, εμπόριο και γράμματα…, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ.
