Της Μαρίας Πολίτου,
Η Ελένη του Ευριπίδη γράφτηκε και παρουσιάστηκε το 412 π.Χ., μόλις δηλαδή ολοκληρώθηκε η Σικελική εκστρατεία και ο Αθηναϊκός στόλος ηττήθηκε παταγωδώς. Πρόκειται για ένα αντιπολεμικό δράμα. Η Ελένη του Ευριπίδη αποτελεί μία τραγωδία, η οποία θέλει να δείξει ότι ο πόλεμος είναι υπαίτιος όλων των κακών. Τονίζει ότι είναι παράλογη η θεωρία ότι μία γυναίκα μπορεί να προκαλέσει την εξόντωση ενός λαού και τη σφαγή χιλιάδων στρατιωτών. Γι’ αυτό, άλλωστε, η σημαντικότητα του έργου αποδίδεται στη ματαιότητα του Τρωικού πολέμου και τον άδικο χαμό όλων των πολεμιστών.
Συγκεκριμένα, ο μύθος εκτυλίσσεται ως εξής: Ο Μενέλαος, μετά την άλωση της Τροίας, έπλευσε προς την Αίγυπτο και εκεί συνάντησε την Ελένη. Προς έκπληξή του, συνειδητοποίησε ότι η συγκεκριμένη γυναίκα ήταν η αληθινή του σύζυγος και εκείνος τόσο καιρό είχε ένα είδωλο. Εκεί, ανακάλυψε ότι η πραγματική του σύζυγος ήταν κρυμμένη στην Αίγυπτο καθ’ όλη τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου και ο πόλεμος ουσιαστικά βασίστηκε σε ένα ψέμα. Η Ελένη ήταν παντρεμένη με τον βασιλιά Πρωτέα και μαζί είχαν αποκτήσει έναν γιο, τον Θεοκλύμενο. Οι δύο σύζυγοι με τον γιο τους ζούσαν πολλά χρόνια στο παλάτι, το οποίο βρισκόταν στην Αίγυπτο, και η Ελένη με τον Θεοκλύμενο παρέμειναν εκεί ακόμα και μετά τον θάνατο του Πρωτέα. Μόλις πεθαίνει ο Πρωτέας, διάδοχος αναλαμβάνει ο Θεοκλύμενος, ο οποίος επιμένει να παντρευτεί την Ελένη παρά την άρνησή της.
Όλη η ιστορία ξεκινά να εκτυλίσσεται με την Ελένη να είναι ικέτιδα στο μνημείο του Πρωτέα και να του εξιστορεί τα δεινά που έχει περάσει, τονίζοντας ότι προσπαθεί να αποφύγει τον Θεοκλύμενο, ενώ εκείνος την πιέζει να παντρευτούν. Εκεί στο μνημείο, τη συναντά τυχαία ο Τεύκρος, ο οποίος πηγαίνοντας προς την Κύπρο, έκανε μία στάση από την Αίγυπτο, προκειμένου να πάρει έναν χρησμό από την Θεονόη, η οποία φημιζόταν για τις μαντικές της ικανότητες. Αμέσως ο Τεύκρος ενημερώνει την Ελένη σχετικά με την οικογένειά της και τον Μενέλαο, λέγοντάς της ότι υπάρχουν πολλές φήμες ότι είναι νεκρός. Εκείνη τη στιγμή, όντας καταρρακωμένη η γυναίκα, κάνει την εμφάνισή του ο Μενέλαος, ο οποίος εμφανίζεται σαν ένας ναυαγός. Αρχίζει, λοιπόν, να απαριθμεί στην Ελένη τις συμφορές οι οποίες τον βρήκαν μετά τον πόλεμο και της λέει ότι η γυναίκα του βρίσκεται κρυμμένη σε μία σπηλιά μαζί με άλλους ναυαγούς.
Στο σημείο αυτό, ο Μενέλαος, μη γνωρίζοντας πού ακριβώς βρίσκεται, πλησιάζει το παλάτι ώστε να μπορέσει να προμηθευτεί κάποια τρόφιμα για εκείνον και τους συντρόφους του. Εκεί, παρά την εντολή του Θεοκλύμενου να σκοτώνεται όποιος Έλληνας πλησιάζει, μία γριούλα θυρωρός τον υποδέχεται και τον προτρέπει να φύγει όσο το συντομότερο γίνεται. Τον ειδοποιεί ότι ο Θεοκλύμενος δεν επιθυμεί τους Έλληνες, λόγω της ιστορίας με την Ελένη. Με το που ακούει το όνομα, ο Μενέλαος ταράζεται και αρχίζει να αναρωτιέται μήπως έχει κάποια σχέση η γυναίκα που βρίσκεται στην Αίγυπτο με τη γυναίκα του.
Μόλις η Ελένη ενημερώνεται για την παρουσία αυτού του αγνώστου ταράζεται κι εκείνη και τρέχει να κρυφτεί πίσω από το μνήμα του συζύγου της. Στο σημείο αυτό ο Μενέλαος, βλέποντας την Ελένη, παρατηρεί την ομοιότητα και προσπαθεί να την πείσει ότι αυτή η ίδια είναι η πραγματική του γυναίκα και ότι εκείνος απλά έχει μαζί του το είδωλο που δημιούργησε η Ήρα. Οι συμφορές της Ελένης ξεκίνησαν με τη νίκη της Αφροδίτης κατά την «κρίσιν περί κάλλους», όταν η θεά για να εξασφαλίσει την εκλογή της από τον Πάρη του υποσχέθηκε γάμο με την Ελένη. Τότε η Ήρα, οργισμένη για την ήττα της, δημιούργησε ένα ομοίωμα, δηλαδή «είδωλον», από σύννεφο, το οποίο θα έπαιρνε μαζί του ο Πάρης, νομίζοντας ότι έχει την Ελένη. Εκείνη στην πραγματικότητα θα περίμενε τον άνδρα της τον Μενέλαο να επιστρέψει από τον πόλεμο.
Ευθύς αμέσως, ένας αγγελιοφόρος λέει στον Μενέλαο ότι η γυναίκα του εξαφανίστηκε από τη σπηλιά. Αμέσως, οι δύο σύζυγοι συνειδητοποιούν την κατάσταση και εκφράζουν την ανακούφισή τους για τη συνάντηση αυτήν. Σκεπτόμενοι και οι δύο να διαφύγουν από εκεί, η Ελένη του εξηγεί ότι ο μόνος τρόπος για να φύγουν ζωντανοί από την Αίγυπτο είναι να παρακαλέσουν τη Θεονόη να κρατήσει μυστικό τον ερχομό του Μενέλαου, διαφορετικά θα κινδύνευε από τον Θεοκλύμενο. Μετά την ικεσία της Ελένης στη Θεονόη, ζητά από τον Θεοκλύμενο να της παράσχει ένα καράβι για να ανοιχτεί στο πέλαγος, ώστε να αποδώσει νεκρικές τιμές στον άντρα της. Εκείνος δέχεται χωρίς καμία δυσπιστία και έτσι καταφέρνουν να αποδράσουν οι δυο τους, ωστόσο μετέπειτα ο Θεοκλύμενος το μαθαίνει και είναι έτοιμος να σκοτώσει τη Θεονόη. Εκεί εμφανίζονται οι Διόσκουροι, τα αδέρφια της Ελένης, και καταφέρνουν να αποτρέψουν μία τέτοια μετάβαση και να κλείσει το δράμα ειρηνικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Anderson, M., J., (1997), Η πτώση της Τροίας στις αρχές της ελληνικής ποίησης και την τέχνη, Oxford: Oxford University Press
- Bernabe Pajares, A., (1979), Τα θραύσματα της αρχαίας ελληνικής επικής, Μαδρίτη: Gredos
- Gantz, T., (2004), Πρώιμος ελληνικός μύθος, London: Johns Hopkins University Press
