Του Σταύρου Μητσιάνη,
Το 395 μ.Χ., ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄ (379-395 μ.Χ.) άφησε την τελευταία του πνοή στo Mιλάνο της Ιταλίας. Η αυτοκρατορία, σύμφωνα με τις επιθυμίες του, μοιράστηκε για άλλη μια φορά σε ανατολική και δυτική. Στη δυτική τον τίτλο του αυτοκράτορα πήρε ο μικρότερός του γιος, Ονώριος, ο οποίος ήταν 10 χρονών και στο ανατολικό κομμάτι, ο μεγαλύτερός του γιος, Αρκάδιος, ο οποίος ήταν 17 χρονών. Συνεπώς, ήταν προφανές πως οι δύο νέοι αυτοκράτορες δεν μπορούσαν να κυβερνήσουν μόνοι τους και έτσι επιλέχθηκαν για αυτούς δύο ισχυροί και αξιόπιστοι άνδρες για να τους βοηθήσουν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του θρόνου.
Αρχικά, στο ανατολικό κομμάτι, τον Αρκάδιο θα καθοδηγούσε ο Φλάβιος Ρουφίνος, ο πραιτοριανός έπαρχος της Ανατολής. Στο δυτικό κομμάτι, τον Ονώριο θα συμβούλευε ένας ημιβάρβαρος στρατηγός, γιος ενός βανδάλου Ρωμαίου στρατιώτη και μιας Ρωμαίας γυναίκας, ο Φλάβιος Στιλίχων, ο οποίος ήταν έμπιστος του Θεοδοσίου, καθώς ανελίχθηκε στρατιωτικά κατά την βασιλεία του και είχε παντρευτεί την ανιψιά του Σερένα, ενώ ουσιαστικά διοικούσε όλα τα στρατεύματα της δυτικής αυτοκρατορίας.
Επομένως, είναι προφανές πως αυτοί οι δύο άνδρες κυβερνούσαν τα μέρη αυτά της αυτοκρατορίας παρασκηνιακά. Δυστυχώς όμως, ο ένας δεν συμπαθούσε τον άλλο, επειδή είχαν διαφορετικές προσωπικότητες και φιλοδοξίες και αυτό σύντομα διατάραξε τις ευαίσθητες ισορροπίες που κρατούσαν ενωμένες τις δύο μεριές. Το πλεονέκτημα, βέβαια, πριν ακόμα ξεκινήσουν οι εχθροπραξίες μεταξύ του Ρουφίνου και του Στιλίχωνα, το είχε ο δεύτερος, καθώς πολλά ρωμαϊκά στρατεύματα της δυτικής αυτοκρατορίας, βρισκόντουσαν ακόμα στην ανατολή, διότι χρησιμοποιήθηκαν για τον κατευνασμό του σφετεριστή Ευγενίου, το 394, από τον Θεοδόσιο και τον Στιλίχωνα. Έτσι, ο Στιλίχων ήταν έτοιμος για παν ενδεχόμενο.
Ωστόσο, η λύση βρέθηκε με έναν αναπάντεχο τρόπο, πριν καν δημιουργηθεί το πρόβλημα. Την ίδια χρονιά, οι Βησιγότθοι, οι οποίοι είχαν τοποθετηθεί στην κάτω Μοισία μετά τον πόλεμο με τον Ευγένιο, επαναστάτησαν με αρχηγό τους τον περίφημο Αλάριχο και προορισμό τη βόρεια Ελλάδα, όμως, όταν πήγαν έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, συναντήθηκε μαζί τους ο Ρουφίνος, ο οποίος τους πρότεινε να προχωρήσουν προς την κεντρική Ελλάδα. Ο Στιλίχων συγκεντρώνοντας τα στρατεύματά του, κατευθύνθηκε προς τη Θεσσαλία για να αποκόψει την κάθοδο του Αλαρίχου.
Βέβαια, τα πράγματα εξελίχθηκαν εντελώς διαφορετικά από ότι περίμενε, καθώς φτάνοντας στην Ελλάδα, ο Αρκάδιος, ζήτησε πίσω τα στρατεύματα της Ανατολής που ήταν υπό την αρχηγία του Στιλίχωνος, για την Κωνσταντινούπολη, και τον ίδιο να αποχωρήσει. Ο Στιλίχων του τα παραχώρησε, αλλά το στράτευμα με ένα Γότθο διοικητή, τον Γάινα, φτάνοντας στην Κωνσταντινούπολη δολοφόνησε τον Ρουφίνο. Από την άλλη ο Στιλίχων αποχώρησε από την Ελλάδα και άφησε τον Αλάριχο με τους Βησιγότθους του να λεηλατούν την κεντρική Ελλάδα με άνεση.
Την επόμενη περίοδο μέχρι και το 397 μ.Χ., ο Στιλίχωνας έκανε προσπάθειες στην Ιταλία για να εγκαθιδρύσει τη δύναμη και την επιρροή του, ενώ στο ανατολικό κομμάτι, τη θέση του Ρουφίνου, ανέλαβε ένας γηραιός και εξίσου επικίνδυνος ευνούχος, ονόματι, Ευτρόπιος. Τέλος, ο Αλάριχος λεηλάτησε πολλές περιοχές στην Ελλάδα, κατέκτησε τον Πειραιά και έμεινε στην Αθήνα ως «καλεσμένος» και τέλος, όπως αναφέρει ο Κ. Bury, κατέστρεψε τον ναό της Περσεφόνης και της Δήμητρας στην Ελευσίνα, καταλύοντας το ιερό έθιμο των Ελευσίνιων Μυστηρίων, αφού ήδη ο Θεοδόσιος είχε κλείσει όλους τους αρχαίους χώρους λατρείας με διάταγμα.
Το 397 μ.Χ., ο Στιλίχωνας για άλλη μια φορά, ταξίδευσε προς την Ελλάδα με τον στρατό του για να αντιμετωπίσει τους Βησιγότθους. Όταν έφτασε στην Κόρινθο, αμέσως κινήθηκε κατά του Αλαρίχου, χωρίς όμως κάποια καταλυτική μάχη. Στην συνέχεια, όπως φαίνεται, ο Αρκάδιος και ο Ευτρόπιος για άλλη μια φορά αναμείχθηκαν με τα γεγονότα και έληξαν τον πόλεμο. Ο Αλάριχος έγινε διοικητής του στρατού στην Ιλλυρία, ένα ανώτατο αξίωμα στον ρωμαϊκό στρατό, αφού συνθηκολόγησε με τον Αρκάδιο. Όσο για τον Στιλίχωνα, γύρισε πάλι στην Ιταλία με «άδεια χέρια».
Τον ίδιο χρόνο, ο Στιλίχων αντιμετώπισε για άλλη μια φορά μια σημαντική πρόκληση. Ο κόμης της Αφρικής Γίλδων, επαναστάτησε κατά της αυτοκρατορίας και σταμάτησε την διανομή σιταριού προς τη Ρώμη. Η επανάστασή του, βέβαια, ήταν εφήμερη, καθώς ο Στιλίχων κατάφερε να καταπνίξει την εξέγερσή του γρήγορα και αποφασιστικά, επαναφέροντας τις ισορροπίες. Τα υπόλοιπα χρόνια μέχρι και το 401 μ.Χ., ο Στιλίχων αναρριχήθηκε στην ρωμαϊκή ελίτ, όταν ο Ονώριος τον έχρισε Ύπατο (consul), το 400 μ.Χ., και ανανέωσε τους συγγενικούς δεσμούς του με τον αυτοκράτορα, παντρεύοντας την κόρη του Μαρία μαζί του. Ο Στιλίχων αργά αλλά σταθερά συνέχιζε να χτίζει τη φήμη του στον ρωμαϊκό κόσμο.
Οι επόμενες εξελίξεις που αφορούν το παρόν άρθρο, έλαβαν χώρα το 401 μ.Χ., όταν ο Στιλίχων απωθούσε μερικούς βανδάλους, με αρχηγό τον Ραδάγαισο, που προσπαθούσαν να εισβάλουν στην Ιταλία, ενώ ταυτόχρονα ο Αλάριχος ξαναβγήκε στο προσκήνιο, βαδίζοντας και αυτός προς την ιταλική χερσόνησο με τον στρατό του. Τα δύο επόμενα χρόνια, ο Στιλίχων επιδόθηκε στην άμυνα της Ιταλίας. Νίκησε τον Ραδάγαισο στις Άλπεις κι έπειτα στράφηκε κατά του Αλαρίχου. Το 402 μ.Χ. στην Πολλεντία, κατάφερε μια άτυπη νίκη κατά των Βησιγότθων και συνθηκολόγησε με τον Αλάριχο, ζητώντας του να αποχωρήσει από την Ιταλία. Αυτός συμφώνησε αλλά το 403 μ.Χ. επέστρεψε δριμύτερος και επιτέθηκε στην Βερόνα. Ο Στιλίχων βέβαια, ως ο «άγρυπνος υπερασπιστής» της αυτοκρατορίας, πρόλαβε να τον διώξει για άλλη μια φορά από την Ιταλία.
Ωστόσο, το 405 μ.Χ., ο Ραδάγαισος με μια μερίδα Οστρογότθων και Γερμανών, για άλλη μια φορά εισέβαλε στην Ιταλία και προσπάθησε να πολιορκήσει την Φλωρεντία. Ο Στιλίχων τότε, μαζεύοντας τον στρατό του στο Τίκινο, κατέστρεψε τους αντιπάλους της Ρώμης στο Φιεσόλε, ενώ αιχμαλώτισε και εκτέλεσε τον Ραδαίγασο τον Αύγουστο του 406 μ.Χ., γεγονός που γιορτάστηκε έντονα στην ρώμη, όπου ανυψώθηκε και τιμητική αψίδα. Μετά από δύο χρόνια και αφού έκανε μια ατελέσφορη προσπάθεια να εξασφαλίσει την επαρχία του Ιλλυρικού για το δυτικό κομμάτι της Αυτοκρατορίας, η καλή του φήμη άρχισε να ξεθωριάζει. Το 408 μ.Χ., η κόρη του, Μαρία, πέθανε και χωρίς να χάσει χρόνο πάντρεψε την άλλη του κόρη, Θερμάντια, με τον Ονώριο.
Όμως, δεν τον έβλεπαν όλοι με φιλικό μάτι, όπως ήθελε να πιστεύει. Όταν το 408 μ.Χ., πληροφορήθηκε πως ο ανατολικός Αυτοκράτορας, Αρκάδιος, είχε πεθάνει, γεννήθηκε μια συνομωσία εις βάρος του. Πολλοί πίστευαν πως η πραγματική του φιλοδοξία, ήταν να εγκαταστήσει τον γιο του, Ευχέριο, στον ανατολικό θρόνο, ενώ έβλεπαν περίεργα τη μη αποφασιστική του στάση προς τον Αλάριχο και τις συνεχείς και ατέρμονες καταστροφικές εισβολές των βαρβάρων. Ταυτόχρονα, το ίδιο του το στράτευμα άρχισε να χάνει την εμπιστοσύνη του προς αυτόν. Η χαριστική βολή, βέβαια, προήλθε από τον Ολύμπιο, έναν αξιωματούχο του παλατιού της Ραβένας, που «δηλητηρίασε» τον Ονώριο, λέγοντάς του πως όντως η φήμη ότι ο Στιλίχων προσπαθούσε να σφετεριστεί τον Θρόνο ήταν έγκυρη. Το τέλος του Βανδάλου στρατηγού, ήρθε γρήγορα. Όταν πήγε στην Ραβέννα, ο Ονώριος διέταξε να τον συλλάβουν και στις 22 Αυγούστου του 408 μ.Χ., αποκεφαλίστηκε, ενώ στην Κωνσταντινούπολη είχε ανακηρυχθεί δημόσιος εχθρός. Της ίδιας μοίρας, έτυχε και ο γιος του Ευχέριος.
Οι συνέπιες ήταν άμεσες και καταστροφικές. Μόλις έμαθε ο Αλάριχος για τον θάνατο του Στιλίχωνος, εισέβαλε ξανά στην Ιταλία, έφτασε στην Ρώμη και την πολιόρκησε φέρνοντας την περίφημη της άλωσή το 410 μ.Χ. Η καταστροφή ήταν περισσότερο ιδεολογική παρά πρακτική, καθώς η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας ήταν η Ραβέννα για ένα χρονικό διάστημα. Το άπιαστο όνειρο που ήταν η Ρώμη, για τους λαούς έξω από αυτήν, ήταν πια μια απτή πραγματικότητα και έπαψε πια να εμπνέει φόβο και θαυμασμό. Ίσως, αν ο Στιλίχων ήταν ακόμα ζωντανός, να μπορούσε να αποτρέψει αυτήν την καταστροφή η οποία ήταν ένας από τους καταλυτικούς παράγοντες που βοήθησαν στην κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους μερικά χρόνια αργότερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bury, J.B. (1958), History of the Later roman empire: from the death of Theodosius I to the death of Justinian, Volume 1, New York: Εκδόσεις Dover
- Montanelli Indro (2008), Ιστορία των Ρωμαίων, Αθήνα: Εκδόσεις Θεμέλιο
- Thompson, E.A. (2022), “FlaviusStilicho”. Britannica.com. Διαθέσιμο εδώ
