Της Δήμητρας-Αδελαΐδας Αργυρίου,
Τα τελευταία έτη η ανθρωπότητα έχει βιώσει σημαντικές αλλαγές, αλλά και αναταραχές σε παγκόσμιο επίπεδο. Έπειτα από μία μακρά περίοδο εγκλεισμού, κοινωνικής απομόνωσης και αποστέρησης ερεθισμάτων και δραστηριοτήτων, λόγω της πανδημίας της COVID-19, ακολούθησε η πολεμική σύρραξη στην Ουκρανία, η οποία μαίνεται έως και σήμερα, με ολέθριες συνέπειες. Πρόσφατα, διαδραματίστηκαν τα αποτρόπαια γεγονότα στο Ιράν, με αφορμή τη σκληρή δολοφονία της Μαχσά Αμίνι, με τη βίαιη καταστολή διαδηλωτών κατά της θρησκευτικής αστυνομίας.
Όλα τα παραπάνω γεγονότα μπορούν να χαρακτηριστούν ως κρίσεις. Με τον όρο «κρίση» εννοούμε την απότομη όξυνση ενός προβλήματος. Μία κρίση μπορεί να είναι οικονομική, ενεργειακή, κοινωνική, μεταναστευτική, περιβαλλοντική κ.ο.κ. Στα πλαίσια της έκρηξης και της εκτύλιξης μιας κρίσης, παρατηρούνται άμεσες, αλλά και έμμεσες συνέπειες σε μία μερίδα ανθρώπων, μεγαλύτερη ή μικρότερη. Αλλάζουν οι συνθήκες διαβίωσής τους, ίσως το περιβάλλον όπου διαμένουν να μην είναι πλέον ασφαλές και κατά συνέπεια, αναγκάζονται να αποστερηθούν αγαθά, τα οποία συχνά είναι βασικά για την επιβίωση.
Πώς, όμως, μπορεί η επιστήμη της Εργοθεραπείας να συνδράμει σε περιόδους κρίσεων; Ξεκινώντας από την αφετηρία της, η Εργοθεραπεία αναπτύχθηκε από νοσηλεύτριες του Ερυθρού Σταυρού που παρείχαν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους σε νοσηλευόμενους στρατιώτες, κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πιο συγκεκριμένα, ερχόμενες αντιμέτωπες με τη διαχείριση σοβαρών σωματικών βλαβών, αλλά και ψυχικών διαταραχών, αποφάσισαν στα πλαίσια της αποκατάστασης των νοσηλευόμενων στρατιωτών να εντάξουν την εμπλοκή τους σε δραστηριότητες καθημερινής ζωής, καθώς και σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Με αυτόν τον τρόπο, αποσκοπούσαν στην ενίσχυση της λειτουργικής τους εμπλοκής στην καθημερινότητα, και κατ’ επέκταση, στην προαγωγή της σωματικής και ψυχικής τους υγείας. Εξάλλου, βασική αρχή της Εργοθεραπείας είναι πως ένα άτομο είναι πλήρως υγιές, όταν μπορεί να συμμετάσχει απρόσκοπτα σε έργα που θέλει, επιθυμεί ή απαιτείται να κάνει στα πλαίσια της καθημερινής του ζωής.
Όπως προαναφέραμε, οι άνθρωποι που διαβιούν υπό συνθήκες κρίσης βιώνουν «διαταραχή έργου», με άμεσο αντίκτυπο στην υγεία, αλλά και την ποιότητα ζωής τους, καθώς διαταράσσονται σημαντικά οι ισορροπίες στην καθημερινή τους διαβίωση, ενώ αποκλείονται από τη συμμετοχή τους στην καθημερινότητα. Σε κάθε περίοδο κρίσης, στόχος είναι η παροχή κατάλληλης βοήθειας, ώστε τα άτομα να μπορέσουν να αποκτήσουν ξανά τον έλεγχο στη ζωή τους, μέσα σε μία συνθήκη χαοτική και μη ελεγχόμενη. Να μπορέσουν, δηλαδή, να ανακτήσουν τη χαμένη τους λειτουργικότητα και ενεργητικότητα, με έναν τρόπο παραγωγικό, προσδίδοντας και πάλι νόημα στις ζωές τους, πορευόμενοι ταυτόχρονα προς την κανονικότητα. Τα έργα αυτά δεν χρειάζεται να είναι πολύπλοκα ή εξεζητημένα, ακόμα και η απλή προετοιμασία ενός γεύματος ή η φροντίδα ενός λουλουδιού μπορεί να είναι αρκετά για να κινητοποιήσουν αυτήν την επανένταξη στην καθημερινότητα. Θα πρέπει, ωστόσο, να έχουν νόημα για τα άτομα που θα εμπλακούν σε αυτά.
Οι εργοθεραπευτές κατέχουν σημαντικό ρόλο σε αυτή την επανένταξη. Μπορούν να παρέμβουν σε ζητήματα νευρολογικής και νευροαναπτυξιακής φύσεως, όπως η αισθητηριακή επεξεργασία και η συναισθηματική ρύθμιση. Επιπλέον, οι εργοθεραπευτές προάγουν την κινητικότητα, την κοινωνικότητα και τη γενικότερη λειτουργικότητα, κατανοώντας και λαμβάνοντας υπόψιν κατά την πρακτική τους την πολιτισμική ταυτότητα και το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο είναι μέλος ο θεραπευόμενος.
Μέσω της εξατομικευμένης παρέμβασης στις ανάγκες κάθε ανθρώπου, της ανάπτυξης λύσεων, αλλά και των κατάλληλων προσαρμογών, τόσο στις δραστηριότητες όσο και στο περιβάλλον που αυτές διεξάγονται, κάθε πληττόμενο άτομο μπορεί να εμπλακεί σταδιακά σε εξατομικευμένες δραστηριότητες, πλούσιες σε νόημα για αυτό. Οι δραστηριότητες αυτές πρέπει να είναι εξατομικευμένες στα πρότερα ενδιαφέροντα, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής του ατόμου, ώστε με αυτόν τον τρόπο να μπορέσει πιο άμεσα να αναγεννηθεί η καθημερινότητά του, προ έκθεσής του σε συνθήκες κρίσεων (π.χ. εμπόλεμη ζώνη).
Μέσα από την εμπλοκή σε έργα με νόημα, μπορούν να αναπτυχθούν ξανά αισθήματα ασφάλειας, προστασίας, σταθερότητας, καθώς και η αίσθηση του ανήκειν. Ωστόσο, και σε επίπεδο αποκατάστασης της σωματικής υγείας οι εργοθεραπευτές μπορούν να επανεκπαιδεύσουν την εκτέλεση δραστηριοτήτων (π.χ. σε περιπτώσεις απώλειας άκρων) ή να κάνουν την κατάλληλη τροποποίηση στο περιβάλλον εκτέλεσης, ώστε να είναι προσαρμοσμένο στα νέα δεδομένα της φυσικής κατάστασης των θεραπευομένων.
Η προσπάθεια των εργοθεραπευτών να εξερευνήσουν μαζί με τους πληττόμενους ρουτίνες, ρόλους, συνήθειες και άλλες καθημερινές «ιεροτελεστίες» αποτελεί σημαντικό έργο για τη διατήρηση της κανονικότητας, στον μέγιστο βαθμό που αυτό μπορεί να είναι εφικτό. Παράλληλα, οι παρεμβάσεις είναι περισσότερο αποτελεσματικές, αφού επιτυγχάνεται η ενεργητικότερη συμμετοχή στη θεραπευτική διαδικασία. Με αυτόν τον τρόπο, μέσω της Εργοθεραπείας, τα άτομα μπορούν να ανακτήσουν όλα όσα έχουν αποστερηθεί, σε ένα πλαίσιο ασφαλές και σταθερό, προάγοντας την υγεία τους, αλλά και την ποιότητα ζωής τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A Role for Occupational Therapy in Crisis Intervention and Prevention, Australian Journal of Occupational Therapy, 38 (3). Διαθέσιμο εδώ
- Occupational Therapy’s Role in Times of Disaster: Addressing Periods of Occupational Disruption, American Occupational Therapy Association. Διαθέσιμο εδώ
