Του Γιώργου Δρακόπουλου,
Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία, τα θεμέλια που χρειάζεται μια οποιαδήποτε επιχείρηση για να μπορέσει να λειτουργήσει είναι οι συντελεστές παραγωγής. Αυτοί αποτελούνται από τη γη, την εργασία και το κεφάλαιο που μπορούν να επενδυθούν για την πραγματοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας. Ωστόσο, από μόνοι τους αυτοί οι τρεις παράγοντες είναι αδύνατο να φέρουν κάποιο αποτέλεσμα. Σε αυτό το σημείο, κρίνεται απαραίτητη η συμμετοχή των managers κατά την παραγωγική διαδικασία.
Ουσιαστικά, είναι οι decision makers μιας οικονομικής μονάδας, που θέτουν τους στόχους και τις στρατηγικές που χρειάζεται να ακολουθήσουν οι επιχειρήσεις, ενώ, επίσης, συντονίζουν τους παραγωγικούς συντελεστές, με σκοπό την ορθολογική (rational), αποδοτική (efficient) και αποτελεσματική (effective) λειτουργία τους. Για να συμβεί αυτό, όμως, στο μέγιστο βαθμό, απαιτείται η ύπαρξη κάποιων προϋποθέσεων, που δυστυχώς είναι μη ρεαλιστικές, καθώς και τα άτομα (οι managers) να μην είναι επιρρεπή σε μεροληψίες, κάτι που επίσης είναι δύσκολο να συμβεί. Συνεπώς, τα μη ορθολογικά υποδείγματα λήψης αποφάσεων εξηγούν καλύτερα πως λαμβάνουν αποφάσεις (decision making) οι managers.
Θεωρούμε ότι η λήψη αποφάσεων χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα και κινδύνους, πράγμα το οποίο δυσκολεύει τους managers να παίρνουν τις άριστες αποφάσεις. Θα λέγαμε πως τα μη ορθολογικά υποδείγματα είναι, μάλλον, περιγραφικά παρά κανονιστικά. Περιγράφουν το πως πραγματικά παίρνουν αποφάσεις οι managers αντί για το πως θα έπρεπε να τις παίρνουν. Τα 3 βασικά μη ορθολογικά υποδείγματα είναι τα:
- Ικανοποιητικά
- Αυξητικά
- Διαισθητικά
Ικανοποιητικό υπόδειγμα
Στη δεκαετία του 1950, ο οικονομολόγος Herbet Simon άρχισε να μελετά τον τρόπο που πραγματικά παίρνουν αποφάσεις οι managers. Σε εμπειρική του έρευνα ανακάλυψε πως οι managers δεν ήταν σε θέση να ενεργούν στην πραγματικότητα ορθολογικά, διότι ο ορθολογισμός τους υπόκειντο σε μια σειρά από περιορισμούς (πολυπλοκότητα, χρόνος και χρήμα, γνωστική ικανότητα, αξίες, προσόντα, συνήθειες και ακούσια αντανακλαστικά).
Οι managers δεν πραγματοποιούν εξονυχιστική έρευνα για τον εντοπισμό της καλύτερης εναλλακτικής λύσης. Αντίθετα, ακολουθούν αυτό που ο Herbet Simon αποκαλεί το ικανοποιητικό υπόδειγμα. Δηλαδή, οι managers αναζητούν εναλλακτικές ώσπου να βρουν μία που είναι ικανοποιητική, αλλά όχι άριστη. Ωστόσο, ειδικά σε περιόδους υψηλής αβεβαιότητας, η αναμονή και οι προσωρινές στρατηγικές αποτελούν σωστή επιλογή, έως ότου να διαδοθούν νέες πληροφορίες στην αγορά, που θα ενισχύσουν την κρίση των managers. Αντιθέτως, η λήψη βιαστικών αποφάσεων μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες, αφού μπορεί να μην υπάρχει η δυνατότητα για σωστή εκτίμηση των καταστάσεων.
Το αυξητικό υπόδειγμα
Ένα άλλο μη ορθολογικό υπόδειγμα λήψης αποφάσεων είναι το αυξητικό υπόδειγμα, στα πλαίσια του οποίου οι managers κάνουν μικρά, βραχυπρόθεσμα βήματα προκειμένου να ελαττώσουν την πίεση που προκαλεί ένα πρόβλημα, αντί για ενέργειες που θα οδηγήσουν σε μια μακροπρόθεσμη λύση. Όμως, σε βάθος χρόνου, μια σειρά από βραχυπρόθεσμα βήματα μπορεί να οδηγήσει σε μια μακροπρόθεσμη λύση. Από την άλλη, οι προσωρινές στρατηγικές μπορεί να εμποδίσουν τη χρήση μιας επωφελούς μακροπρόθεσμης λύσης, ενώ να εμπεριέχουν και μεγαλύτερο κόστος.
Το διαισθητικό υπόδειγμα
Συχνά, οι managers μικρών κυρίως επιχειρήσεων αδυνατούν βάσει των πόρων που διαθέτουν να πραγματοποιήσουν μια διεξοδική έρευνα marketing. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αποφασίζουν διαισθητικά, γεγονός που τους οδηγεί στο να εκπέσουν σε μεροληπτικά λάθη και ευριστικούς κανόνες της συμπεριφορικής οικονομικής θεωρίας.
Η διαισθητική απόφαση είναι μία επιλογή χωρίς συνειδητή ή λογική σκέψη. Η διαίσθηση που πηγάζει από πείρα, τη σαφή και σιωπηρή γνώση για ένα άτομο, μια κατάσταση, ένα αντικείμενο ή μια ευκαιρία είναι γνωστή ως ολιστική διαίσθηση. Η διαίσθηση που βασίζεται σε συναισθήματα, δηλαδή, στην ακούσια συναισθηματική αντίδραση στα ίδια θέματα είναι γνωστή ως αυτοματοποιημένη εμπειρία. Πάντα, αυτό μπορεί να ευνοήσει έναν manager, αν είναι ελεγχόμενο και χρησιμοποιείται σωστά. Κυρίως, τον βοηθά στο να γλιτώσει χρόνο σε ζητήματα που η εμπειρία του και το γνωστικό του επίπεδο του επιτρέπει να δρα κατά αυτόν τον τρόπο. Ωστόσο, γίνεται πιο ευάλωτος σε φαινόμενα όπως είναι η υπερεμπιστοσύνη των ατόμων στις αποφάσεις τους. Επιπλέον, τον βοηθά στη διαχείριση των πόρων του, όταν αυτοί είναι περιορισμένοι. Το συμπέρασμα είναι ότι η διαίσθηση με την ορθολογική σκέψη είναι συμπληρωματικές μεταξύ τους. Το σωστό και ρεαλιστικό μείγμα αυτών των δύο, μπορεί να αποφέρει πολύ θετικά αποτελέσματα στη διαχείριση μιας επιχειρηματικής οντότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Διοίκηση επιχειρήσεων, Kinicki Williams, Εκδόσεις Επίκεντρο
- Διοίκηση ανθρωπίνων πόρων, Derek Torrington, Laura Hall, Stephen Taylor, Carol Atkinson, Εκδόσεις Πασχαλίδης
