Του Νίκου Διονυσάτου,
Η Βουλγαρία στις 2 Οκτωβρίου του 2022 είχε την 4η εκλογική της αναμέτρηση μέσα σε 1,5 χρόνο και για άλλη μια φορά το όλο εγχείρημα διαφαίνεται ότι κατέληξε σε αδιέξοδο. Ακόμα και εάν επιτευχθεί ο σχηματισμός κάποιου είδους κυβέρνησης συνεργασίας, για άλλη μια φορά θα είναι εξαιρετικά ετερόκλιτη ιδεολογικά και ως εκ τούτου εύθραυστη στους άγριους ανέμους των κρίσεων που βιώνει η Ευρώπη.
Μετά από την περασμένη εκλογική αναμέτρηση τον Νοέμβριο του 2021, που οδήγησε στην ραγδαία άνοδο του κεντρώου, φιλοευρωπαϊκού και προοδευτικού κόμματος «Συνεχίζουμε την Αλλαγή», υπήρξε διεθνώς μια αίσθηση ότι θα μπορούσε να επιτευχθεί μια πολιτική σταθερότητα στην γειτονική μας χώρα, ωστόσο, όπως αποδείχθηκε τον περασμένο Ιούνιο, αυτό απείχε πολύ από την πραγματικότητα.
Ο τέως Πρωθυπουργός Kiril Petkov προσπάθησε να κρατήσει με νύχια και με δόντια τη χώρα του στη Δύση, ωστόσο οι δυνάμεις που αντιμάχονταν αυτήν τη στάση αποδείχθηκαν ισχυρότερες στην φτωχότερη και πιο διεφθαρμένη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από όταν τον περασμένο Δεκέμβριο ορκίστηκε η κυβέρνηση του Petkov, τα πάντα άλλαξαν στην Ευρώπη. Την περίοδο Φεβρουαρίου-Μαρτίου 2022, η Βουλγαρία βρέθηκε μετά την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία σε μια δεινή θέση. Ευτυχώς για την χώρα, διέθετε μια, τουλάχιστον κατά πλειοψηφία, φιλοευρωπαϊκή και φιλονατοϊκή κυβέρνηση, ωστόσο η κοινωνία της ήταν πολύ πιο διχασμένη στο ζήτημα.
Η Βουλγαρία, από την οποία εκατοντάδες χιλιάδες μορφωμένοι άνθρωποι έφυγαν λόγω των άσχημων οικονομικών συνθηκών και πάσχει από ένα οξύτατο δημογραφικό πρόβλημα, έχει βιώσει μια μεγάλη στροφή στον εκλογικό της χάρτη τις τελευταίες δεκαετίες. Οι ψηφοφόροι είναι δηλαδή δυσανάλογα γηραιότεροι και με σαφώς μικρότερο μορφωτικό επίπεδο, συχνά χωρίς ιδιαίτερη επαφή με την διεθνή πραγματικότητα, αλλά και μια τοξική προσκόλληση στην παράδοση και τα σύμβολα του παρελθόντος.
Αυτή η στροφή προς τον συντηρητισμό, μαζί με την έλλειψη ουσιαστικής κατανόησης της θέσης της Βουλγαρίας στη Δύση από μεγάλο μέρος του πληθυσμού της χώρας, αλλά και η παράλληλη απογοήτευση του συγκεκριμένου τμήματος της βουλγαρικής κοινωνίας από τις ελίτ των κομμάτων που ψηφίζουν είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται κοινωνιολογικά και ανθρωπολογικά σε σταθερή βάση από την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος του Todor Zhivkov το 1989.
Η άνοδος και η πτώση του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Βουλγαρίας, οι παρατεταμένες πρωθυπουργίες του Boyko Borisov, αλλά και η εκλογή του τέως βασιλιά της χώρας, Συμεών Β’, στην πρωθυπουργία μεταξύ 2001-2005 (μια από τις ελάχιστες φορές στην παγκόσμια Iστορία που ένας πρώην μονάρχης εξελέγη από τον λαό του για να κυβερνήσει δημοκρατικά μετά την έξωσή του), είναι όλα σημάδια ότι η βουλγαρική κοινωνία ευνοεί επιλογές φαινομενικά σκεπτικιστικές προς τη Δύση, ή εν πάση περιπτώσει τα Δυτικά πολιτικά πρότυπα, οι οποίες ωστόσο στη συνέχεια συχνά την απογοητεύουν, τόσο με τις πολιτικές τους, όσο και με τη στάση τους απέναντι στις διεθνείς εξελίξεις. Ο βασιλιάς Συμεών Β’ ήταν ο πρωθυπουργός που έβαλε την χώρα στο ΝΑΤΟ, το 2004, το Σοσιαλιστικό Κόμμα την έβαλε και στην Ε.Ε. το 2007, ενώ ο Borisov, παρά το αυταρχικό του προφίλ, προσπάθησε να προωθήσει ευρωπαϊκού τύπου μεταρρυθμίσεις και φιλοδοξούσε να είναι και ο Πρωθυπουργός που θα την έβαζε στο Ευρώ και την Schengen.
Όλες αυτές οι σοφές στρατηγικές κινήσεις, ωστόσο, έμοιαζαν ξένες σε πολλούς στο εσωτερικό της Βουλγαρίας, καθώς μιλάμε για μια χώρα με βαθύτατους πολιτιστικούς, πολιτικούς και ιστορικούς δεσμούς με την Ρωσία. Η ίδια η συγκρότηση του βουλγαρικού κράτους, αλλά και η σημαντική αύξηση των εδαφών του, εξ αρχής ήταν κάτι για το οποίο πίεσε η Ρωσική Αυτοκρατορία κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, προκειμένου, μέσω της κοινής τους σλαβικής ταυτότητας, να έχει έναν γερό σύμμαχο στα Βαλκάνια. Αυτό είναι ένα στοιχείο μάλιστα που έχει χρησιμοποιηθεί πολλάκις και από την ρωσική προπαγανδιστική μηχανή για να κινητοποιήσει τα ερείσματά της μέσα στην βουλγαρική κοινωνία, ειδικά μετά την 24η Φεβρουαρίου. Δυστυχώς όμως για την Βουλγαρία, όπως και στην περίπτωση της Ελλάδας, το «ξανθό γένος» κάποια στιγμή αποφάσισε ότι είχε άλλες προτεραιότητες και τόσο στους Βαλκανικούς Πολέμους, όσο και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, συντάχθηκε με την έτερη σλαβική δύναμη των Βαλκανίων, την Σερβία, εναντίον των Βουλγάρων, στους οποίους έμελλε να συνταχθούν και στους δύο παγκόσμιους με την Γερμανία.
Τα πράγματα άλλαξαν ξανά όμως, με την κατάληψη της Βουλγαρίας από τον Κόκκινο Στρατό και την ανατροπή των γερμανικής καταγωγής τσάρων της, τον Σεπτέμβριο του 1944. Αν και μέχρι την περίοδο 1948-49 υπήρχε μια αβεβαιότητα σχετικά με το αν η Βουλγαρία θα παρέμενε δορυφόρος των Σοβιετικών ή θα ακολουθούσε την μοίρα της γειτονικής της Γιουγκοσλαβίας, τελικώς θα εξακολουθούσε για τα επόμενα 40 περίπου χρόνια να είναι μια πιστή σύμμαχος των Ρώσων, οι οποίοι την βοήθησαν να γίνει μια πλήρης σοβιετικού τύπου δημοκρατία. Έτσι, πολλοί Βούλγαροι σήμερα, κυρίως από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, αναπολούν τις ημέρες του κομμουνισμού και μαζί με αυτές την έντονη ρωσική επιρροή εκείνων των καιρών. Στο μυαλό αυτών των ανθρώπων, οι Ρώσοι είναι ένα αδερφό-έθνος, το οποίο εξακολουθεί να αποτελεί μια ρεαλιστική επιλογή για την Βουλγαρία να συστρατευτεί και αυτό μας φέρνει πίσω στις εκλογές της 2ας Οκτωβρίου 2022.
Μεταξύ 2009-2021, η επιβλητική φιγούρα του Boyko Borisov κυριαρχούσε ολοκληρωτικά στη βουλγαρική πολιτική σκηνή, με ένα μικρό μόνο διάλειμμα διακυβέρνησης του Σοσιαλιστικού Κόμματος μεταξύ 2013-2014. Ο λαϊκιστής Borisov, ο οποίος θα μπορούσε να συγκριθεί στον τρόπο με τον οποίο διοικούσε το εσωτερικό της χώρας με τον Orban στην Ουγγαρία ή τον Morawiecki στην Πολωνία, ήταν πρώην σωματοφύλακας του κομμουνιστή δικτάτορα Zhivkov και με άρμα το κεντροδεξιό κόμμα του, GERB, κατάφερε να καταστήσει την βουλγαρική πολιτική σε απόλυτη εξάρτηση από αυτόν.
Έτσι, για ακόμα μια εκλογική αναμέτρηση βγήκε πρώτος και παρά τα σκάνδαλα ακραίας διαφθοράς που τον βαραίνουν, κατάφερε να μαζέψει το 24,5% των ψήφων, τη στιγμή που το αδιάφθορο, τεχνοκρατικό και φιλελεύθερο κόμμα του Petkov, βγήκε δεύτερο, με μόλις 19,5% των ψήφων. Τρίτο βγήκε το κόμμα DPS των τουρκόφωνων μειονοτικών της Βουλγαρίας, με το εντυπωσιακό 13,3%, ενώ τέταρτο βγήκε το υπερεθνικιστικό ακροδεξιό κόμμα «Αναγέννηση» με 9,8%. Η άνοδος αυτών των δύο κομμάτων ήταν η πιο ανησυχητική εξέλιξη που προκλήθηκε στη χώρα μετά από αυτές τις εκλογές, καθώς, αφενός οι Ρομά και τουρκόφωνοι ψηφοφόροι της Βουλγαρίας φαίνεται να ριζοσπαστικοποιούνται ολοένα και πιο έντονα γύρω από τα μειονοτικά τους δικαιώματα και να απομακρύνονται από το πολιτικό κατεστημένο και αφετέρου η «Αναγέννηση», η οποία εκπροσωπεί την ξενοφοβία, τον αλυτρωτισμό, τον ακραίο συντηρητισμό και, κυρίως, την φιλορωσικότητα, αναμένεται να προκαλέσει σημαντικούς πολιτικούς τριγμούς στο άμεσο μέλλον.
Σε άλλες εξελίξεις της συγκεκριμένης αναμέτρησης, το Σοσιαλιστικό Κόμμα, κάποτε ένας από τους δύο πόλους της βουλγαρικής πολιτικής, σήμερα, με αμφιλεγόμενες στάσεις απέναντι στην Ρωσία, και μια διαρκή αποστασιοποίηση του από τα προβλήματα του απλού κόσμου, πήρε το χειρότερο ποσοστό στην ιστορία του, πέφτοντας στο 9% και βγαίνοντας 5ο κόμμα. Τα άλλα δύο κόμματα που πλαισίωσαν το κοινοβούλιο ήταν το κεντρώο και οικολογικό κόμμα «Δημοκρατική Βουλγαρία» με 7%, που αναμένεται να συνεργαστεί με το κόμμα του Petkov, ενώ μικρότερο κόμμα του κοινοβουλίου με 4.5% είναι το κεντροδεξιό φιλορωσικό κόμμα «Βουλγαρική Άνοδος», το οποίο αποσχίστηκε από το κυβερνών κόμμα «Συνεχίζουμε την Αλλαγή» τον Μάρτιο του 2022, καθώς τα στελέχη του διαφωνούσαν με τις κυρώσεις της Ε.Ε. που στήριξε ο Πρωθυπουργός.
Τέλος, το δεξιό κόμμα «Υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι», του τραγουδιστή και τηλεοπτικής περσόνας, Slavi Trifonov, που χαρακτηρίστηκε από κάποιους ως Trump ή Berlusconi των Βαλκανίων και έριξε τον Ιούνιο την κυβέρνηση, έμεινε εκτός βουλής, έχοντας πλέον χάσει κάθε έννοια αξιοπιστίας. Κλείνοντας λοιπόν, οι βουλγαρικές εκλογές του 2022 ανέδειξαν για άλλη μια φορά τη σύγχυση και την αστάθεια που προκλήθηκε στην Ευρώπη μετά την ρωσική εισβολή του Φεβρουαρίου στην Ουκρανία, το πώς η αγανάκτηση και η ρωσική προπαγάνδα αποτυπώνονται στις εκλογές των διάφορων χωρών, αλλά και το πώς ο συντηρητισμός και ο λαϊκισμός μπορούν γρήγορα να διαβρώσουν τις αξίες και τους θεσμούς που για δεκαετίες ως ευρωπαϊκή οικογένεια χτίσαμε και προσπαθήσαμε να επεκτείνουμε σε κάθε άκρη της γηραιάς ηπείρου…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bulgarian elections marked by radicalisation of ethnic Turkish party, EURACTIV, διαθέσιμο εδώ
- For Bulgarian Leftists, a Dramatic Deficit of Political Options, Balkan Insight, διαθέσιμο εδώ
- For Bulgaria, Borissov’s comeback is no path to stability, POLITICO, διαθέσιμο εδώ
