Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Το πολίτευμα της ρεπουμπλικανικής περιόδου, που επικράτησε έως και το 27 π.Χ. στη μετέπειτα περιοχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, διέθετε δικλείδες ασφαλείας, ώστε να μην περιέλθει ξανά η εξουσία στα χέρια ενός. Οι Ρωμαίοι στην κοινή συνείδηση θεωρούσαν ότι οι βασιλείς της προηγούμενης περιόδου ήταν απολυταρχικοί και δεν ήθελαν σε καμία περίπτωση να επιστρέψουν σε τέτοιες συνθήκες. Φυσικά, το πολίτευμα της Res Publica δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί δημοκρατικό. Ήταν, όμως, ένα σύστημα που διασφάλιζε ότι η εξουσία δε θα συγκεντρωθεί υπερβολικά σε ένα άτομο και θα ασκείτο κατά βάση από το σώμα της Συγκλήτου, με δύο υπάτους. Παρόλα αυτά, για εξαιρετικές περιπτώσεις μεγάλου κινδύνου, υπήρχε η δυνατότητα να καθοριστεί ένας «δικτάτορας» με υπέρτατη εξουσία, για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το πρόβλημα και να ξαναδώσει την εξουσία μετά από διάστημα έξι μηνών.
Η Σύγκλητος περνούσε συχνά νομοθετήματα για την αντιμετώπιση μιας σειράς προβλημάτων. Την περίοδο αυτή, οι νομοθετικές διατάξεις (leges) αποτελούν τη σημαντικότερη πηγή δικαίου, ενώ στην αυτοκρατορική περίοδο αυτή τη θέση λαμβάνουν τα διατάγματα του αυτοκράτορα. Το κυρίαρχο, λοιπόν, σώμα της περιόδου της Res Publica, αποφάσιζε ενίοτε ακόμη και να κάμψει τους κανόνες του «δημοσίου δικαίου» της εποχής, για την αντιμετώπιση έκτακτων ζητημάτων. Μια τέτοια στιγμή έφτασε το 67 π.Χ., με τον Γναίο Πομπήιο, ο οποίος ανέλαβε με υπέρτατες εξουσίες στην περιοχή της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας να καταπολεμήσει την πειρατεία, που μάστιζε τις ρωμαϊκές επαρχίες.
Ο Πομπήιος απολάμβανε τεράστια δημοτικότητα μεταξύ των πληβείων της Ρώμης λόγω των προηγούμενων επιτυχιών του εναντίον του Σερτόριου και των συμμάχων του Γάιου Μάριου, αλλά η Ρωμαϊκή Γερουσία ήταν επιφυλακτική για αυτόν και την αυξανόμενη δύναμή του. Η Γερουσία ήταν απρόθυμη να δώσει τεράστιες εξουσίες σε οποιονδήποτε άνθρωπο, ειδικά σε έναν τόσο δημοφιλή όσο ο Πομπήιος, φοβούμενη ότι θα επέτρεπε σε άλλον δικτάτορα να καταλάβει την εξουσία, όπως είχε κάνει ο Σύλλας μόλις δεκαπέντε χρόνια πριν. Ο λαός, ωστόσο, δεν ανησυχούσε για τις ασαφείς διατυπώσεις περί επανόδου της τυραννίας. Ανησυχούσαν, όμως, ιδιαίτερα για τις υλικές επιπτώσεις των επιδρομών των πειρατών και την επακόλουθη διακοπή της παροχής σιτηρών. Το 68 π.Χ., πειρατές πυρπόλησαν το λιμάνι της Ρώμης στην Όστια, κατέστρεψαν τον προξενικό πολεμικό στόλο και απήγαγαν δύο εξέχοντες γερουσιαστές, μαζί με τη συνοδεία τους. Ο Πομπήιος, διαβλέποντας μια πολιτική ευκαιρία, έπεισε τον Aulus Gabinius να εισαγάγει προς ψήφιση την πρόταση που θα γινόταν τελικά η Lex Gabinia.
Για τους πολέμιους της νέας διάταξης, η επιτυχία του Πομπήιου στην εκστρατεία ήταν μάλλον μια δυσάρεστη εξέλιξη. Το γεγονός ότι η εκχώρηση τόσο μεγάλης εξουσίας σε έναν άνθρωπο είχε δείξει να παραγάγει θετικά αποτελέσματα αποτέλεσε προηγούμενο για το ρωμαϊκό δίκαιο. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι 23 χρόνια μετά, το 44 π.Χ., ο Ιούλιος Καίσαρας με συγκλητική απόφαση έγινε δικτάτορας με απόλυτη εξουσία, μετά τις μνημειώδεις στρατιωτικές του επιτυχίες – παρόλο που για τον ίδιο η εξέλιξη δεν ήταν καλή. Κατά τη διάρκεια ζωής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο νόμος χρησίμευσε ως προηγούμενο για την απόκτηση υπέρτατων εξουσιών από τον Οκταβιανό Αύγουστο σε ολόκληρη την αυτοκρατορία, στη μετέπειτα εγκαθίδρυση του αυτοκρατορικού αξιώματος.
Η διάταξη που επέτρεπε στον Πομπήιο να διορίζει διάφορους λεγάτους με ιδιοκτησιακή εξουσία ήταν ο πρόδρομος των Legati Augusti, που διορίζονταν και ενεργούσαν ως εντεταλμένοι του αυτοκράτορα στις επαρχίες του. Το γεγονός ότι συνέβη κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας επέτρεψε στον Αύγουστο να ισχυριστεί ότι οι ενέργειές του δεν ήταν αντίθετες με τους mos maiorum (τους τρόπους των προγόνων, στους οποίους οι Ρωμαίοι έδιναν πάντα μεγάλη σημασία), πράγμα που του επέτρεψε να δικαιολογήσει τις ενέργειές του ως δημοκρατικές. Πράγματι, παρόλο που από τον Αύγουστο και μετά το πολίτευμα της Ρώμης έγινε αυτοκρατορικό, είναι γεγονός ότι πάντοτε οι αποφάσεις έβγαιναν στο όνομα της Συγκλήτου και του ρωμαϊκού λαού, από όπου και βγαίνει το ακρωνύμιο SPQR.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Δημοπούλου, Α. (2019). Ρωμαϊκό Δίκαιο: Αναδρομή στις πηγές του σύγχρονου Δικαίου. Αθήνα: Ευρασία.
- Heidecker, E. (2014). Lex Gabinia. Ursachen und Folgen der Piraterie im Römischen Reich. München: GRIN Publishing.
