Της Γεωργίας Σκαμπελτζή,
Τα ιστορικά γεγονότα συχνά αποτελούν πρόσφορο έδαφος για τη λογοτεχνική παραγωγή. Η συμμετοχή ανθρώπων των γραμμάτων ή οικείων προσώπων τους και η εμπειρία που αποκόμισαν από αυτές τις τραγικές καταστάσεις τροφοδότησαν την Τέχνη και εν προκειμένω τη λογοτεχνία. Η περίπτωση του Στράτη Μυριβήλη επιβεβαιώνει την παραπάνω αναφορά, καθώς ο ίδιος βρέθηκε αρκετές φορές σε πολεμικό μέτωπο και μετέφερε τα όσα βιώνει κανείς εκεί στο χαρτί.
Ο Στράτης Μυριβήλης, ψευδώνυμο του Ευστράτιου Σταματόπουλου, γεννήθηκε στις 30 Ιουνίου του 1892 στη Συκαμιά της Λέσβου. Υπηρέτησε εθελοντικά στους Βαλκανικούς Πολέμους κατά την περίοδο 1912-1913, στο Μακεδονικό Μέτωπο κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Το 1912 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και φοίτησε στη Νομική Σχολή και για έναν χρόνο στη Φιλοσοφική. Εργάστηκε ως συντάκτης στην εφημερίδα Πατρίς και ως αρχισυντάκτης στην εφημερίδα Σάλπιγξ. Ο συγγραφέας γραμματολογικά εντάσσεται στη «Γενιά του τριάντα» και πιο συγκεκριμένα, στην «Αιολική Σχολή», δίπλα στους Στρατή Δούκα, Ηλία Βενέζη και Φώτη Κόντογλου.
Ο Μυριβήλης απέσπασε πολλές διακρίσεις για το έργο του. Ειδικότερα, το 1940 έλαβε το κρατικό βραβείο Πεζογραφίας για το Γαλάζιο Βιβλίο. Το 1958 εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ το 1959 του απονεμήθηκε ο Σταυρός του Ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος του Γεωργίου του Α’. Προτάθηκε τρεις φορές για το Νόμπελ, ενώ το 1969 η Εθνική Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών τον ανακήρυξε ως επίτιμο πρόεδρό της.
Η ζωή εν τάφω δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στη Μυτιλήνη την περίοδο 1923-1924 και συγκεκριμένα στην εφημερίδα Καμπάνα. Η πρώτη αθηναϊκή έκδοση κυκλοφόρησε το 1930, οπότε και κέρδισε το ενδιαφέρον της Κριτικής. Το βιβλίο έλαβε την οριστική του μορφή στην 7η έκδοση, το 1955. Πρόκειται για ένα αντιπολεμικό βιβλίο, η συγγραφή του οποίου έχει ως βάση την εμπειρία των στρατευμένων μέσω της συμμετοχής τους στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το έργο αυτό αποτελεί το πρώτο μέρος της μυθιστορηματικής «τριλογίας του πολέμου» του Μυριβήλη. Το δεύτερο είναι η Δασκάλα με τα χρυσά μάτια και τρίτο η Παναγιά η Γοργόνα.
Ο Μυριβήλης χρησιμοποιεί κάποια χειρόγραφα γράμματα του Λοχία Αντώνη Κωστούλα, συμπολεμιστή του στο μέτωπο, στα οποία ξεδιπλώνονται οι σκέψεις και τα συναισθήματά του και τα οποία σκόπευε να τα παραδώσει στην αρραβωνιαστικιά του μετά το πέρας της πολεμικής σύγκρουσης, αλλά έχασε τη ζωή του, όπως αναφέρει και ο ίδιος ο συγγραφέας:
«Τούτα τα τετράδια βρεθήκανε μέσα στο γελιό του Αντώνη Κωστούλα. Τόνε θυμήθηκα τόσο ζωηρά και καθαρά κείνο τον αψηλό μελαχροινό φοιτητή με το μακρουλό πρόσωπο και τα φουντωμένα μαλλιά! Κάηκε κατά λάθος μέσα στα βουλγαρικά χαρακώματα που πατήσαμε… Είναι βαρύ πράμα να ‘χετε μέσα σας έναν πεθαμένο που γυρεύει να μιλήσει και να του σφαλνάτε με την απαλάμη το στόμα. Γνέφει και κάνει παρακαλεστικά νοήματα προς την καρδιά σας απ’ το υπερπέραν. Θέλει να εκφραστεί. Ας μου συχωρεθεί τούτο το βιβλίο, γιατί μου είναι μια προσωπική απολύτρωση…».
Ο συγγραφέας, μέσα από το πρόσωπο του Κωστούλα και τα γραπτά που πέρασαν στην κατοχή του, περιγράφει με λεπτομέρειες στοιχεία που αφορούν την καθημερινότητα ενός στρατιώτη κατά τη διάρκεια του πολέμου, τα συναισθήματά του, αλλά και τους κινδύνους με τους οποίους έρχεται αντιμέτωπος. Ειδικότερα, αναφέρεται στη σκληρή ζωή στα χαρακώματα, τους βομβαρδισμούς, τις οβίδες, ενώ από την άλλη εξυμνεί την ομορφιά της φύσης, αντιπαραβάλλοντας, έτσι, τον θάνατο με τη ζωή. Ο αναγνώστης μέσα από τις ωμές, ρεαλιστικές περιγραφές αντιλαμβάνεται σε έναν βαθμό και ο ίδιος τα δεινά που προκάλεσε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και κάθε πόλεμος, ενώ μέσω των ποιητικών περιγραφών που αναφέρονται στο ιδανικό της Ειρήνης αναδύεται η αγάπη για τη ζωή.
Η οδυνηρή εμπειρία των χαρακωμάτων, γεμάτη πόνο και φρίκη, περιγράφεται ρεαλιστικά, με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται η ωμότητα του πολέμου. Ο φόβος του επερχόμενου θανάτου μπορεί να δηλώνει συνεχώς «παρών», μα συνάμα αναδεικνύεται η αγάπη για τη ζωή, τον άνθρωπο και τη φύση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Στράτης Μυριβήλης, Η ζωή εν τάφω, Εστία, Αθήνα, 2006.
- Roderick Beaton, Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, Νεφέλη, Αθήνα, 1996.
