Του Γιάννη Μάρκελλου,
Τα Ιεροσόλυμα χωρίς καμία αμφιβολία είναι η πιο σημαντική πόλη της Χριστιανοσύνης, στην οποία συνετελέστηκαν τα μεγαλύτερα γεγονότα της ζωής του Χριστού. Αν ανατρέξει κανείς σε μεσαιωνικούς χάρτες βρίσκει την πόλη των Ιεροσολύμων στο κέντρο σηματοδοτώντας τον ιδιαίτερο ρόλο που είχε στις ζωές των ανθρώπων όχι μόνο από άποψη θρησκευτική αλλά και από άποψη γεωπολιτικού χαρακτήρος που επηρέαζε, επηρεάζει και θα επηρεάζει τον σύγχρονο κόσμο σε μεγάλο βαθμό. Σε αυτήν την σειρά άρθρων θα δοθεί η ευκαιρία να ψηλαφήσουμε τα σημαντικότερα χριστιανικά μνημεία της Παλαιστίνης πολλά από τα οποία δεν υπάρχουν πια, αλλά σώζονται σε επίπεδο θεμελίων ή τα γνωρίζουμε μόνο μέσα από τις πηγές.
Αν θα μπορούσαμε να δώσουμε κάποια ιστορικά στοιχεία θα ξεκινούσαμε από το 70 μ.Χ. Κατά αυτήν την χρονολογία, ο Βεσπασιανός διατάζει την καταστροφή των Ιεροσολύμων. Αργότερα, ο Αδριανός βλέποντας την επικρατούσα κατάσταση θεώρησε σωστό πως θα πρέπει να ξαναχτιστεί η πόλη και ο ναός του Σολομώντα, όπου εκεί σύμφωνα με την παράδοση των Ρωμαίων είχε εμφανιστεί ο ίδιος ο θεάνθρωπος. Το μεγαλεπίβολο σχέδιο του Αδριανού βέβαια άρχιζε να καταρρέει καθότι ξέσπασε η εξέγερση του Σιμών Βαρ-Κοχεβά και αναγκάζεται ο Αδριανός να καταστρέψει την πόλη. Έτσι, τα χριστιανικά μνημεία αρχίζουν να σκεπάζονται και πάνω τους χτίζονται παγανιστικοί ναοί. Δυσερμήνευτο παραμένει το γεγονός αν ο Ιησούς Χριστός είναι ιστορικό πρόσωπο. Κανένας Ρωμαίος δεν ασχολήθηκε να αποκρυσταλλώσει την ιστορικότητα αυτού του προσώπου. Δεχόμαστε την ύπαρξή του μετά τον 2ο αιώνα μ.Χ. Με βάση την παράδοση, ο Χριστός πέθανε γύρω στο 33 μ.Χ., σταυρώνεται έξω από τις πύλες της πόλης, σε λατομείο. Τέλος, η πρώτη καταστροφή των Ιεροσολύμων γίνεται το 70 μ.Χ. και η δεύτερη 131-132 μ.Χ.
Ναός της Αναστάσεως
Ο Ναός της Αναστάσεως αποκτά παγκόσμιο ενδιαφέρον, όταν η Αγία Ελένη στα τέλη της ζωής της πηγαίνει στα Ιεροσόλυμα, έτσι ώστε να αντικρίσει όλα όσα άκουγε για τη ζωή και το τέλος του Ιησού Χριστού. Η Αγία Ελένη βγάζοντας τα χώματα αντίκρισε τον τάφο του Ιησού καθώς και τον Τίμιο Σταυρό. Πάνω ακριβώς σε αυτό το σημείο αποφασίζει να χτίσει κουβούκλιο πάνω από την Ταφόπετρα του Ιησού. Έκτοτε αποτελεί σημείο εκκίνησης, προσκυνητές από όλο τον κόσμο επισκέπτονται τα Ιεροσόλυμα. Την πιο γνωστή παρουσία στα Ιεροσόλυμα τη γνωρίζουμε μέσα από τις πηγές. Πρόκειται για τη Μοναχή Αιθερία, η οποία γράφει το «οδοιπορικό» για το Σινά και τους Αγίους Τόπους.
Την πρωιμότερη απεικόνιση του Ναού της Αναστάσεως έχουμε την τύχη να τη γνωρίζουμε καθότι ένα μωσαϊκό βρίσκεται στον Άγιο Απολλινάριο τον Νέο στην Ραβέννα. Ο 7ος αιώνας χαρακτηρίζεται από την έλευση Περσών στα Ιεροσόλυμα με αποτέλεσμα να παρατηρηθούν πολλές ζημιές, ενώ κατά τον 11ο αιώνα καταστρέφεται ολοκληρωτικά. Η τελευταία, βέβαια, καταστροφή έγινε από τους Ορθοδόξους, επειδή ήθελαν να κάνουν εργασίες και αντιμετώπιζαν δυσκολίες από το πολυτάραχο εκεί καθεστώς. Η σημερινή όψη του Αγίου Κουβουκλίου είναι εργασία του Έλληνα Αρχιτέκτονα Κομνηνού Άλφα του Μυτιληναίου και είναι σε οθωμανικό Μπαρόκ στυλ. Οι Σταυροφορίες βέβαια προκαλούν και αυτές αναρίθμητα προβλήματα. Μερικά από αυτά είναι ότι κρύβουν οικοδομικά υλικά και ετοιμόρροπα κτίρια της εποχής του Μεγάλου Κωνσταντίνου που έπειτα καταστρέφονται. Έτσι, χτίζεται ο καινούργιος Ναός της Αναστάσεως με την τελευταία λέξη του γοτθικού στυλ σε ένα μικτό στυλ που ερμνηνεύεται ως δυτικοβυζαντινή Σταυροφορική τέχνη.
Παραπάνω ειπώθηκε η σπουδαιότητα της Αγίας Πόλεως και βλέπουμε πόσο σημαντικό ρόλο είχε στις ζωές των ανθρώπων εκείνη την εποχή. Όσοι εκ των προσκυνητών δεν μπορούσαν να πάνε στα Ιεροσόλυμα και δή να προσκυνήσουν τον Πανάγιο Τάφο, έφτιαχναν στα μέρη του μια «απομίμηση» θα λέγαμε του Παναγίου Τάφου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Γεωργία τέλη 13ου αιώνα.
Όλοι γνωρίζουμε την ιδιαιτερότητα του Παναγίου Τάφου από την άποψη ότι το καθεστώς κάτω από το οποίο ελέγχεται είναι αρκετά δυσνόητο και πολλές φορές οι εντάσεις καταλήγουν σε αιματοχυσίες μέχρι και σήμερα. Ο Βασιλιάς της Νάπολης, Φρειδερίκος, μετά από ανακωχή με τους Μουσουλμάνους επιτρέπει στους Χριστιανούς την προστασία του Ναού. Το 1333 ο Πάπας ΣΤ’ δίνει στο τάγμα των Φραγκισκανών το δικαίωμα προστασίας των Αγίων Τόπων. Το 1517, οι Οθωμανοί, έχοντας την κυριότητα των Αγίων Τόπων, με πολλή θρασύτητα στην ουσία πουλούν την κυριότητα των Αγίων Τόπων. Σύμφωνα με την Σαρία, οι Άγιοι Τόποι ανήκουν στον Θεό, με αποτέλεσμα όποιος χτίζει και απονέμει έτσι την αγάπη του, αυτός ουσιαστικά έχει και την κυριότητα του Ναού. Στον Πανάγιο Τάφο πρόσβαση έχει η Αρμένικη, η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία. Ο 19ος αιώνας είναι που ξεσπά μεγάλη πυρκαγιά πιθανόν από τους Ορθοδόξους, οι οποίοι δεν μπορούσαν να βλέπουν την κατάρρευση του Ναού. Έπειτα, περνάμε στο 1920, που με την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών η κυριότητα περνάει στους Άγγλους. Εν κατακλείδι, δόθηκαν μερικές ιστορικές παράμετροι για να κατανοήσουμε τις διάφορες ιστορικές διακυμάνσεις. Όλα τα παραπάνω δυστυχώς σηματοδοτούσαν την εγωιστική διάθεση ορισμένων, οι οποίοι έβλεπαν τον Ναό της Αναστάσεως ως προσωπική κληρονομιά. Ας μην ξεχνάμε τα λόγια του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, ο οποίος τη χαρακτήριζε ως Μητέρα όλων των Εκκλησιών.
Ναός του Σολομώντα
Ο Ναός του Σολομώντα της δεύτερης περιόδου (516 π.Χ.-70 μ.Χ.). Σύμφωνα με την παράδοση ο Σολομών, ο υιός του Βασιλιά Δαυίδ έχτισε έναν ναό πάνω σε λόφο, για να φιλοξενήσει την κιβωτό μέσα στην οποία θα φυλάσσονταν οι πλάκες που είχε ο Μωυσής. Για την κατασκευή αυτού του μεγάλου οικοδομήματος στις εργασίες έλαβαν μέρος και οι 12 φυλές του Ισραήλ. Ο Ναός βέβαια καταστρέφεται το α’ μισό του 9ου αιώνα από τον Βασιλιά της Βαβυλώνας.
Οι περιγραφές που έχουμε στα χέρια μας για την κατασκευή του πρώτου Ναού είναι ιδιαίτερα λαμπρές. Σύμφωνα με την Βίβλο, χρησιμοποιούνται 5.000 τόνοι χρυσού και 30.000 τόνοι ασήμι. Ο Ναός χωρίζεται σε δύο τμήματα. Μέσα στο Ιερό ο Σολομώντας τοποθετεί την κιβωτό της Διαθήκης, όπου το πάτωμα και οι τοίχοι είναι επικαλυμμένοι όλοι με χρυσό. Μέσα σε αυτόν τον ναό υπάρχουν δύο ομοιώματα των Χερουβίμ. Υπάρχουν 12 σκαλιά που οδηγούν από τον Προθάλαμο μέσα στο Ιερό, στο οποίο δεν μπορεί να πατήσει κανείς επειδή σύμφωνα με την παράδοση περπάτησε ο ίδιος ο Θεός (οι εργάτες μάλιστα για να σεβαστούν την παράδοση έμεναν μετέωροι κάνοντας τις εργασίες τους).
Στις μέρες μας σώζονται ελάχιστα στοιχεία όπως το λεγόμενο «τείχος των δακρύων». Με βάση όμως νεότερες έρευνες από Αρχαιολόγους και Ιστορικούς που δραστηριοποιούνται στο πεδίο, δεν γνωρίζουμε ποια είναι η ακριβής τοποθεσία του Ναού του Σολομώντα, επειδή εκεί παρατηρούνται στη συνέχεια μουσουλμανικά τεμένη. Στο κατά Μάρκον Ευαγγέλιο υπάρχει η προφητεία του Χριστού που εξιστορεί την καταστροφή αυτών των κτιρίων. Αν λάβουμε υπόψιν μας, ότι τα ευαγγέλια γράφονται μετά το 70 μ.Χ., τότε αντιλαμβανόμαστε πως αυτοί που γράφουν είναι άνθρωποι που έχουν δει την καταστροφή από τον Αυτοκράτορα Τίτο Φλάβιο Σαβίνο Α’.
Παραπάνω, είδαμε τον Ναό της Αναστάσεως και προσδώσαμε μερικά ιστορικά στοιχεία. Τα Ιεροσόλυμα ως πόλη λέγεται Aelia capitolina με αυτήν την ονομασία η πόλη φτάνει μέχρι την κατάκτηση από τους Άραβες. Τόσο η Βασιλική της Αναστάσεως, όσο και ο Ναός του Σολομώντα έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό· βλέπουν προς την Ανατολή, προσπαθώντας η νέα θρησκεία να αντικαταστήσει την παλιά. Η ανάδειξη των Αγίων τόπων συνεχίζεται…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-
Τσουλκανάκης, Δημήτριος Κ. (2008), Άγιοι Τόποι – Η Βυζαντινή Παλαιστίνη (4ος-7ος αιώνας), Θεσσαλονίκη, Αφοί Κυριακίδη Εκδόσεις Α.Ε.
-
Σφυρόερα, Σοφία (2000), Άγιοι Τόποι, Ελληνικά Γράμματα.
