Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Μετά το 1956 και παρά τις υποσχέσεις και των δύο εμπλεκόμενων στρατοπέδων ότι θα εργάζονταν για την «ειρηνική συνύπαρξη», υπήρχαν ακόμη πολλά ανεπίλυτα προβλήματα και πολλές πηγές εντάσεων. Οι περισσότεροι ιστορικοί θεωρούν ότι το πιο τρομακτικό επεισόδιο του Ψυχρού Πολέμου ήταν η Κρίση των Πυραύλων στην Κούβα τον Οκτώβριο του 1962 με πρωταγωνιστή και πάλι τον Χρουστσόφ. Στην Κούβα o Φιντέλ Κάστρο είχε καταλάβει την εξουσία τον Ιανουάριο του 1959, αρχικά με αμερικανική υποστήριξη.
Η απόφασή του να μετατρέψει την Κούβα σε κομμουνιστικό κράτος αντιμετωπίστηκε, όμως, από την αμερικανική ηγεσία, όπως σε γενικές γραμμές είχαν αντιμετωπίσει οι Σοβιετικοί την προσπάθεια του Νάγκι να μεταρρυθμίσει το κομμουνιστικό καθεστώς της Ουγγαρίας. Ο Κάστρο αποδείχθηκε, όμως, περισσότερο δημοφιλής και η ανατροπή του δεν θα ήταν τόσο εύκολη όσο αυτή του Νάγκι. Η επιχείρηση «Κόλπος των Χοίρων» τον Απρίλιο του 1961, στην οποία συμμετείχαν εξόριστοι εκπαιδευμένοι από τη CIA, κατέληξε σε ταπεινωτικό φιάσκο για τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζον Φ. Κένεντι.
Παρά την αποτυχία της εισβολής, ήταν εξαιρετικά απίθανο για τους Αμερικανούς να ανεχτούν την ύπαρξη ενός κομμουνιστικού καθεστώτος σε απόσταση 90 μιλίων από τη Φλόριντα. Για να αποτρέψει δεύτερη εισβολή, ο Χρουστσόφ πρότεινε στον Κάστρο την εγκατάσταση στην Κούβα πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς, οπλισμένων με πυρηνικές κεφαλές. Ο Κάστρο δέχθηκε πρόθυμα την προσφορά. Λίγο αργότερα ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος φωτογράφισε τους χώρους εγκατάστασης των πυραύλων.
Στην αγωνιώδη αντιπαράθεση που ακολούθησε στα μέσα Οκτωβρίου, την οποία παρακολουθούσε η υφήλιος με κομμένη την ανάσα, ο Κένεντι απαίτησε την απομάκρυνση των πυραύλων. Ο Χρουστσόφ τελικά υποχώρησε και διέταξε την απεγκατάσταση των πυραύλων και την επιστροφή των σοβιετικών πολεμικών πλοίων που κατευθύνονταν προς την Κούβα με νέους πυραύλους. Σε επίπεδο εντυπώσεων οι ΗΠΑ είχαν θριαμβεύσει, όμως στην πραγματικότητα ο Χρουστσόφ είχε εξασφαλίσει εξίσου σημαντικά ανταλλάγματα, τα οποία κρατήθηκαν μυστικά για πολύ καιρό. Ο Κένεντι δεσμεύτηκε ότι η χώρα του δεν θα εισέβαλλε ποτέ στην Κούβα, ενώ δέχθηκε να απομακρύνει τους αμερικανικούς πυραύλους που είχαν εγκατασταθεί στην Τουρκία, κοντά στα σύνορα με τη Σοβιετική Ένωση.
Η ειρωνεία είναι ότι το κομμουνιστικό καθεστώς της Κούβας επέζησε και μετά τον θάνατο της σοβιετικής αυτοκρατορίας στην Ευρώπη, ενώ ο ίδιος ο Κάστρο έγινε ο μακροβιότερος κομμουνιστής ηγέτης στην ιστορία. Παρότι η πορεία του Κάστρο δεν ενδιαφέρει ένα βιβλίο για την ευρωπαϊκή ιστορία, ωστόσο επηρέασε ιδιαίτερα την Ευρώπη και την απήχηση του κομμουνισμού σε αυτήν. Ο Κάστρο ήταν άλλος ένας κομμουνιστής ο οποίος περισσότερο και από τον Τίτο μπορούσε βάσιμα να υποστηρίζει ότι είχε τη σταθερή υποστήριξη της πλειονότητας του λαού του. Η Κούβα του Κάστρο αρνήθηκε, επίσης, να αποτελέσει μαριονέτα των Σοβιετικών, έστω κι αν η οικονομία της ήταν εξαρτημένη από τη βοήθειά τους.
Η πρωτοκαθεδρία της Σοβιετικής Ένωσης στον παγκόσμιο κομμουνισμό δέχθηκε ένα ακόμα πλήγμα το 1949, όταν ο Μάο Τσε Τουνγκ ανέλαβε την εξουσία στην Κίνα, την πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, χωρίς να χρειαστεί τη σοβιετική συνδρομή, που είχε επιτρέψει στους κομμουνιστές να καταλάβουν την εξουσία στην ανατολική Ευρώπη. Πολύ σύντομα οι Κινέζοι κομμουνιστές όχι μόνο θα αμφισβητούσαν τα πρωτεία της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά θα αποκήρυτταν τον Χρουστσόφ ως «ρεβιζιονιστή» προδότη του μαρξισμού. Μάλιστα, αναφέρονταν (ανεπισήμως) σε αυτόν με τον χαρακτηρισμό «ο φαλακρός βλαξ».
Το καθεστώς του Κάστρο γνώρισε την ίδια οικονομική αποτυχία που γνώρισαν και τα άλλα κομμουνιστικά καθεστώτα στη Σοβιετική Ένωση και τις «λαϊκές δημοκρατίες» της ανατολικής Ευρώπης, όμως ο ίδιος συνέχισε να θεωρείται ηρωική μορφή από πολλούς τόσο στην Κούβα, όσο και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Ο Μάο ξεπέρασε σε παράνοια ακόμα και τον Στάλιν, ενώ οι Kινέζοι κομμουνιστές τον περιέβαλαν με ακόμα πιο εξωφρενικές εκδηλώσεις προσωπολατρίας. Το «μεγαλείο» του συνίσταται πρωτίστως στον τεράστιο αριθμό ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους ή δεινοπάθησαν από το καθεστώς του.
Όταν ανέλαβε την εξουσία, εφάρμοσε ελλιπώς ουκ ολίγα κακοσχεδιασμένα προγράμματα, τα οποία σε συνδυασμό με τη μαζική υστερία για τη λεγόμενη «πολιτιστική επανάσταση» υπολογίζεται ότι στοίχισαν τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους. Ο Μάο όχι μόνο κατέστρεψε την κινεζική οικονομία, αλλά ήταν και o ηθικός αυτουργός του αφανισμού ανεκτίμητων πολιτιστικών θησαυρών. Ορισμένοι Ευρωπαίοι, όπως ο διάσημος Γάλλος στοχαστής Ζαν-Πωλ Σαρτρ, εμπνεύστηκαν από την ηγεσία του, όμως είναι μάλλον ασφαλές το συμπέρασμα ότι ο Μάο συνέβαλε περισσότερο και από τον Στάλιν στην ταύτιση του επαναστατικού «μυστικισμού» με τη μαζική δολοφονία και την οικονομική αποτυχία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Burns, Edward (2020), Ευρωπαϊκή Ιστορία-Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, μτφρ. Τάσος Δαρβέρης, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Επίκεντρο
- Merriman, John (2022), Ιστορία της Νεότερης Ευρώπης: Από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα, μτφρ. Ανδρέας Κίκηρας, Αθήνα: Εκδ. Πεδίο
