Ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική: Αποτελεσματική υπό προϋποθέσεις…

Της Σύλιας Δόσπρα,

Πριν από περίπου δύο εβδομάδες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε στη δημοσιότητα την τελική έκθεσή της για τη μετανάστευση και το άσυλο, η οποία αφορά το έτος 2022. Η μετανάστευση αποτελεί ένα από τα μείζονα ζητήματα που έχει κληθεί να αντιμετωπίσει η Γηραιά Ήπειρος επί σειρά δεκαετιών, αφού οι διαδοχικές προσφυγικές κρίσεις κάνουν την εμφάνισή τους η μία μετά την άλλη. Το έτος 2022, μάλιστα, είναι ένα έτος-ορόσημο και ταυτόχρονα πρόκληση, τόσο για την ευρωπαϊκή πολιτική γύρω από το άσυλο και τη μετανάστευση όσο και για τη μεμονωμένη εθνική δράση των κρατών μελών, των μη κυβερνητικών οργανώσεων, αλλά και των ίδιων των πολιτών στον τομέα της μετανάστευσης. Η έκθεση κάνει λόγο για μία άνευ προηγουμένου ευρωπαϊκή συνεργασία και αλληλεγγύη στον τομέα της μετανάστευσης, η οποία θέτει τα θεμέλια για έναν ακόμη πιο διευρυμένο δρόμο εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής.

Η αλήθεια είναι πως για πρώτη ίσως φορά η Ευρώπη κατάφερε να υιοθετήσει μια ενιαία πολιτική και σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, τους οργανισμούς αλλά και τις τοπικές κοινότητες να έχει μια συντονισμένη δράση, βοηθώντας στην άμεση αποκατάσταση των προσφύγων. Σε αυτό, βέβαια, βοήθησε και η νομική πλευρά, αφού μόλις λίγες ημέρες μετά την εισβολή των ρωσικών στρατευμάτων στην Ουκρανία και, συγκεκριμένα, στις 4 Μαρτίου 2022 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υιοθέτησε την αρχή της προσωρινής προστασίας για τους Ουκρανούς πρόσφυγες. Τι σημαίνει αυτή η αρχή; Η αρχή αυτή προβλέπει σε περιπτώσεις μαζικών προσφυγικών ροών, την άμεση προστασία των προσφύγων από τα κράτη – μέλη της Ε.Ε., παραχωρώντας τους τα δικαιώματα της παραμονής, της εργασίας, της κατοικίας, καθώς και την παροχή ιατρικής βοήθειας έως τον Μάρτιο του 2024.

Το παράδοξο, βέβαια, είναι πως ενώ αυτή η αρχή έχει θεσπιστεί ήδη από το 2001, με αφορμή τις μαζικές ροές προσφύγων εξαιτίας των ένοπλων συγκρούσεων στα Βαλκάνια και, συγκεκριμένα, στη Βοσνία-Εζεργοβίνη και το Κόσοβο, είναι η πρώτη φορά που το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο την ενεργοποιεί. Κάτι, ωστόσο, που δεν πήραν όλοι με καλό μάτι, και κυρίως οι πρόσφυγες από περιοχές όπως το Αφγανιστάν και τη Συρία, οι οποίοι ενώ είχαν να αντιμετωπίσουν παρόμοιες καταστάσεις με τους Ουκρανούς, σε καμία περίπτωση τα δικαιώματά τους δεν αναγνωρίστηκαν τόσο άμεσα, αλλά ούτε και έλαβαν παρόμοια βοήθεια, ούτε σε ευρωπαϊκό ούτε σε περιφερειακό επίπεδο. Η μη ενεργοποίηση της αρχής αυτής από το Συμβούλιο έως τώρα εγείρει αρκετά ερωτήματα ως προς τον πραγματικό σκοπό της ύπαρξης της και φέρνει στο προσκήνιο την εξής ερώτηση: Είναι η αρχή της προσωρινής προστασίας προσφύγων μια νομική λύση ή, τελικά, αποτελεί πολιτική επιλογή;

Στην πραγματικότητα, αυτό το ερώτημα είναι δύσκολο να απαντηθεί, καθώς πρέπει να ληφθούν υπόψιν πολλοί παράγοντες. Το σίγουρο είναι, όμως, πως υπάρχουν αρκετοί προβληματισμοί. Ειδικά αν αναλογιστούμε τις μαζικές εισροές προσφύγων από τη Συρία στην Ευρώπη το 2015, όπου οι αριθμοί ξεπέρασαν κατά πολύ τον αριθμό των Ουκρανών προσφύγων και παρόλα αυτά, η αρχή της προσωρινής προστασίας δεν έπεσε καν σαν πρόταση στο τραπέζι. Και μπορεί όλα αυτά περί ευρωπαϊκής συνεργασίας και αλληλεγγύης να ακούγονται πολύ ωραία και, πράγματι, να δημιουργούν ένα ισχυρό πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ των κυβερνήσεων της Ε.Ε. και των πολιτών, αλλά δεν παύουν να αφορούν μια πολύ συγκεκριμένη πολιτισμική ομάδα με συγκεκριμένα πολιτισμικά, θρησκευτικά και γεωγραφικά κριτήρια. Στο σημείο, λοιπόν, όπου η συνεργασία της Ευρώπης επιλέγει σε ποιες περιπτώσεις θα είναι άμεση και δραστική και σε ποιες όχι, η μεταναστευτική πολιτική παύει να υφίσταται ως όρος και αυτό που μένει είναι μόνο η πολιτική.

Η Ευρώπη, λοιπόν, όσο και να διευρύνει τη μεταναστευτική πολιτική της, αυτή δεν παύει να εμπεριέχει διακρίσεις. Ακόμη και μεταξύ των Ουκρανών προσφύγων υπήρχαν ουκ ολίγες περιπτώσεις ανθρώπων, οι οποίοι ενώ διέμεναν κανονικά στην Ουκρανία και ξέφυγαν από τον πόλεμο, δεν κατάφεραν να επωφεληθούν από την αρχή της προσωρινής προστασίας, γιατί δεν διέθεταν ουκρανική ταυτότητα ή διαβατήριο. Εγείρεται, επομένως, και πάλι ένα ερώτημα: Ενδιαφέρεται πραγματικά η Ε.Ε. για τους πρόσφυγες ή είναι οι πρόσφυγες ένα μέσο για να δείξει στη Ρωσία πόσο «ενωμένη» είναι;

Τέλος, η έκθεση τονίζει πως όλη αυτή η συντονισμένη και συνεργατική δράση της Ε.Ε. για την υποδοχή των προσφύγων πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως έμπνευση για τη μελλοντική δράση της Ένωσης στον τομέα του ασύλου και της μετανάστευσης. Την ίδια στιγμή, όμως, που γράφτηκε αυτή η έκθεση –η οποία, μεταξύ άλλων, εμπεριέχει τη βοήθεια της Ε.Ε. στην Ελλάδα, έτσι ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης στα κέντρα υποδοχής προσφύγων– μια βάρκα με πρόσφυγες βούλιαζε στο Αιγαίο. Όσο, λοιπόν, υπάρχουν άνθρωποι που εγκαταλείπουν τα σπίτια τους για να σώσουν τη ζωή τους και αντ’ αυτού βρίσκονται πνιγμένοι, σκοτωμένοι στα σύνορα ή βουτηγμένοι σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης, κάθε ανθρωπιστική αρχή και ηθική θα έχει πεθάνει στον βωμό της πολιτικής ισχύος και της εργαλειοποίησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ