Του Χρήστου Χατζηκωνσταντίνου,
Μια από τις περιόδους με πολλαπλές πολιτικές συγκρούσεις για την Ελλάδα ήταν η περίοδος του Μεσοπολέμου και η πρωτοφανής για τα ελληνικά δεδομένα σύγκρουση μεταξύ φιλο-Βασιλικών και φιλο-Βενιζελικών. Το Χρονικό της Μικρασιατικής Εκστρατείας είναι ένα βιβλίο που αφηγείται την περίοδο μεταξύ της Συνδιάσκεψης Ειρήνης των Παρισίων (από τον Μάρτιο μέχρι τον Απρίλιο του 1919) και της μεγάλης ήττας του ελληνικού στρατού στον Σαγγάριο ποταμό και την απομάκρυνση της ελληνικής παρουσίας από τη Μικρά Ασία.
Ο συγγραφέας του βιβλίου, Γιάννης Χρονόπουλος, καταφέρνει μέσα από το έργο του να μας μεταδώσει την εξέλιξη των γεγονότων, την οποία παρουσιάζει είτε με αυστηρά ημερολογιακή κατάταξη είτε, στις περιπτώσεις των μαχών, αναφέρεται στα γεγονότα ανά ώρα. Ο Γ. Χρονόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1973. Σπούδασε Κοινωνιολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ενώ συνέχισε την ακαδημαϊκή του πορεία στο Management και τη Βυζαντινολογία. Από το 2007 εργάζεται στον χώρο της κειμενογραφίας και των μεταφράσεων. Έχει δημοσιεύσει βιβλία για τον Μεσαίωνα, την αρχαιότητα, το Βυζάντιο και, φυσικά, τη Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία.
Αυτό το έργο του Χρονόπουλου, λοιπόν, έχει μια ιδιαιτερότητα. Συγκεκριμένα, το μισό κείμενο αποτελείται από ένα ημερολόγιο με ακριβείς λεπτομέρειες και καταγραφές, που είναι αποτέλεσμα εκτεταμένης έρευνας του συγγραφέα και το άλλο μισό είναι παρουσίαση των πρωταγωνιστών της εκστρατείας. Το «ημερολόγιο», αρχικά, τοποθετείται στην κρίσιμη για την Ελλάδα Συνθήκη της Ειρήνης των Παρισίων (1919) και την ουδέτερη στάση που κράτησε η Αντάντ (η «εγκάρδια συμμαχία», η νικήτρια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου), παραχωρώντας στην Ελλάδα τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης, και ολοκληρώνεται με την πτώση και την καταστροφή του ελληνικού στοιχείου το 1922.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου είναι μια αναλυτική παρουσίαση από προσωπικότητες που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στα γεγονότα, μαζί με τις προσωπικές τους φιλοδοξίες, αλλά και τις αποφάσεις που σημάδεψαν όλη την εκστρατεία. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το βιβλίο εμπεριέχει πλούσια εικονογράφηση προσώπων και σκηνών, με αποτέλεσμα να αποτελεί μια διαδραστική εμπειρία που αδιαμφισβήτητα ξεφεύγει από το πλαίσιο ενός απλού ιστορικού δοκιμίου. Αυτό που κατάφερε ο Χρονόπουλος με τη συγκομιδή και την παρουσίαση της έρευνάς του είναι να καταστήσει ευχάριστη την αναγνωστική διαδικασία τόσο για τους μη εξειδικευμένους αναγνώστες όσο και για το ειδικό-επιστημονικό κοινό. Το παραπάνω κάνει την εμπειρία με το κείμενο αξέχαστη και αποτελεί πραγματικά ένα «ταξίδι» σε μια περίοδο που δίδαξε στη σύγχρονη Ελλάδα και ευρύτερα στον απανταχού ελληνισμό την αυτοσυγκράτηση, την ενότητα, τον διχασμό και κυρίως τον πόνο.
Κατά την ανάγνωση των σελίδων, ο αναγνώστης θα συναντήσει ονόματα λιγότερο γνωστά, που δεν ακούστηκαν τα επόμενα χρόνια, όπως αυτά που σχετίζονται με τη Δίκη των Έξι. Πάντα με το χρέος του ιστορικού (Πολύβιος) κατά νου, ο Χρονόπουλος παραδίδει μια αντικειμενική ματιά για τις προσωπικότητες των Δ. Γούναρη, Π. Πρωτοπαδάκη, Ν. Στράτο, Γ. Μπαλτατζή, Ν. Θεοτόκη, Γ. Χατζανέστη, Μ. Γούδα, Ξ. Στρατηγό, που αν και εκτελέστηκαν αργότερα στην Ελλάδα για την υπαιτιότητά τους στη μικρασιατική αποτυχία και τις επακόλουθες συνέπειες, στην πραγματικότητα δεν ήταν τίποτα παραπάνω από εξιλαστήρια θύματα της ελληνικής κυβέρνησης.
Βέβαια, η στάση του Βενιζέλου για την εκτέλεση των έξι ήταν αμφιλεγόμενη, αφού ο ίδιος βρισκόταν εκτός Ελλάδος κατά την περίοδο της δίκης, αλλά και το τηλεγράφημά του έφτασε στα χέρια του Υπουργού αργά. Η τελική στάση του Βενιζέλου για τη δίκη δίνεται το 1929, ενώ σε μια επιστολή του επισήμανε ότι δεν έπρεπε να διεξαχθεί η δικαστική διαδικασία με απώτερο σκοπό τον θάνατο. Η εν λόγω δίκη απουσιάζει από το βιβλίο που εξετάζουμε, αλλά για να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε τις προσωπικότητες και τις ενέργειες προϋποτίθεται η γνώση των σχετικών γεγονότων.
Το προαναφερθέν «ημερολόγιο» ξεδιπλώνει όλες τις ιστορίες των προγόνων μας, ενώ, ταυτόχρονα, παρουσιάζει και μια πιο ανθρώπινη πλευρά του πολέμου. Συχνά, θα διαβάσουμε ότι οι απλοί στρατιώτες ήταν θύματα προπαγάνδας, ενώ οι πολλές πληροφορίες που κατείχε ο Βενιζέλος στον διεθνή χώρο δεν μοιράζονταν με τον αντίπαλό του, Βασιλιά Κωνσταντίνο.
Κατά την προσωπική μου άποψη, η κάλυψη της ήττας του Σαγγάριου Ποταμού είναι η πιο προσεγμένη ενότητα στο βιβλίο, με τη σημαντικότερη μάχη της εκστρατείας και το υψηλότερο ρίσκο που είχε να αντιμετωπίσει ο ελληνικός στρατός. Ο Χρονόπουλος κατάφερε να παρατάξει τα γεγονότα με αριστουργηματική σειρά και κάνει τον αναγνώστη να νιώθει ότι παρακολουθεί μια ενημερωτική εκπομπή και όχι ότι διαβάζει ένα βιβλίο. Θα ήταν αδύνατο να παραλείψουμε και την ανατριχιαστική αφήγηση που ακολουθεί στην ενότητα για την Κατάρρευση του Μετώπου στο Αφιόν Καραχισάρ. Εκτός από τις συνεχείς εναλλαγές μεταξύ του στρατιωτικού αγώνα και των πολιτικών κινήσεων, ο συγγραφέας μας μεταβιβάζει στην αντίπαλη πλευρά, την Τουρκία, αλλά μας μεταφέρει και στους πολίτες της Σμύρνης και το πώς αντιλαμβανόταν τα γεγονότα ο απλός κόσμος που δεν ήταν στην πρώτη γραμμή.
Ένα αρνητικό είναι ότι σκοπίμως απουσιάζει η αντιπαλότητα μεταξύ Βενιζέλου-Κωνσταντίνου, ο επονομαζόμενος Εθνικός Διχασμός, που αν και σαν γεγονός ήταν πρώιμο της ιστορικής περιόδου που τοποθετείται το βιβλίο (1919-1922), ήταν το μεγαλύτερο αίτιο που οδήγησε σε διφορούμενες πολιτικές αποφάσεις και καταδίκασε την Ελλάδα σε μια περίοδο πολιτικής οχλαγωγίας.
Το βιβλίο αποτελεί μια φρέσκια αφήγηση των γεγονότων. Η διχοτόμηση σε δύο πλευρές προσφέρει ουσιαστική παρέμβαση είτε σε επίπεδο γνώσεων είτε σε μια μορφή ενημέρωσης. Χρησιμοποιώντας στο ένα μέρος γεγονότα και στο άλλο χαρακτήρες, ενσωματώνεται κανείς εύκολα στην περίοδο που παρουσιάζει. Σημαντικό κομμάτι για τον Γιάννη Χρονόπουλο ήταν να επισυνάψει την έρευνά του ως ένα σύνθετο κολλάζ από βιωματικές μαρτυρίες, αλλά και ιστορικά κείμενα. Το παραπάνω, σε συνδυασμό με την πληθώρα πληροφοριών που παρέχει για να παραμείνει αντικειμενικός, καθιστά το βιβλίο μία από τις καλύτερες ευκαιρίες που έχουμε για μελέτη υλικού από εκείνη την εποχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ, politeianet.gr, διαθέσιμο εδώ.
